چه عواملی باعث شوک می‌شوند؟

شوک حالتی است که در آن فعالیت های حیاتی بدن در اثر عوامل مختلف کاهش می یابد. شایع ترین علت بروز شوک، کاهش حجم خون به دلیل خونریزی، اسهال و استفراغ شدید است. دستگاه گردش خون وظیفه رساندن اکسیژن و موادغذایی به سلول ها و دفع مواد زاید را عهده دار است. اختلال در این وظیفه به اختلال در فعالیت های حیاتی بدن منجر می شود.

شوک در بچه های کم سن و سال، افراد سالمند، افراد حساس و مضطرب و افراد مبتلا به بیماری های مزمن شایع‌تر است.

نشانه های شایع شوک

رنگ پریدگی، کبودی و سردی پوست، عرق فراوان، تندی تنفس همراه با تلاش زیاد، تاری چشم ها، گشادی مردمک چشم ها، احساس تشنگی، تهوع و استفراغ، بی قراری و هیجان، نبض تند و ضعیف، افت فشار خون، احساس خفگی و چنگ زدن به یقه، بی هوشی، بی حالی و گود رفتن چشم ها و کاهش دفع ادرار.

انواع مهم شوک

- شوک ناشی از کاهش حجم خون (از دست رفتن مقادیر زیاد خون)

- شوک قلبی (نارسا بودن عمل قلب)

- شوک عفونی (در اثر عفونت شدید)

- شوک تنفسی (فلج عضلات تنفسی و ...)

- شوک روحی روانی (حمله غشی)

- شوک عصبی (به دلیل درد شدید)

- شوک در اثر حساسیت (آلرژی)

شوک ناشی از کاهش حجم خون

این شوک غالبا به دنبال خونریزی (خارجی یا داخلی) و یا خارج شدن مقادیر زیاد مایع از بدن (سوختگی، اسهال و استفراغ) ایجاد می شود. علت این شوک ناکافی بودن حجم خون در داخل رگ‌ها است.

زیر پاهای مصدوم چیزی قرار دهید تا بالاتر از سطح قلب قرار گیرند ، به شرطی که شکستگی و آسیب پاها وجود نداشته باشد

شوک قلبی

این شوک به دلیل سکته قلبی یا بیماری های عضله قلب و یا بیماری های دریچه قلب ایجاد می شود. سکته قلبی شایع ترین علت شوک قلبی است.

شوک عفونی

این شوک به دنبال ورود میکروب های خطرناک به داخل خون و آزاد شدن سموم آنها ایجاد می شود.

شوک تنفسی

این شوک در اثر انسداد راه های هوایی به دلیل ورود جسم خارجی یا برخی بیماری ها و یا زخم مکنده در قفسه سینه و فلج عضلات تنفسی و ... ایجاد می شود.

شوک عصبی

در نتیجه وارد شدن صدمه به نخاع (مرکز تنظیم کننده قطر عروق)، درد و هیجان شدید، فرد دچار گشادی عروق خونی و شوک می شود.

شوک حساسیتی

این نوع شوک در اثر تماس با مواد حساسیت زا ایجاد می شود. علائم و نشانه های آن عبارتند از: برافروختگی، خارش و سوزش پوست خصوصا صورت، گرفتگی گلو، کهیر عمومی بدن، تورم صورت و لب ها، تنگی نفس و خس خس سینه، افت فشار خون، رنگ پریدگی، سیاهی رفتن چشم ها و حالت بیهوشی.

نخستین اقدامات ضروری برای فرد دچار شوک

- مصدوم را در وضعیت استراحت و درازکش قرار دهید و از جابه جایی غیرضروری او خودداری کنید.

- راه هوایی مصدوم را باز نموده و اجسام خارجی را از دهان او خارج کنید.

- علل شوک را شناسایی کرده و برطرف نمایید.

- اکسیژن 4 تا 6 لیتر در دقیقه داده شود.

