نارسایی قلبی؛ چرا و به چه علت؟

نارسایی قلبی به مفهوم ناتوانی نسبی قلب در پمپ کردن خون به درون سیستم گردش خون است. بدین ترتیب این بیماری موجب کمبود خون در اندام‌ها و در نتیجه ضعف و بی‌حالی شده و از طرفی تجمع خون در سیستم وریدی، موجب ورم در اندام‌ها به خصوص پاها می‌شود.

نارسایی قلب یعنی قلب انسان یا هر موجودی خوب انجام وظیفه نمی‌کند، قدرت انقباضی‌اش کم می‌شود و نمی‌تواند خون را از قسمت‌های مختلف بدن دریافت کند و بعد از تبادل اکسیژن، دوباره آن را به همه جا پمپ کند.

قلبی که مثل یک تلمبه در سینه ما می‌تپد، دو بخش دارد: قلب راست و قلب چپ.

شایع‌ترین نارسایی قلب، مختص قلب چپ است. حتی نارسایی‌های قلب راست، از قلب چپ منشا می‌گیرند.

نشانه های نارسایی قلبی در فرد چیست؟

اگر صدای قلب بیماری که دچار نارسایی قلبی است را با گوشی پزشکی، گوش بدهیم صدای اضافی می‌شنویم و قلب توان واقعی برای انجام وظیفه را ندارد.

فرد بیمار بی‌اشتها، بی‌خواب و ناتوان است.

اگر نارسایی شدید باشد، حتی بیمار قادر به راه رفتن و انجام کارهای ساده روزمره نیست.

نارسایی قلب راست یا بطن راست معمولا به دنبال نارسا شدن قلب چپ اتفاق می‌افتد و به دنبال آن، رگ‌های گردنی بیمار برجسته می‌شوند، کبد بزرگ شده و شکم ممکن است آب بیاورد و یا پاها متورم شود.

وقتی که رگ خونی تنگ می‌شود، به تدریج آن قسمت از عضله قلب که با آن رگ خون‌رسانی می‌شده، از بین می‌رود، در نتیجه قلب قدرت انقباضی طبیعی‌اش را از دست می‌دهد و نارسا می‌شود

دلایل نارسایی قلبی چیست؟

1- مهم‌ترین دلیل بروز بیماری نارسایی قلبی، انفارکتوس قلبی است. انفارکتوس قلبی به مفهوم از بین رفتن قسمتی از عضلات قلب است که اگر وسعت آن زیاد باشد، کارکرد قلب ضعیف شده و توانایی پمپاژ خون را از دست می‌دهد.

2- یکی دیگر از علل نارسایی قلبی، بیماری دریچه‌های قلب است. تنگی دریچه‌های میترال یا آئورت باعث می‌شود حتی با وجود سلامت عضلات قلب، پمپاژ خون به راحتی صورت نگیرد. نارسایی دریچه‌های قلب نیز باعث پس زدن خون شده و درصدی از پمپاژ خون به هدر می‌رود.

3- بیماری‌های مادرزادی قلب از علل اصلی آسیب دریچه‌های قلبی هستند. این کودکان از ابتدای تولد دچار علایم نارسایی قلب هستند. گاهی نیز قلب در سنین بزرگسالی به دلایل مختلف دچار خرابی دریچه‌ها شده و نارسایی قلبی ایجاد می‌شود. از مهم‌ترین علل آسیب دریچه‌ها در سنین نوجوانی و جوانی روماتیسم قلبی است. این بیماری عمدتا دریچه میترال را که بین دهلیز و بطن چپ قرار گرفته است دچار آسیب می‌سازد.

4- تنگی دریچه میترال مانع ورود خون به بطن چپ و نارسایی قلبی می‌شود. نارسایی دریچه میترال نیز ممکن است بر اثر روماتیسم قلبی ایجاد شود، ولی مهم‌ترین دلیل ایجاد نارسایی میترال، انفارکتوس قلبی است. نارسایی دریچه میترال موجب برگشت خون به داخل ریه‌ها و علایم نارسایی قلبی می‌شود.

5- از دیگر علل مهم نارسایی قلبی، فشار خون طولانی مدت است. فشار خون باعث ایجاد مانع سر راه پمپاژ قلب به داخل سیستم گردش خون می‌شود. برای غلبه بر این فشار عضلات بطن چپ ضخیم شده و پس از مدتی فضای حفره بطن چپ را پر می‌کند و به این ترتیب پر شدن بطن دچار اشکال شده و عملکرد قلب تضعیف می‌شود.

