راهبردهای مهم برای بهداشت روان در بلایای طبیعی

راهبردهای مهم برای بهداشت روان در بلایای طبیعی

کشور ما همواره در معرض خطر وقوع انواع بلایای طبیعی و حوادث غیرمترقبه بوده است. این حوادث، غیرقابل پیش‌بینی و اثرگذار بر زندگی فردی، اجتماعی و اقتصادی هستند. براین اساس افراد باید هر لحظه آمادگی برخورد با وقایع را داشته باشند.برنامه‌ریزی و آمادگی قبلی باعث می‌شود که در هنگام وقوع حادثه خونسرد بود اما مفید و موثر رفتار کرد؛ چرا که بلایای طبیعی هیچ‌گاه خبر نمی‌کنند.واکنش‌های افراد مختلف، هنگام وقوع حادثه متفاوت است. این تفاوت ناشی از ویژگی‌های شخصیتی، وضعیت فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و … افراد است. خود موقعیت نیز فشارهای خاص خود را خواهد داشت.پرخاشگری، اختلالات رفتاری، اختلال خواب، تجسم لحظه‌های حادثه، فقدان انگیزه، کاهش اعتماد به نفس، اندوه، تنفر، ترس، افسردگی، اضطراب، انکار، خودکشی، خشم، ناکامی، تحریک‌پذیری، کسالت، خستگی و … از جمله واکنش‌های شایع هنگام وقوع بلایا و حوادث هستند. این حالات و رفتارها ممکن است در برخی از افراد پایدار شوند و به مشکلات عاطفی مزمن منجر شوند. در برخی دیگر، واکنش‌ها در ابتدا خیلی چشمگیر و مشخص نیست، اما پس از گذشت زمان آشکار می‌شوند. احساس اندوه شدید، واکنش‌های سوگ عزیزان، احساس خشم و … نیز واکنش‌های طبیعی به حادثه‌ای غیرطبیعی هستند.

راهبردهای مهم برای بهداشت روان افراد در بلایای طبیعی:

- وابستگی و روابط انسانی: وجود ارتباط سالم و قوی با سایرین مهم‌ترین عامل حفظ آرامش و سلامت روانی در بازماندگان بلایای طبیعی است.

- صحبت در مورد مصیبت وارده: با بیان مناسب احساس‌های دردناک، فرد مصیبت‌زده آرامش خود را از لحاظ عاطفی و روانی به دست خواهد آورد.

- گروه‌بندی: همیاری گروهی با دیگران علاوه بر اینکه از انزوا و گوشه‌گیری فرد جلوگیری می‌کند، باعث کاهش فشارهای روانی فرد نیز می‌شود.

- در صورت بروز بحران، همه اعضای خانواده را برای حل آن موضوع درگیر کنید و یکدیگر را از لحاظ عاطفی مورد توجه و حمایت قرار دهید.

- تسلط بر موقعیت: تسلط بر موقعیت از طریق تاکید بر جنبه‌های مثبت و خود حادثه، فکر نکردن به عوارض فاجعه و خارج کردن تصورات ناخوشایند از ذهن ممکن خواهد شد.

- یکی از راهکارهای کاهش عوارض روانی – اجتماعی در بلایای طبیعی نیز آموزش همگانی است.

به خاطر داشته باشیم که:

- پس از هر فاجعه‌ای بسیاری از بازماندگان و امدادگران ممکن است عصبی و خشمگین یا افسرده و درمانده شوند، آنها را تنها نگذاریم و سرزنششان نکنیم.

- بازماندگان حوادث طبیعی بیش از حد احساس درماندگی، سرزنش خود و احساس گناه دارند. از توجیهات و بیان آیات و روایاتی که این احساسات را تشدید می‌کند خودداری کنید.

- تقویت عزت نفس و تسلط بر خود منجر به آمادگی بیشتر و برخورد مناسب‌تر با بلایا و حوادث می‌شود.

- کودکان و افراد مسن هنگام بروز بلایا و حوادث طبیعی در معرض خطر بیشتری از ضربه‌های روانی و فیزیکی هستند.بنابراین باید توجه بیشتری به آنها داشته باشیم.

بهداشت روان در حوادث طبیعی

ما در لحظه ها و روزهای نخست هر فاجعه ای با افرادی مواجه هستیم که وقایع دردناکی را پشت سرگذاشته، احتمالا ساعاتی را تنها زیر آوار مانده اند، مرگ را بارها از نزدیک لمس کرده، شاید شاهد اجساد یا مرگ نزدیکان و از دست دادن همسایگان، دوستان، همبازی ها یا حتی عزیزان خود بوده اند.