- در صورت نیاز، تنفس مصنوعی و ماساژ قلبی داده شود.

- لباس های تنگ مصدوم را آزاد کنید.

- زیر پاهای مصدوم چیزی قرار دهید تا بالاتر از سطح قلب قرار گیرند ، به شرطی که شکستگی و آسیب پاها وجود نداشته باشد.

- علائم حیاتی (نبض، فشار خون، تنفس و درجه حرارت) مصدوم را در ابتدا ثبت کرده و هر 5 دقیقه یک بار تکرار کنید.

- مصدوم را گرم نگه دارید.

- شکستگی ها را ثابت کنید و در صورت درد شدید، پزشک مسکن تجویز نماید.

- از راه خوراکی به مصدوم چیزی داده نشود. می توانید با پارچه خیس دهان او را مرطوب کنید.

- در شکستگی جمجمه، سر مصدوم را بالاتر از سطح زمین قرار دهید تا آسیب کمتری به مغز وارد شود.

- نواحی خونریزی دهنده را با فشار و قرار دادن گاز استریل مهار کنید.

- در شوک قلبی، بیمار را در وضعیت نشسته قرار دهید.

- در شوک حساسیتی، از داروهای ضد حساسیتی مثل آدرنالین و آنتی هیستامین با تجویز پزشک استفاده شود.

- از ورود مواد استفراغی به درون مجاری تنفسی جلوگیری کنید.

- مصدومی را سریعا به مراکز درمانی انتقال دهید.

گرمازدگی می‌تواند باعث شوک شود

گرمازدگی یک بیماری مرتبط با گرما است که ممکن است بعد از چند روز در معرض درجه حرارت بالا بودن و به دنبال آن کم آبی بدن ایجاد شود. این کم آبی زمانی رخ می دهد که مایعات کافی مصرف نشود و یا عدم تعادل مایعات و الکترولیت ها به علت تعریق بیش از حد رخ داده باشد.

دو نوع گرمازدگی وجود دارد :

1- کاهش آب: تشنگی بیش از حد، ضعف، سردرد و حتی از دست دادن هوشیاری از علائم آن است.

2- کاهش نمک: نشانه ها شامل تهوع و استفراغ، گرفتگی عضلانی مکرر و سرگیجه است.

اگرچه گرمازدگی در حد دیگر بیماری مرتبط با گرما، یعنی شوک گرمایی نمی باشد، ولی باز حائز اهمیت است.

بدون درمان مناسب، گرمازدگی می تواند منجر به شوک شود که می تواند به مغز و دیگر اعضای حیاتی بدن آسیب بزند و حتی منجر به مرگ شود.

علائم گرمازدگی

گیجی

تیره رنگ شدن ادرار (که نشان دهنده کم آبی بدن است)

سرگیجه

غش

خستگی

سردرد

گرفتگی عضلانی                                                                                   

حالت تهوع

پوست رنگ پریده

تعریق شدید

تند شدن ضربان قلب

بدون درمان مناسب، گرمازدگی می تواند منجر به شوک شود که می تواند به مغز و دیگر اعضای حیاتی بدن آسیب بزند و حتی منجر به مرگ شود

درمان گرمازدگی

اگر دچار علایم گرمازدگی شدید، ضروری است که به سرعت از محیط گرم خارج شده و  ترجیحا در یک محیط مطبوع استراحت نمایید. اگر شما در بیرون از منزل هستید و نمی توانید به داخل ساختمان بروید، سعی کنید نزدیک ترین مکان خنک و سایه دار را بیابید.

سایر توصیه ها عبارتند از :

- مقدار زیادی نوشیدنی های غیر کافئین دار و غیر الکلی بنوشید.

- لباس های تنگ و یا غیر ضروری را درآورید.

- دوش آب سرد بگیرید.

- درخواست پنکه و یا حوله سرد از دیگران نمایید.