6- یکی دیگر از علل نارسایی قلب، تنگ شدن عروق قلب است. وقتی که رگ تنگ می‌شود، به تدریج آن قسمت از عضله قلب که با آن رگ خون‌رسانی می‌شده، از بین می‌رود (سکته قلبی)، در نتیجه قلب قدرت انقباضی طبیعی‌اش را از دست می‌دهد و نارسا می‌شود.اما چرا عروق تنگ می‌شوند؟

بهترین راه تشخیص نارسایی قلب، اکوکاردیوگرافی است

بر مبنای مطالعات سازمان بهداشت جهانی، سه علت به عنوان مهم‌ترین عوامل تنگی عروق شناخته‌ شده‌اند:

الف- فشار خون بالا: با رژیم غذایی و داروها سعی می‌کنیم آن را متعادل کنیم تا رگ‌ها تنگ نشوند و سکته‌های قلبی و مغزی اتفاق نیفتند.

ب- اختلال در چربی‌های خون: چهار مورد آن را که در آزمایش‌های روتین و ساده بررسی می‌شوند، بیان می‌کنیم. کلسترول، تری‌گلیسرید، LDL و HDL که سه تای اول چربی بد و فقط HDL چربی خوب است. یعنی باید با رژیم و دارو سعی کنیم چربی بد را پایین بیاوریم و با ورزش مرتب (پیاده‌روی تند، کوهنوردی و…) و همچنین با لاغر شدن و کنترل وزن سعی کنیم چربی خوب را بالا ببریم تا رگ‌هایمان تنگ نشوند.

ج- دخانیات: مصرف دخانیات به هر شکل، هر نوع و هر مقدار باعث گرفتگی عروق می‌شود. حتی به تازگی ثابت شده یک تا سه سیگار در روز هم می‌تواند سبب گرفتگی عروق شود.

چطور بفهمیم نارسایی قلبی داریم؟

برای تشخیص نارسایی قلب راه‌های متعددی وجود دارد که بهترین راه اکوکاردیوگرافی است.

توصیه می‌شود در کسانی که دچار ادم اندام‌ها هستند، برای بررسی وجود نارسایی قلبی اکوکاردیوگرافی انجام شود.

اکوکاردیوگرافی در واقع سونوگرافی قلب است که در آن شدت انقباض قلب و وضعیت دریچه‌ها به خوبی نشان داده می‌شود.

برای درمان نارسایی قلبی چه باید کرد؟

خوشبختانه داروهای مفیدی برای درمان نارسایی قلبی موجود است. یکی از این داروها، دسته دارویی مدرها یا ادرارآورهاست که با افزایش میزان ادرار باعث کم شدن حجم خون و برطرف شدن ورم در اندام‌ها می‌شود.

دیگوکسین دارویی است که قدرت انقباضی قلب را زیاد می‌کند، ولی متاسفانه دارای عوارضی است که استفاده از آن را بسیار محدود کرده است.

کسی که قلب نارسا دارد، باید دائما تحت نظر پزشک باشد و رژیم غذایی بی‌نمک و داروهای خاص استفاده کند، اما بهتر است حالا که آگاه شدید مراقب باشید تا قلب‌تان همیشه مثل ساعت کار کند.

10 مشکل شایع در پاها

ینه پا، میخچه، ناخن فرروفته در گوشت و یا پای ورزشکار همه این عوامل باعث ناراحتی پا می شوند. لذا از پاهای خود مراقبت کنید و آنها را سالم نگه دارید و درمان مشکلات شایع درد پا را یاد بگیرید.

1- میخچه و پینه

میخچه و پینه زمانی ظاهر می شوند که فشار زیادی روی پوست پا وارد شود؛ مثلاً زمانی که کفش تنگ یا سفت، استخوان های پا را فشار دهد. این مشکلات معمولاً روی انگشت بزرگ و انگشت پنجم (کوچک) پا بروز می کنند، زیرا فشار در این قسمت ها بیشتر است.

اصطکاک پا با کفش باعث ضخیم شدن، سفت شدن و مردن پوست پینه می شود.

پینه در اثر پوشیدن کفش های تنگ بوجود می آید و هنگامی که اصطکاک از بین رود، پوست آن منطقه کم رنگ می شود.

درمان: پد مخصوص برای پینه مفید می باشد و می توان آن را با کمک جراحی از بین برد.

2- برآمدگی استخوانی در قاعده انگشت شست پا

این برآمدگی استخوانی باعث می شود که انگشت شست به سمت دیگر منحرف شود.

استخوان پا از محل قرارگیری خود خارج شده و برآمدگی کوچکی را پدیدار می سازد.

این برآمدگی، در اثر فشار و یا ورم مفاصل بسیار دردناک می شود. گاهی نیز ممکن است تبدیل به میخچه گردد.

درمان: داروهای ضد درد، پدهایی (مانند کوسن)، پوشیدن کفش مخصوص و یا جراحی ممکن است کمک کننده باشد. نباید کفش های تنگ و پاشنه دار پوشید.

3- نقرس

نوعی از ورم مفاصل می باشد. نقرس با درد شدید، قرمزی، ورم و سفتی همراه است.

