مامایی؛ ترنم ضرب آهنگ زندگی...

زائویی پشت سر زائویی دیگر. دردها رفته رفته بیشتر آشکار می شوند.و زن ها، تن به دردهای بی امان می دهند...
« ماما» در این لحظه های پراضطراب و شورانگیز وارد این صحنه نمایش بی بدیل و سرنوشت ساز می شود. اینجا است که دستان پرتوان « ماما» اهمیتی حیاتی می یابد. گویی زندگی با کمک بندبند انگشتان دست او است که جاری می شود...
تپش قلب نوزاد، طنین یک زندگی تازه را به ماما نوید می دهد... فریادها بلند و بلندتر می شود...
من آن روز، بارها فریادهایشان را شنیدم. در آغاز نمی دانستم برای تهیه گزارشی به مناسبت روز جهانی ماما باید از کجا شروع و به کجا ختم کنم. شمار فریادهای دردآلود زنان در خاطرم نیست، اما تا می خواهی زائو در زایشگاه بود و زائوی های دیگری در راه. این حکایت کار همه روزه ماماهاست.
ماما باید هر لحظه و هر ثانیه همه این زنانی را که از شدت درد زایمان به خود می پیچند، فریاد می زنند، آه و ناله می کشند، به زمین و زمان چنگ می زنند و گاهی حتی ناسزا می گویند با صبر و بردباری و آرامشی که لازمه شغل اوست با تمام وجود دریابد.
کاری طاقت فرسا. کاری سخت و سراسر استرس.
اتاقی که از درد فریاد می زند
زایشگاه حتی روز مامایی هم تعطیل نیست. اصلاً زایشگاه هیچوقت تعطیل نمی ماند. ما هم در یکی از همین روزهای سبز اردیبهشت ماه که به نام زیبای « روز جهانی مامایی» نامیده شده است، به زایشگاهی سبز با ماماهایی سبزپوشش در یکی از محله های جنوبی شهر تهران قدم می گذاریم.
اینجا « زایشگاه مریم» واقع در خیابان شوش تهران است. اینجا همه نگاه ها معنای واقعی انتظار را تداعی می کند چه پدران و همراهانی که در بیرون زایشگاه انتظار تولد فرزند یا عزیزشان را می کشند. چه آنهایی که در داخل زایشگاه به عنوان پزشک، ماما، پرستار یا بهیار و بیش از همه مادرانی که بی صبرانه درد را با تمام وجودشان حس می کنند همه و همه انتظار تولد نوزادی را می کشند.
زنگ زایشگاه را که می زنیم یکی از همین ماماهای مهربان به تصور اینکه دوباره زائویی وارد زایشگاه شده با کیسه لباسی وکیوم شده که شامل روپوش، کلاه و سایر وسایل مورد نیاز بیمار است به پیشوازمان می آید.
« روزت مبارک ماما» این جمله ای است که باید در این روز هر مامایی را که می بینیم تکرار کنیم.
ماما همین که متوجه حضور خبرنگاری آن هم در این روز در زایشگاه می شود با خوش رویی تمام راهنمایی مان می کند تا وارد زایشگاه شویم.
زایشگاه از دو اتاق اصلی با عنوان اتاق درد و اتاق زایمان تشکیل شده و پیوسته به اتاق عمل و بخش نوزادان است. محلی که حتی در واپسین ساعت های یک صبح بهاری هم فعال و پرکار آمادگی پذیرش زنان زائویی را دارد که هر لحظه امکان ورودشان به این بخش است.
« اتاق درد» با هفت زائویی که روی تخت های آن بستری شده اند و هر لحظه درد تازه ای را تجربه می کنند و گاه فریادهایشان تا عمق دیوارهای سفید اتاق را هم می لرزاند برای من که به عنوان تازه واردی به این بخش پاگذاشته ام قدری ناما نوس باشد، اما برای ماما این سمفونی درد که تا عمق وجود من را می لرزاند همیشه آشناست.
همین باعث می شود در حالی که می لرزم کف دست هایم را روی گوشم گذاشته و بی اختیار به ستون دیوار تکیه دهم، اما نگاه آرام بخش مامایی که در کنارم ایستاده مرا از این عالم تردید و دلواپسی بیرون می آورد و فوراً راست می ایستم و درحالی که احساس می کنم جمجمه ام به حداکثر ابعاد خودش رسیده به سمت بیماری که بیش از همه بی تابی می کند کشیده می شوم.
فاطمه زنی جوان و زیباست که با وجود 21 سال سن انتظار تولد اولین فرزندش را می کشد. او همین که می فهمد خبرنگاری کنارش ایستاده و از او دلجویی می کند در حالی که اشک بی امان از چشمانش جاریست می گوید: فقط به خانم های ماما بگویید مرا زودتر از این درد خلاص کنند.
کنار او هم زن دیگری بستری است که از ساعت 5 صبح درد را با تمام وجودش به جان خریده و حال که ثانیه های درد شتاب بیشتری به خود می گیرند بی اختیار گاهی می ایستد، گاهی راه می رود و گاهی دراز می کشد و می خزد و در همه این حالت ها آنچه که او را رها نمی کند ناله و فریاد و درد است.
او با بی طاقتی زیاد از من می پرسد: پس کی پسرم به دنیا می آید؟!
و من در حالی که دست و پایم را گم کرده ام با نگاهی جست وجوگر به مامایی که در کنارم ایستاده نگاه می کنم و او برای دلخوشی این زن بی تاب آرام دستی به پیشانی زن می کشد و عرق سرد او را پاک می کند و می گوید: به زودی... اما در جواب نگاه پرسش گر من در گوشم زمزمه می کند: او باید حداقل 4 ساعت دیگر این درد را تحمل کند!
به خوبی پی می برم که ماما حتی با نگاهش هم می تواند زمان و موعد دقیق زایمان را تشخیص دهد و حدس بزند.
« ماما با بندبند انگشتان دستش، نحوه ضربان قلب و حرکات جنین و نیز میزان فشار و درد زائو را به دقت تحت کنترل دارد و هر لحظه می تواند زمان دقیق زایمان را دریابد.» این را مژگان اصغری ماما و مسئول بخش زایشگاه مریم که خود 14سال سابقه کار در این حرفه را دارد می گوید.
او تصریح می کند: استرس و فشار کاری ماماها چه آنهایی که در مطب ها یا درمانگاه ها کار می کنند و چه آنهایی که در زایشگاه ها مشغول فعالیت هستند بسیار بالاست.