احساس درماندگی شدید، بهت، وحشت، از دست دادن همه چیز، و احساس گناه از مسایل شایع این عزیزان است؛ احساس گناه از این که او زنده مانده است و عزیزان دیگر از دست رفته اند؛ احساس تقصیر که «شاید می توانستم کمک کنم ولی کوتاهی کردم»؛ احساس خشم و عصبانیت حتی نسبت به تقدیر، مقدسات دینی و خداوند که «چرا این اتفاق بایستی برای ما می افتاد…؟»

در ساعت ها و روزهای اول حادثه، کسانی که با امدادگران در تماس قرار می گیرند مراحل اول یا دوم واکنش عزا و از دست دادن را طی می کنند که لازم است امدادگر با آن آشنا باشد:

مرحله اول: شوک ناباوری

در این مرحله فرد نشانه ها و هیجانات زیر را از خود نشان می دهد:

- گیجی و منگی و بهت زدگی

- فراموشی و انکار مشکل و فاجعه

- نداشتن هیجان، گریه و واکنش

مرحله دوم: خشم

در این مرحله فرد علایم زیر را از خود نشان می دهد:

- احساس ناکامی و درماندگی

- تحریک پذیری و عصبانیت

- خشم نسبت به اطرافیان، امدادگران و کارکنان پزشکی

- خشم و تهاجم نسبت به مسئولین و مقدسات

- خودزنی، جیغ و بیقراری

علائم فوق در روزها و هفته های اول کاملاً طبیعی و قابل انتظار است.

برای کمک به حادثه دیدگان می توان از توصیه های زیر کمک گرفت:

۱- به افراد اجازه دهید که در صورت امکان جنازه عزیزانشان را ببینند.

۲- فرصت سوگواری و گریه و زاری را برای داغداران حادثه فراهم کنید. شرایطی را فراهم کنید که آنها بتوانند به راحتی و بدون مانع عزاداری کنند.

۳- سعی کنید افراد حادثه دیده دور هم جمع شوند و با هم عزاداری کنند؛ با هم ارتباط داشته باشند و به هم کمک کنند.

۴- به فرد اجازه و فرصت صحبت کردن بدهید، ولی در صورت عدم تمایل ، وی را مستقیماً وادار به صحبت نکنید.

۵- به صحبت ها و پاسخ های افراد به دقت گوش فرا دهید و با آنها همدلی کنید.

۶- هنگام صحبت با قربانیان عجله نکنید، بگذارید آنها بدانند تا هر وقت که بخواهند، شما آنجا خواهید بود.

۷- از سکوت نهراسید، اما به تدریج و آرام سعی کنید به بهانه های مختلف به افراد ساکت نزدیک شده، ابراز حمایت و کمک کنید یا از آنها در کارها کمک بخواهید.

۸- قربانیان چنین حوادثی اغلب نیاز دارند داستان فاجعه را بارها و بارها بازگو کنند شما می توانید با سؤالات به جا و مناسب با استفاده از روش های مناسب گوش دادن مثل توجه کردن، نگاه کردن و تکرار جملات ، این فرایند و تخلیه هیجانی آنها را ادامه دهید.

۹- به افراد ، اطلاعات صحیح بدهید. گاهی ممکن است وسوسه شوید که در مورد سلامت وابستگان به آنها اطمینان دهید. این کار فقط ناراحتی و واکنش فرد را به تأخیر می اندازد. در صورت امکان فرد را به مرکز اطلاع رسانی مربوط به مجروحان هدایت کنید.

۱۰- از دادن قول و وعده های بی جا به شدت پرهیز کنید. مثلاً به قربانیان اطمینان بی جا ندهید. بهترین جمله می تواند این باشد: “درست است که اوضاع مثل سابق نخواهد شد ولی مثل الآن هم نمی ماند”.

۱۱- این افراد ممکن است احساسات و واکنش های مختلف و گاهی عجیبی نشان دهند. تمام این احساسات و واکنش ها را بپذیرید و عکس العمل منفی نشان ندهید.

۱۲- حتی اگر قربانیان مواردی از رفتارهای نادرست و حتی غیراخلاقی در زمان حادثه را برای شما نقل کنند (مثلاً به جای نجات فرد دیگر، خود یا اموالشان را نجات داده اند) به هیچ وجه قضاوت و سرزنش نکنید.

۱۳- به قربانیان توضیح دهید که از آنها چه انتظاری می رود و آنها باید چه انتظاری از دیگران داشته باشند؛ مثلاً از آنها انتظار می رود که با کادر درمانی همکاری کنند یا در جهت آرام کردن اعضای خانواده بکوشند و یا در اردوگاه کارهای شخصی را انجام دهند.

۱۴- با قربانیان به نحو حمایت کننده ای رفتار کنید ولی اصرار نکنید که فرد حتی احساس “خوبی” داشته باشد.

۱۵- سعی کنید از وابسته شدن فرد به خودتان جلوگیری کنید.

۱۶- به افراد توضیح دهید که واکنش های شدید و ناراحت کننده ایشان طبیعی و بخشی از فرآیند سوگ و سیر عزای طبیعی است.

۱۷- شرکت در مراسم مذهبی و دعا ، در حفظ سلامت روانی حادثه دیدگان نقش بسزایی دارد.

۱۸- افراد خانواده و بخصوص کودکان را تا حد امکان از همدیگر جدا نکنید.

۱۹- شرایط و فرصتی را برای بازی کردن و سرگرم شدن کودکان فراهم کنید.