مقابله با استرس بر پایه رهنمودهای اسلامی

واژه­ ی استرس به احساس درونی فشار روانی اشاره دارد، توانمندی­های روانی و جسمانی را کاهش داده و از طریق مختل ساختن سیستم ایمنی بدن، فرد را در معرض انواع بیماریهای روانی و جسمانی قرار می­دهد.

راههای مقابله با استرس و ایجاد آرامش درونی متعددند. یکی از این راهها نقش تعالیم اسلامی است. داشتن هدف در زندگی، احساس تعلق داشتن به منبعی والا، امیدواری به یاری خداوند منابعی هستند که افراد مذهبی با برخورداری از آنها می­توانند آسیب کمتری را متحمل شوند. «اَلا اِنّ اَولیاءَ الله لا خَوفٌ عَلَیهم وَ لا هُم یحزَنون: آگاه باش ترس و اندوهی بر دوستان خدا نیست» (سوره یونس ایه 62).

نظر به تعالیم اسلام در درمان ناراحتی­های روانی و ایجاد اطمینان قلبی به بررسی این مهم پرداخته­ایم. اینکه زندگی مدرن امروز علی رغم فواید بی شمار، مضراتی از قبیل استرس­ها، افسردگی و سردرگمی را نیز به همراه دارد. امنیت خاطر و آسایش دل اختصاص به کسانی دارد که برخوردار از ایمانند و پرده­ای از ستم و بیداد بر آن نکشیده­اند» «اَلَذینَ آمَنوا وَ لَم یلبِسوُا ایمانَهُم بِظُلمِ اوُلئِکَ لَهُم الاَمنُ» (سوره انعام ایه 82).

بر اساس مطالعات انجام شده، بین مذهبی بودن و کاهش استرس ارتباط نزدیکی وجود دارد. در یک بررسی که 836 بزرگسال با میانگین سنی 4/73 سال شرکت داشتند معلوم شد که بین سه شاخص مذهبی بودن، روحیه داشتن و دلگرمی به زندگی همبستگی مثبتی وجود دارد.

بر اساس اعتقاد ما مسلمانان دین اسلام ارائه دهنده کامل ترین و سلامت سازترین سبک زندگی بشریت است و دستورات آن حوزه­های وسیع اخلاقی، فردی، بهداشتی و اجتماعی را در بر می­گیرد لذا مطالعه علمی نقش متغیرهای مذهبی در سلامت روانی ضروری است.

در تعالیم اسلام روش­هایی برای مقابله با استرس­ ذکر شده که می­توان آنها را در سه بخش:
1_ روش­های عاطفی – معنوی (یاد خدا، دعا، توسل به ائمه معصومین علیهم السلام)،
2_ روش­های شناختی (ایمان و توکل به خدا، اعتقاد به مقدرات الهی، بینش نسبت به وقوع سختی­ها)،
3_ روش­های رفتاری (صبر، تفریحات سالم، روابط خانوادگی مطلوب، حمایت اجتماعی) ارائه کرد.

در روش­های عاطفی – معنوی، فرد نوعی ارتباط عاطفی با خدا و اولیای دین برقرار کرده که انسان را در مواجهه با مشکلات و حل آنها مساعدت می­کند. «هُوَ الذی اَنزَلَ السَّکینَته فی القُلوُبِ المؤمِنینَ: خداست که بر دلهای مؤمنان، سکون و آرامش می­بخشد» (سوره فتح ایه 3).

منظور از روش­های شناختی، شیوه­هایی است که با شناختها و عقاید فرد سر و کار دارد که او با استفاده از شناخت­ها در صدد مقابله با استرس­ها بر می­اید. در روش­های رفتاری، دستورات و توصیه­های عملی در مقابله با سختی­ها مورد بررسی قرار می­گیرد. «الا بِذِکر الله تَطمَئنُ القُلوُبُ: آگاه باشید که با یاد خداوند دلهای پریشان مطمئن و آرام خواهند شد» (سوره رعد ایه 28).

اریک فرام روانشناس آلمانی مینویسد: « سر سپردگی به یک نیروی برتر جلوه­ای است از نیاز انسان به کمال». وی نیاز به یک نظام اعتقادی را جزء ذاتی انسان می­داند و اعتقاد دارد که هیچ کس را نمی­توان یافت که فاقد این نیاز باشد.

دکتر احمد الکادی اکبر با بررسی آثار شنیدن تلاوت قرآن از لحاظ پارامترهای فیزیولوژیکی به عنوان مثال ضربان قلب، فشار خون، انقباض ماهیچه به این نتیجه رسیده است که انعکاس صوت قرآن در سلامتی بدن مؤثر است. گفته و ناظر شده حرف «الف» در قلب منعکس گردیده و حرف «یا» درغده پینه آل واقع در مغز طنین انداز می­شود. خداوند در سوره یونس ایه 57 می­فرماید: «قُل بِفَضل اللهِ وَ بَرحمَته فَبِذلکَ فَلیفرَحوا هوَ خَیرُ مِمّا یجمَعوُنَ: ای رسول به خلق بگو که شما باید منحصراً به فضل و رحمت خدا شادمان شوید (مسرور از قرآن) که مفیدتر از ثروتی است که برای خود اندوخته می­کنید.»

بر اساس نتایج بدست آمده از این مطالعات باور به اینکه خدایی هست که موقعیت­ها را کنترل می­کند بر عبادت کنندگان تا حد زیادی اضطراب مرتبط با موقعیت را کاهش می­دهد. «وَ لا تَهِنوا وَ لا تَحزَنوا وَ اَنتُم الاعلُونُ اِن کُنتُم مؤمِنین: اگر ایمان داشته باشید نباید ترس و اندوه به خود راه دهید، زیرا شما با همین سرمایه ایمان بر دیگران برتری دارید» (سوره آل عمران ایه 133).

پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله و السلم) نیز مانند همة پیامبران الهی در هنگام سختی و ناراحتی­ها به درگاه الهی پناه می­بردند و می­فرمودند «خدا برای ما کافی است. او نگهبان عالی است. ما با اعتقاد به خدا به آرامش می­رسیم». «به طور مطمئن ما متعلق به خدائیم و باید به سوی او بازگردیم. خدایا از تو می­خواهم تا پاداش سختی مرا بدهی. به من پاداش بده و مشقت مرا با چیز خوبی جبران کن».