نقرس، معمولا در مفصل انگشت شست پا می باشد. نقرس می تواند در مچ پا و یا زانو نیز رخ دهد.

نقرس به دلیل افزایش اسید اوریک در بدن می باشد که به صورت کریستال های سختی در مفاصل جمع می شوند.

درمان: نقرس ممکن است با داروهای ضد التهاب و یا داروهای کاهنده اسید اوریک درمان شود. با پزشک خود راجع به رژیم غذایی مشورت کنید.

4- زگیل های کف پا

این زگیل ها بسیار سفت و دارای رشد مخروطی می باشد. مسری می باشند و ناشی از ورود ویروس از طریق پوست ترک خورده هستند. اغلب از طریق استخرهای عمومی و حمام عمومی سرایت می کند.

این زگیل ها بی خطر می باشند و می توانند بدون درمان رها شوند. اما برخی مواقع، آنقدر دردناک می شوند که درمان را نمی توان نادیده گرفت.

درمان: سوزاندن، انجماد کردن، لیزر درمانی و جراحی برای برداشتن زگیل های مزمن مفید می باشد.

5- پای ورزشکار

عفونت قارچی پوست لای انگشتان پا می تواند باعث قرمزی، خارش، سوزش و گاهی تاول و زخم شود.

پای ورزشکار به صورت خفیف مسری است.

این عفونت در اثر تماس مستقیم و یا پابرهنه راه رفتن در مناطقی مانند رختکن و یا نزدیک استخر، سرایت می کند.

عفونت می تواند در کفش ایجاد شود، مخصوصا در کفش های تنگ که هوا نمی تواند وارد کفش و یا از آن خارج گردد.

درمان: با ضد ویروس های موضعی و یا داروهای خوراکی درمان می شود.

6- عفونت قارچی ناخن

هنگامی که یک قارچ وارد ناخن شکسته شود، این عفونت ظاهر می شود. عفونت قارچی، ناخن ها را سفت، بی رنگ و شکننده می سازد.

اگر درمان به موقع صورت نگیرد، عفونت قارچی از بین نمی رود و سخت تر درمان می شود.

محل گرم و مرطوب باعث گسترش قارچ از یک فرد به فرد دیگر می شود.

درمان: کرم و لوسیون های موضعی در موارد خفیف می تواند مفید باشد. قرص های ضد قارچ در موارد شدید کاربرد دارد.

7- انگشت چکشی

یکی از علل این ناراحتی، پوشیدن کفش تنگ است. مفصل میانی انگشت پا به طرف پایین خم می شود و موجب تشکیل انگشت چکشی می شود.

درمان: انتخاب کفش مناسب، جادار بودن کفش برای انگشتان و کفش های پهن و گاهی جراحی برای تسکین درد به کار می رود.

8- گوشت فرورفته در ناخن

ناخنی که در پوست فرو می رود، باعث درد، قرمزی، تورم و عفونت می شود. کوتاه کردن ناخن به میزان زیاد، صدمه به ناخن و پوشیدن کفش های تنگ سبب این حالت می شود.

درمان: برای موارد خفیف، پا را درون آب گرم بخیسانید، تمیز نگه دارید و تکه پنبه ای را در زیر گوشه ناخن فرو رفته بگذارید. جراحی کوچک می تواند تمام یا بخشی از ناخن را بردارد.

9- کف پای صاف

این عارضه باعث می شود کف پا مماس با زمین و یا نزدیک زمین باشد. این عارضه می تواند ارثی باشد و یا در اثر صدمه و یا آرتریت روماتوئید بوجود آید.

افزایش وزن، کفش های تنگ و یا زیاد ایستادن می تواند باعث درد شوند.

درمان: ورزش های تقویتی پا و کفشهایی با قوس مناسب و کفی های طبی برای درمان مناسب است.

10- خار پاشنه پا

خار پاشنه، زایده استخوانی اضافی است که در محل پاشنه پا ایجاد شده و باعث ملتهب شدن قسمت غلاف کف پا و دردناک شدن پاشنه و کف پا می شود.

التهاب مفاصل، پوشیدن کفش نامناسب با پاشنه خیلی بلند و تنگ یا کفش بدون پاشنه و صاف از مهمترین علل و عوامل بروز خار پاشنه است.

درمان: اولین قدم در درمان خار پاشنه، استراحت است. از ایستادن به مدت طولانی خودداری کنید. کاهش وزن در درمان خارپاشنه موثر است. پد مخصوص خار پاشنه (تصویر کناری) را از داروخانه تهیه کرده و به طور دائم در کفش خود استفاده کنید. پد، باعث کاهش فشار بر روی پاشنه و موجب بهبود درد پا خواهد شد.

پای شما چه مشکلی دارد؟

ای شما قلب دوم شماست. پس بیشتر به سلامتی آنها اهمیت دهید و با مشاهده هر نوع مشکلی، به فکر درمان و رفع آن باشید.