موعد تولد نوزادی فرا می رسد

بالاخره موعد تولد نوزادی فرا می رسد و باز هم این ماماست که زائو را تا تخت زایمان همراهی می کند.
« ماما از لحظه ورود زائو به زایشگاه و کنترل فشار و شدت دردهای او تا زمانی که درد زایمان به حد اعلای خود می رسد باید تمامی این مراحل را تحت کنترل داشته باشد و هر 15 دقیقه ضربان قلب جنین را کنترل کند.» این جمله را شراره جمشیدی یکی از کارشناسان مامایی که در حال ضربانگیری قلب جنین زائوهاست می گوید.
یکی از فشارها و استرس های شغلی که پیوسته ماماها با آن روبه رو هستند لحظه ای است که همه زائوها به فاصله چند دقیقه با هم موعد تولد نوزادشان فرا می رسد. این در حالیست که براساس قوانین موجود باید بالای هر زایمانی یک پزشک حضور داشته و نوزاد را بگیرد. اما با وجود تنها یک پزشک و حجم بالای کار عملاً نمی توان انتظار داشت که تمامی زایمان ها به وسیله پزشک انجام شود، از این رو ماما نیز وارد عمل شده و نوزاد را می گیرد و زایمان را انجام می دهد.
حالا درد از آستانه تحمل هم خارج می شود و لحظه نهایی تولد نوزادی فرا می رسد.
بوی خون، بوی تعفن، بوی دارو، ضدعفونی کننده همه و همه درهم می آمیزند و ماما بی آنکه لحظه ای درنگ کند، بند نافی را که واسطه پیوند نوزاد و مادر است و دست کم چند سانتی متر بلندی دارد نشانه گرفته و به فاصله حدود 3 تا 5 سانتی متر می برد.
نفس من هم گویی همانند نفس نوزاد در سینه حبس شده و با ضربه آرام دست ماما به پشت سینه نوزاد به دمیدن می افتد.
ب