اگر چنین اقداماتی در عرض 30 دقیقه کمک کننده نبود، با یک پزشک تماس بگیرید.

بعد از بهبود از گرمازدگی، احتمالا حساسیت بیشتری نسبت به درجه حرارت بالا در طول هفته بعد از آن در شما ایجاد می شود. بنابراین بهتر است از آب و هوای گرم و ورزش های سنگین دوری کنید تا زمانی که پزشک به شما بگوید که می توانید فعالیت های طبیعی قبلی خود را انجام دهید.

عوامل خطر برای گرمازدگی

گرمازدگی به شاخص حرارت وابسته است، یعنی این که در شرایط رطوبت نسبی و درجه حرارت خاص تا چه میزان احساس گرما می کنید. رطوبت نسبی 60 درصد و یا بیشتر مانع تبخیر عرق می شود و در نتیجه مانع توانایی بدن در از دست دادن حرارت می شود.

خطر بیماری ناشی از گرما به طور چشمگیری در شاخص گرمایی 90 درجه یا بیشتر افزایش می یابد. پس توجه به گزارش های هواشناسی از نظر شاخص حرارت مهم است. به ویژه باید به یاد داشته باشید که شاخص گرما در زیر نور مستقیم آفتاب بیشتر است.

اگر شما در مناطق شهری زندگی می کنید ، ممکن است در برخی شرایط، به خصوص اگر شرایط جوی راکد و کیفیت بد هوا وجود داشته باشد، در معرض خطر بالایی از گرمازدگی باشید.  آسفالت و بتون در طول روز حرارت را ذخیره می نمایند و به تدریج آن را در شب آزاد می کنند ، در نتیجه منجر به ایجاد دماهای بالاتر شبانه می شوند.

از نوشیدن مایعات حاوی کافئین مثل قهوه خودداری کنید، چرا که می توانند باعث از دست دادن بیشتر مایعات و بدتر شدن وضعیت گرمازدگی شوند

دیگر عوامل خطر مرتبط با گرمازدگی عبارتند از :

- سن: نوزادان و کودکان تا سن 4 سالگی و بزرگسالان بالای 65 سال ، بسیار آسیب پذیر هستند، زیرا تنظیم حرارت بدن خیلی آهسته تر از افراد دیگر در آن ها صورت می گیرد.

- وضعیت سلامتی بدن: بیماری های قلب، ریه، بیماری کلیوی ، چاقی و یا کمبود وزن ، فشار خون بالا، دیابت، بیماری های روانی، آنمی داسی شکل، اعتیاد به الکل، آفتاب سوختگی و در هر شرایطی که تب رخ دهد.

- داروها: شامل داروهای ادرارآور، آرام بخش، محرک ، قلبی و داروهای کنترل فشار خون و داروهای روانی است.

پیشگیری از گرمازدگی

وقتی که گرمای هوا زیاد است، بهتر است در یک محیط خنک باقی بمانید. اگر ضروری است که در خارج از منزل باشید، می توانید با در نظر گرفتن نکات زیر از بروز گرمازدگی جلوگیری کنید :

- لباس های نخی و نازک با رنگ روشن و گشاد بپوشید و از کلاه های لبه‌دار استفاده کنید.

- استفاده از کرم های ضد آفتاب با فاکتور حفاظت خورشیدی (SPF) 30 یا بیشتر سودمند است.

- نوشیدن مایعات زیاد برای جلوگیری از کم آبی بدن توصیه می شود. حداقل هشت لیوان آب یا آب میوه در روز مصرف نمایید. از آنجا که گرمازدگی می تواند به علت کاهش نمک هم باشد، گاهی توصیه می شود از نوشیدنی های پر املاح استفاده نمایید.

از نوشیدن مایعات حاوی کافئین خودداری کنید، چرا که می توانند باعث از دست دادن بیشتر مایعات و بدتر شدن وضعیت گرمازدگی شوند.