1- پای سرد

اگر انگشتان پای شما همیشه سرد است، یکی از دلایل آن عبارت است از: ضعیف بودن جریان خون در پا. ضعیف بودن جریان خون می تواند علل مختلفی داشته باشد، از جمله: کشیدن سیگار، فشارخون بالا و یا بیماری قلبی.

آسیب اعصاب پا در اثر عدم کنترل دیابت نیز می تواند یکی از علل سرد شدن انگشتان پا باشد.

از علل دیگر می توان به کم کاری تیروئید و کم خونی اشاره کرد.

2- درد پا

هنگامی که پاهایتان درد می گیرد، به اول چیزی که نگاه می کنید، کفش هایتان است. به طور کلی 8 نفر از 10 نفر، کفش ها را مقصر درد پا می دانند.

ولی ممکن است پادرد شما به علت پاشنه بلند کفشتان نباشد، بلکه به علت فشار شکستگی استخوان باشد.

از دلایل ممکن می توان به این موارد اشاره کرد: انجام ورزش با شدت خیلی زیاد مانند: فوتبال و یا مسافت طولانی دویدن.

کاهش قدرت استخوان ها در اثر پوکی استخوان، درد پا را افزایش می دهد.

3- انگشتان پای قرمز، سفید و آبی 

بیماری یا پدیده رینود (Raynaud's disease) که یک بیماری عروقی می باشد، باعث بی حسی دست ها و پاها در اثر سرمای شدید می شود. این بیماری می تواند سبب سفید شدن و سپس آبی شدن و بعد قرمز شدن و دوباره به رنگ طبیعی درآمدن انگشتان پا شود.

این بیماری به علت باریک شدن ناگهانی عروق خونی بوجود می آید. باریک شدن ناگهانی عروق خونی را به نام گرفتگی عروقی می خوانند. استرس و یا تغییرات دمای هوا موجب این گرفتگی عروق می شود.

بیماری رینود وابسته به بیماری آرتریت روماتوئید، بیماری شوگرن و مشکلات غده تیروئید است.

4- درد پاشنه پا

شایع‌ترین علت درد پاشنه پا عبارت است از التهاب رباط کف پا که به استخوان پاشنه متصل است.

هنگامی که از خواب بیدار می شوید و به پا فشار وارد می آورید، درد زیادی را احساس می کنید.

آرتروز، ورزش زیاد، کفش نامناسب، وجود یک زائده استخوانی در پاشنه پا (خار پاشنه)، عفونت استخوان، تومور و یا شکستگی می توانند باعث درد پاشنه شوند.

5- راه رفتن به زور و کشاندن پاها

برخی مواقع مشکلات پا زمانی که راه می روید و پای خود را می کشید، نمایان می شود.

این طرز راه رفتن، ممکن است باعث آسیب اعصاب محیطی شود و بنابراین حس پاهای خود را از دست بدهید.

آسیب اعصاب پا می تواند در نتیجه موارد زیر باشد:

دیابت، عفونت، اعتیاد به الکل، کمبود ویتامین ها و بیماری های سیستم عصبی.

6- انگشتان چماقی پا

در این مورد، شکل انگشتان پا فرق می کند. ناخن ها، در بالا گردتر و در سمت پایین منحنی شکل می باشند.

بیماری های ریوی شایع ترین علت این مشکل می باشند.

اما بیماری های قلبی، بیماری های کبدی، اختلالات گوارشی و برخی عفونت ها هم موجب این تغییر شکل انگشتان می شوند. برخی مواقع، این تغییر شکل انگشتان پا ارثی است و بدون هیچ بیماری ایجاد می شود.

7- ورم پا

این مشکل معمولا در اثر ایستادن و یا مسافرت طولانی مدت اتفاق می افتد. اگر باردار باشید، حتما متوجه ورم پاهایتان شده اید.

اگر پاهایتان برای مدت زمان طولانی متورم باشد، می تواند در اثر گردش خون ضعیف، مشکلات سیستم لنفاوی و یا وجود یک لخته خون باشد.

اختلالات کلیوی و یا کم کاری تیروئید نیز از علل ورم پا می باشند.

اگر ورم پای شما دائمی است، هر چه سریع تر به پزشک مراجعه کنید.

8- پاهای سوزان

افراد دیابتی با آسیب اعصاب محیطی، احساس سوزش در پا دارند.

این سوزش پا می تواند در اثر کمبود ویتامین های گروه B، بیماری پای ورزشکار، بیماری های مزمن کلیوی، گردش خون ضعیف در ران ها و پاها و یا کم کاری تیروئید نیز باشد.

9- زخم پا که خوب نمی شود

زخم هایی که بهبود نمی یابند، یکی از علائم هشدار دهنده بیماری دیابت می باشد.