مامایی در سایه

با وجود این به نظر می رسد هنوز حرفه مامایی با تمامی سختی ها و استرس هایش همچنان از دید مسئولان در سایه مانده و تلاش ماماها هم برای به کرسی نشاندن خواسته شان مبنی بر 5 سال بخشودگی به دلیل سخت و زیان آور بودن حرفه مامایی همچنان بی نتیجه مانده است.
اگر چه مسئولان وزارت بهداشت، سازمان نظام پزشکی و انجمن مامایی به عنوان متولیان اصلی این حرفه پیوسته مدعی پیگیری این موضوع شده اند اما شاید این جمله استفهامی همواره در ذهن تک تک آحاد جامعه مامایی مطرح بوده و هست که چرا 5 سال بخشودگی شامل شاغلان حرفه سخت و دشوار مامایی نمی شود؟!
از در آهنی سفید زایشگاه مریم خارج می شوم در و دیوار قطوری که باعث شده است آنهایی که این سوی دیوار نشسته اند از محشری که درون آن است بی اطلاع بمانند.
در محوطه بیرونی زایشگاه پدری با لبخند دسته گلی به دست دارد و انتظار دیدار فرزند نورسیده اش را بی صبرانه می کشد...
دوباره احساس عجیب و مضحکی دارم با خود می اندیشم اگر حرفه مامایی اینگونه در سایه و پشت این درها و دیوارهای قطور و آهنین و سنگین نبود شاید کمتر مردی راضی می شد، همسرش این دردهای فراتر از آستانه تحمل را به جان بخرد!

نوشته اند که اولین بار در یونان باستان، پرستش الهه مادر سرمنشا نامگذاری روزی به عنوان روز مادر بوده است سپس در قرن هفدهم در انگلستان و بعد در آمریکا و... و اکنون در سراسر جهان، این روز گرامی داشته می شود و در کنار آن در اکثر کشورها ازجمله در ایران، پنجم ماه مه، برابر با 15 اردیبهشت ماه برای گرامیداشت روز جهانی ماما درنظر گرفته شده و این روز فرصتی است برای جست وجو و کنکاشی تازه در مسائل و مشکلات ماماها.
روز ماما، روز مادر، روز پرستار، روز زن، روز... چقدر زیادند این روزها!!! و در این میان جشن واقعی همگی آنها وقتی است که حقوق اجتماعی، اقتصادی و شغلی آنان در اجتماع، به رسمیت شناخته شود.
اما امروز جامعه مامایی ایران، دچار بحران است. جامعه ای که ارتباط تنگاتنگی با یکی از ارزشمندترین شاخص های سلامت، یعنی بهداشت مادر و کودک دارد. به دنبال تعطیل شدن دفتر مامایی در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و تبدیل آن به یک پست مشاور، بیش از 40 هزار ماما که به عنوان یکی از گروه های مهم نظام سلامتی کشور، سال ها در زمینه بهبود نظام ارائه خدمات به مادر و کودک، قدم های ارزنده ای برداشته اند، بیش از پیش آسیب پذیر شده اند.
در این گزارش مشکلات و مسائل حرفه ای جامعه مامایی کشور، مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت. به گفته دبیر انجمن مامایی ایران، به رغم آنکه نیم قرن از ارائه آموزش های دوران بارداری به مادران باردار در دنیا می گذرد و نتایج بررسیها نیز نشان داده این آموزش ها در کاهش صدمات جسمی، روانی و مرگ ومیر مادران و نوزادان مؤثر است، اما در کشور ما در این زمینه اقدامات مؤثری انجام نشده است و نظام ارائه خدمات مامایی در کشور با چالش های جدی مواجه است.
ناهید خداکرمی دراین باره می گوید: مطالعات و تجربه کشورهای پیشگام در این زمینه نشان داده است، توجه به سلامت مادران و نوزادان در دوران بارداری، از نظر اقتصادی و اجتماعی و از طریق ارائه خدمات مامایی، بسیار مقرون به صرفه است چرا که از برخی اقدامات و هزینه های درمانی ناشی از مخاطرات زایمان که به جامعه و خانواده ها تحمیل می شود، می کاهد.
براساس آمارهای ارائه شده ازسوی سازمان جهانی بهداشت در هریک هزار تولد زنده، 18 نوزاد جان خود را از دست می دهند که در این میان، نوزادان مادرانی که از سواد و آگاهی کمتری برخوردار هستند، بیشتر در معرض آسیب قرار می گیرند. ارائه اطلاعات اولیه و اساسی به مادران درباره مراقبت های دوران بارداری و نیز اقدامات بهداشتی پس از زایمان، ازجمله عوامل مؤثر در کاهش این آمار، ارزیابی می شود.