بیماری دیابت می تواند باعث از بین رفتن حس پا و کاهش گردش خون شود. بنابراین حتی یک تاول پا هم می تواند تبدیل به یک زخم مشکل شود. این زخم ها می توانند عفونی شوند.

به علت آسیب اعصاب محیطی، گردش خون در پا ضعیف شده و التیام زخم ها به آهستگی صورت می گیرد.

افراد دیابتی باید پاهای خود را بشویند و خشک کنند و هر روز باید پاهای خود را بررسی کنند تا اگر زخمی در آنها می بینند، فورا آن را درمان کنند.

عدم درمان زخم پا در طولانی مدت باعث قطع پا خواهد شد.

علل روانی چاقی

علل روانی چاقی (1)

اسم چاقی که به میان می ‌آید قبل از هر چیزی، آدم یاد خورد و خوراک می ‌افتد و خیال می ‌کند چاق‌ها لابد پُرخوری کرده ‌اند که چاق شده‌ اند. اما شاید کمتر به ذهن ‌مان خطور کند که چاقی علل روان ‌شناختی نیز دارد. دکتر حسین ابراهیمی ‌مقدم، روان ‌شناس و مدرس دانشگاه در این باره توضیح می دهند:

آقای دکتر! چه عوامل روان ‌شناختی در بروز چاقی موثر است؟

گر چه عوامل فیزیولوژیک از قبیل فرآیند تنظیم چربی و میزان سوخت و ساز از عوامل مهم در تعیین وزن بدن هستند، تردیدی نیست که عوامل روان‌ شناختی نظیر یادگیری مشاهده ‌ای، استرس و حالات عاطفی و هیجانی نیز به چاقی کمک می‌ کند.

تنها کافی است که بررسی دقیقی روی آگهی ‌های تبلیغاتی تلویزیونی در رابطه با خوراکی‌ ها داشته باشیم و آن ‌وقت مشخص می ‌شود که بخش اعظم این آگهی ‌ها به فست ‌فود، مواد قندی، شیرینی، چیپس، پفک و نوشابه مربوط است. شرایط و موقعیت‌ ها نیز نقش ایفا می ‌کنند. ‌

جشن‌ های خانوادگی، تماشای تلویزیون، بحث و گفتگو و تنش‌ های محیط کار همه می ‌توانند به زیاده‌ خوری یا دور افتادن از رژیم منجر شوند. میان ‌وعده‌ های برنامه ‌ریزی نشده و در دسترس بودن غذا نیز موجب چاقی می ‌شود. هیجان ‌های منفی مثل افسردگی و اضطراب نیز می ‌توانند به پُرخوری کمک کنند. گاهی افراد در مقابل شادی، درد، اندوه، استرس، محرومیت، تنهایی، ملالت، عصبانیت و یا سایر احسا‌س ‌ها غذا را تسلی‌ بخش می ‌دانند.

عوامل اجتماعی چه‌ طور؟

عوامل اجتماعی و فرهنگی نیز می ‌توانند از عوامل چاقی باشند. مثلا در برخی فرهنگ ‌ها پُرخوری و در نهایت چاقی یا اضافه ‌وزن می ‌تواند نشانه رفاه یا موفقیت باشد! در خارج خانه مطلوب ‌ترین مکان برای دیدن یک دوست، رستوران، آب‌ میوه ‌فروشی یا کافی ‌شاپ است. دعوت کردن مردم به دور یک میز وسیله ‌ای برای حفظ روابط اجتماعی است.

شما گفتید که هنگام هیجان منفی (مثلا هنگام اضطراب) بعضی ‌ها چاق می ‌شوند؛ درست است؟

بله، خیلی از افراد چاق می‌ گویند در مواقع احساس اضطراب یا تنش بیشتر غذا می‌ خورند! آزمایش ‌ها نیز این نکته را تایید می ‌کند. آزمودنی ‌های چاق در موقعیت‌ های پُر اضطراب بیش تر غذا می‌ خورند، حال آن که آزمودنی ‌های میان وزن در موقعیت‌ های کم‌ اضطراب بیش تر می‌ خورند. پژوهش‌ های دیگر نشان می‌ دهد که ظاهرا هر نوع فعال ‌شدگی هیجانی، مصرف غذای بعضی افراد چاق را افزایش می ‌دهد.

در پژوهشی، گروهی از افراد سنگین‌ وزن و میان ‌وزن، چهار فیلم مختلف را در 4 جلسه مستقل تماشا کردند. سه فیلم هیجان ‌های مختلفی را برمی ‌انگیخت: یکی غم‌ انگیز، دومی خنده‌ دار و سومی اکشن بود. فیلم چهارم ماجرای سفری کسل ‌کننده را نشان می ‌داد. پس از تماشای هر فیلم از آزمودنی‌ ها خواستند چند نوع بیسکوییت شور را بچشند و نظرشان را راجع به آن ها بگویند. مقدار بیسکوییتی که آزمودنی‌ های چاق پس از تماشای هر یک از سه فیلم هیجان‌ انگیز خوردند، بسیار بیشتر از آن بود که پس از تماشای فیلم کسل ‌کننده خوردند. افراد میان وزن، صرف ‌نظر از نوع فیلمی که دیده بودند به یک اندازه بیسکوییت خوردند.

شاید افراد چاق به دلیل فراهم بودن مکانیسم پُرخوری در محیط خود، پُرخوری را به عنوان وسیله مقابله با مسایل هیجانی آموخته ‌اند.

خانواده و پدر و مادر در چاق شدن فرزند شان چه نقشی دارند؟

بدن ما ماشین عجیبی است که دقیقا می ‌داند چه‌ وقت هنگام زمان خوردن است و چه موقع باید به آن پایان داد اما برخی عوامل این مکانیسم را دست خوش تغییر می‌ سازند.

ضمنا این جمله‌ ها به گوش تان آشنا است: " بشقاب غذای خود را تمام کن. مردم بیچاره ‌ای وجود دارند که چیزی برای خوردن ندارند " یا " قبل از شام چیزی نخور اشتهایت کور می ‌شود " ... یعنی شاید هنگامی که فرد اشتهایی به خوردن ندارد با گفتن این جمله که بشقاب غذای خود را تمام کن، وی را به سمت پُرخوری سوق می ‌دهیم. این امر باعث می ‌شود فرد نتواند رفتار خوردن را متوقف کند و تا مثلا بسته چیپس را تمام نکند از خوردن دست نمی‌ کشد.

پس برای پیشگیری از چاقی باید از همان کودکی شروع کرد؟

بله؛ مناسب ‌ترین سن برای پیشگیری از اضافه وزن در کودکان که به چاقی در بزرگسالی منجر می‌ شود، سال‌های 7 تا 12 سالگی است لذا امر و نهی کردن به کودکان و حساسیت بیش از اندازه در مورد غذا خوردن می ‌تواند در بزرگسالی به مشکلاتی منجر شود.

چه ‌طور می ‌شود که والدین چنین رفتارهایی نشان می ‌دهند؟

واکنش غالب پدر و مادرها به کودکی که احساس عدم امنیت، نا آرامی و استرس دارد، دادن خوراکی است. در نوزادان پستان مادر یا شیرخشک و یا پستانک و در کودکان تنقلات، برای کنترل تنش و استرس به کار می ‌رود. به ویژه در مورد احساسات منفی که مربوط به غیبت پدر و مادر در صحنه می ‌شود.

از طرف دیگر پاره ‌ای پژوهش‌ ها نشان دهنده ارتباط چاقی با پستان مادر بوده‌ اند. اگر طفل با پستان مادر در تعارض باشد، خود عاملی روانی برای چاقی محسوب می ‌گردد.

اگر کودک نتواند راه کارهایی را برای جایگزینی و کنترل احساسات منفی پیدا کند، خوردن، تبدیل به یک جایگزین شده و در بزرگسالی هم هر زمانی که فرد با احساسات منفی مواجه شود، می‌‌ خورد و اگر سطح استرس در زندگی اش از میزان مشخصی بالاتر باشد، چاق می ‌شود.

پس باید خیلی با برنامه غذا بخوریم!

البته؛ جالب این است که به نظر از همان دوران کودکی برای رفتار خوردن، برنامه ‌ریزی می ‌شویم. مثلا مقدار زمان خوردن در ما برنامه ‌ریزی می ‌شود.

در پژوهشی ابتدا مدت زمانی که نوزاد یک شیشه شیر را می ‌مکید تا سیر شود، اندازه‌ گیری شد. در مرحله بعد به سر پستانک بطری چند سوراخ اضافه شد و نتیجه آن بود که در هر دفعه مکیدن حجم بیشتری شیر بلعیده می ‌شد. جالب اینجا بود که در این حالت نوزاد به زمان خوردن پاسخ می ‌داد، یعنی وقتی شیشه و شیر در نصف زمان قبل تمام شد، شیشه دوم را هم می ‌پذیرفت! در مرحله بعدی آزمایش از سر پستانک ‌هایی استفاده شد که در هر مرتبه بلعیدن، به خاطر سوراخ ‌های کمتر، نصف حجم اولیه شیر را در اختیار نوزاد می ‌گذاشتند.

باز هم نتیجه نشان ‌دهنده ی پیروی نوزاد از زمان برنامه ‌ریزی‌ اش بود. به عبارت دیگر در این مورد چون نوزاد در هر مرتبه مکیدن، شیر کمتری می‌ گرفت باز هم همان زمان اولیه را رعایت می ‌کرد. نتیجه آن شد که وقتی شیشه به نصف رسید، دست از خوردن کشید!