مشکلات صنفی ماماها فراموش شده است

متخصصان و کارشناسان مامایی معتقدند واقعی کردن تعرفه های خدمات مامایی، رفع مسائل مربوط به مالیات، مشکلات همکاری ماماها با سازمان های بیمه گر و مشکلات اشتغال فارغ التحصیلان مامایی مهم ترین مباحثی است که هر ساله در مراسم بزرگداشت روز جهانی ماما برای چندمین بار مورد بحث و بررسی قرار می گیرد که متاسفانه اغلب نتیجه ای هم به دنبال ندارد.
ازسویی دیگر در حال حاضر سازمان های بیمه گر خدمات مامایی را تحت پوشش قرار نمی دهند. هرچند تا چندی پیش سازمان های بیمه گر خواستار انجام فعالیت ماماها در قالب یک سازمان قانونی بودند تا دسترسی آسان تر به آنها داشته باشند، اما با وجود تحقق چنین شرطی از سال 1374 یعنی زمانی که ماماها به عضویت رسمی سازمان نظام پزشکی درآمدند هنوز این سازمان ها از عقد قرارداد با این گروه از ارائه دهندگان خدمات درمانی، خودداری می کنند.
معصومه شاه محمدی کارشناس مسئول مامایی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی معتقد است مهم ترین آسیبی که امروزه جامعه ماماها را دچار آسیب های متعددی کرده، نداشتن یک متولی مشخص است.
وی همچنین با انتقاد از اهمال سازمان های بیمه گر در عقد قرارداد با کارشناسان مامایی تصریح می کند: متاسفانه این معضل عمده جامعه مامایی نیز همچنان ادامه دارد و به رغم اینکه سه سال است ما در یک کاربینی، نتایج حاصل از میزان سرانه و بار مالی مطب های مامایی بخش خصوصی را به سازمان های بیمه گر اعلام کرده ایم، اما متاسفانه با گذشت سه سال همچنان این طرح مسکوت باقی مانده است.
کارشناس مسئول مامایی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی اگرچه اذعان می دارد که تمامی مشکلات گروه مامایی همزمان با هفته سلامت به اطلاع وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی رسیده است اما تصریح می کند موضوع برطرف کردن معضل عقد قرارداد سازمان های بیمه گر با ماماهای مطب دار از جمله موضوعاتی است که نه در حوزه وزارت بهداشت، بلکه بیشتر در حوزه کاری وزارت رفاه و تامین اجتماعی است.
شاه محمدی دیگر مشکلات صنفی ماماها را برشمرده و تصریح می کند: عدم تعلق 5 سال بخشودگی در بازنشستگی، عدم تعلق عادلانه تعرفه زایمان، عدم انجام اقدامی برای اشتغال ماماهای بیکار، متوقف ماندن طرح بازنگری شرح وظایف ماماها، عدم تخصیص پست های سازمانی تخصصی نظیر مترون و سوپروایزر به همکاران ماما از دیگر مشکلات صنفی ماماها است، ضمن اینکه امکان افزایش سهمیه برای ادامه تحصیل در مقاطع PHD نیز برای این صنف به ویژه در دانشگاه آزاد وجود ندارد.
شاه محمدی، توجه به بیمه مسئولیت ماماها را نیز ضروری دانسته و تاکید می کند: با توجه به اینکه در صورت ارتکاب خطای پزشکی، هزینه سنگینی بر عضو تیم پزشکی تحمیل می شود امیدواریم در بخش های مختلف به خصوص در بخش دولتی، امکان بیمه مسئولیت حرفه ای ماماها فراهم می شود.
در همین حال، یکی از ماماهای شاغل در دفاتر مامایی نیز می گوید: متاسفانه بیمارستان های دولتی با دفاتر مامایی در تخصیص تخت زایمان برای ارجاع بیمار از این دفاتر به بیمارستان ها همکاری ندارند.
یک مامای شاغل در بیمارستانی دولتی در تهران نیز درباره مهم ترین مشکلات و معضلات جامعه مامایی، در کشورمان می گوید: متاسفانه شرح وظایف مامایی که مصوب وزارت بهداشت است، به طور دقیق و کامل در مراکز دولتی و خصوصی اجرا نمی شود. به این معنی که ماماها در بیمارستان ها خدمات غیرمامایی هم ارائه می دهند و برعکس برخی خدمات مامایی توسط گروه های غیرماما ارائه می شود. این مشکل قبلاً هم وجود داشت و الان نسبت به گذشته بیشتر هم شده که نتیجه ای جز عدم امنیت شغلی به بار نخواهد آورد.