شاید به همین دلیل است که روان‌ شناسان از افراد چاق می ‌خواهند که بین یک وعده غذا هم به بهانه ‌های مختلف فاصله بیندازند. 

پس استفاده از اطلاعات روان ‌شناسی هم می ‌تواند در برطرف کردن چاقی سهم مهمی داشته باشد؟

بله؛ پژوهش‌ ها نشان می دهد که با آموختن روش‌ های روان‌ شناسی، از قبیل روش‌ های وانهادگی و تن ‌‌آرامی و عادت به جایگزینی این روش‌ ها جهت کنترل احساسات منفی در 70 درصد موارد کاهش چشم ‌گیری در وزن و اصلاح الگوهای تغذیه ‌ای و در باقی موارد حداقل رضایت از خود به وجود می ‌آید.

آیا انتظارات هم در چاقی نقش دارند؟

به نظر می ‌رسد نقش انتظارات هم در چاقی مهم است. در آزمایش، کودکان چاق و معمولی حق داشتند روزی یک بستنی بخورند. این روند به مدت دو هفته ادامه داشت. پس از آن اعلام شد که بنا به دلایل منفی دستگاه بستنی ‌ساز خراب است. اول آن که کودکان چاق بیشتر از کودکان طبیعی نسبت به این امر واکنش منفی مثل غرولند کردن و شکایت کردن نشان دادند. ثانیا وقتی اعلام شد که عیب دستگاه‌ ها برطرف شده، کودکان معمولی تقاضای بستنی روزانه خود را کردند، در حالی که کودکان چاق مدعی دریافت بستنی ‌های این ایام اخیر هم بودند و بعضا قهر هم می ‌کردند!

چرا برخی افراد به رغم آن که دست به رژیم لاغری می ‌زنند، گاهی با پُرخوری دوباره چاق می ‌شوند؟

برخی افراد به این خاطر چاق می ‌مانند که همراه برنامه غذایی به پُرخوری دوره‌ ای دست می ‌زنند. مثلا مرد چاقی برنامه لاغری دو روزه خود را قطع می ‌کند و آن ‌قدر پُرخوری می ‌کند که میزان کالری مصرفی وی فراتر از زمان قبل از لاغری می ‌رسد چون برنامه لاغری نوعی محدودیت آگاهانه بوده، کنار گذاشتن این محدودیت سبب افزایش مصرف کالری شده است. پژوهشگران برای فهم دقیق‌ تر نقش محدودیت‌ های آگاهانه، پرسش ‌نامه‌ هایی تنظیم کرده ‌اند حاوی سوالاتی در مورد برنامه غذایی، تغییرات وزن بدن از گذشته تا حال و اشتغال ذهنی با مساله خوردن (نمونه سوال ها: هر چند وقت یک بار برنامه لاغری دارید؟ آیا پیش دیگران به اندازه می ‌خورید ولی وقتی تنها هستید پُرخوری می‌ کنید؟).

نتایج نشان داده که تقریبا همه افراد را - چه لاغر، چه متناسب، یا چاق – می توان در دو طبقه‌ جای داد:

* کسانی که آگاهانه مقدار غذای خود را محدود می ‌کنند

* و کسانی که محدود نمی‌ کنند.

به علاوه، صرف ‌نظر از وزن بدن، از لحاظ رفتار غذایی، افراد خویشتن ‌دار بیشتر از افراد ناخویشتن ‌دار، شبیه افراد چاق هستند.

در یک بررسی آزمایشگاهی نشان داده‌ اند که کنار گذاشتن خویشتن ‌داری در غذا خوردن، چه پیامدهایی دارد. در این بررسی از افراد خویشتن ‌دار و ناخویشتن‌ دار خواسته شد یا یک شیرینی خامه‌ ای بخورند یا 2 شیرینی خامه ‌ای یا هیچ. بعد، از آن ها دعوت شد نمونه‌ هایی از انواع بستنی را بچشند و هر قدر مایل ‌هستند بستنی بخورند. ناخویشتن ‌داران هر چه بیشتر نان خامه ‌ای خورده بودند، به همان نسبت بستنی کمتری خوردند اما افراد خویشتن‌ دار در غذا پس از صرف دو نان خامه ‌ای بیشتر بستنی خوردند تا افرادی که یک نان خامه‌ ای خورده یا اصلا نان خامه ‌ای نخورده بودند. بنابراین خویشتن‌ داران که سعی دارند میل طبیعی خود را به خوردن غذا ندیده بگیرند، در عین حال ممکن است احساس سیری را نیز که پیام ‌دهنده خودداری از غذا خوردن است،‌ نادیده بگیرند!