اداره مامایی تعطیل نیست!

در این میان دکتر غلامرضا حیدری در جایگاه رئیس مرکز توسعه شبکه و ارتقای سلامت وزارت بهداشت نیز در پاسخ به مسائل و مشکلات که از بابت تعطیلی اداره مامایی متوجه گروه صنفی ماماها شده است، به صراحت اعلام می کند: اداره مامایی بسته نشد، بلکه زیرمجموعه گروه نیروی انسانی وزارتخانه قرار گرفته است. گروه نیروی انسانی همه بخش هایی را که به نحوی در نظام سلامت نقش دارند اعم از پزشک، ماما، بهداشت محیط، بهداشت خانواده و ... دربر می گیرد. دکتر حیدری هدف از ادغام تمام اداره های دخیل در نظام سلامت را در قالب اداره نیروی انسانی، جلوگیری از درهم ریختگی و ازهم گسیختگی عنوان می کند و بر این نکته نیز تاکید دارد که تفکیک اداره های مختلف، باعث درهم گسیختگی نظام شبکه و درنتیجه عدم تصمیم گیری مناسب در نظام سلامت خواهد شد.
رئیس مرکز توسعه شبکه و ارتقای سلامت وزارت بهداشت، همچنین با اشاره به عدم کارایی اداره سابق مامایی، خاطرنشان می سازد: در حال حاضر اداره مامایی از گذشته فعال تر است، اداره مامایی سابق، اداره ای بود که بیشتر کارهای صنفی انجام می داد و کمتر به مسائلی چون ادامه تحصیل، اشتغال و بحث هایی که واقعاً در جایگاه مامایی مطرح هستند می پرداخت، در حالی که طی همین مدت کوتاهی که این حوزه، جزو اداره نیروی انسانی شده، قدم های مؤثری برای این رشته برداشته شده است که ازجمله آنها بحث ادامه تحصیل و اشتغال زایی در این حرفه است. در حال حاضر 4000 ماما در طرح پزشک خانواده به کار گرفته شده اند. همچنین در ردیف بهداشت خانواده که قبلاً تنها فارغ التحصیلان بهداشت خانواده حق استخدام داشتند، در شرایط جدید، ماماها نیز می توانند با استفاده از این ردیف شغلی استخدام شوند.