پژوهشی درباره چاقی

در آدمیان رفتار غذا خوردن گاهی از تعادل حیاتی فاصله می ‌گیرد. برخلاف دیدگاه متعادل حیاتی، وزن بعضی مردم آن‌ قدرها هم ثابت نیست. رایج ‌ترین انحراف از تعادل حیاتی در غذا خوردن چاقی است که در جامعه ی ما هم رواج دارد. به نظر جدا از شیوع و توزیع میزان واقعی چاقی در دو جنس، احساس اضافه ‌وزن داشتن در میان زنان رایج ‌تر است! آزمایش زیر تاییدی بر این مدعا است:

به صدها پسر و دختر دانشجوی دوره لیسانس نقاشی‌ هایی از هم‌ جنسان‌ شان ارایه شد. تصاویر هر جنس روی مقیاسی از بسیار لاغر تا بسیار چاق قرار داشت. از آزمودنی ‌ها خواسته شد مشخص کنند: 1) کدام تصویر بیشترین شباهت را به خودشان دارد 2) کدام تصویر آرمانی است، یعنی تصویری است که خیلی میل دارند شبیه به آن باشند و 3) کدام تصویر بیشترین جذابیت را برای جنس مخالف دارد. نتایج آزمایش تفاوت چشم‌ گیری را بین زنان و مردان نشان داد. مردان تصاویر بسیار مشابهی را به عنوان تصویر فعلی، تصویر آرمانی و تصویر جالب از نظر زنان انتخاب کردند. به عبارت دیگر مردان فکر می‌ کردند که وزن ‌شان بسیار نزدیک به وزن آرمانی و نیز وزن جذاب برای زنان است. در مقابل زنان تصاویر بسیار متفاوتی را به عنوان تصویر واقعی خود، تصویر آرمانی و نیز تصویر جذاب برای مردان انتخاب کردند (دو تصویر آخر نسبتا به هم نزدیک بود). آشکار است که زنان از وزن‌ شان راضی نبودند و خود را چاق ‌تر از آن می ‌پنداشتند که برای مردان جذاب باشند اما معلوم شد این تصویری تحریفی است زیرا وقتی از آزمودنی‌ های مرد خواسته شد که جذاب ‌ترین تصویر زن را برگزینند، تصویر انتخابی آن ها به طور متوسط چاق ‌تر از تصویری بود که زنان به عنوان تصویر آرمانی یا جذاب ‌ترین تصویر برگزیده بودند بنابراین دانشجویان دختر به خطا فکر می ‌کردند که دانشجویان پسر به دختران بسیار لاغر علاقه دارند. این تصویر ذهنی غلط می‌ تواند تبعات زیادی از قبیل افسردگی یا دست زدن به رژیم‌ های غذایی دوره‌ ای ناموفق و احساس حقارت در پی داشته باشد.

البته چاقی تهدیدی جدی برای سلامت است و در شیوع بیماری ‌قند و فشارخون و بیماری‌ های قلبی نقش دارد. علاوه بر این ها گاهی چاقی نوعی نقطه ‌ضعف اجتماعی به شمار می ‌آید و آدم‌ های چاق غالبا شکمباره و فاقد اراده شناخته می ‌شوند که البته اصلا داوری درستی نیست.

عوامل محیطی موثر در چاقی

طالعات نشان داده اند که یک سری عوامل در محیط پیرامون ما وجود دارند که موجب افزایش وزن می گردند و این طور نیست که افزایش وزن فقط به دلیل زمینه ژنتیکی، در یک فرد بروز کند.

چاقی روند رو به رشدی را در جوامع امروزی یافته است و بدون شک عوامل محیطی نقش مهمی را در شیوع افزاینده چاقی ایفا می نمایند.

اعتقاد دانشمندان بر این است که ژنتیک و محیط با هم زمینه ساز چاقی می گردند و نمی توان اهمیت قابل توجه عوامل محیطی را در افزایش شانس ابتلا به چاقی مورد چشم پوشی قرار داد. لذا می بایست در مورد عوامل محیطی که موجب افزایش وزن می گردند اطلاع کسب کنیم.

اما کدام عوامل از محیط پیرامون موجب افزایش شانس ابتلا به چاقی می گردند؟ برخی از عوامل محیطی شناخته شده در افزایش وزن به شرح زیر می باشند:

1- مصرف زیاد غذاهای پر کالری:

افزایش وزن نتیجه به هم خوردن تعادل بین انرژی دریافتی با انرژی مصرفی است. در واقع اگر انرژی دریافتی بیشتر از انرژی مصرفی گردد، منجر به افزایش وزن می شود. وقتی مقادیر زیادی از غذاهای پر کالری اطراف ما را احاطه کرده باشند، می توانند عاملی باشند برای این که تعادل انرژی به سمت اضافه وزن سوق یابد. وقتی انواع خوراکی های پر کالری نظیر شیرینی جات، چیپس، سرخ کردنی ها، فست فودها ، نوشیدنی های پرکالری و ... در سوپر مارکت ها، مراکز خرید و فروشگاه ها ، بوفه ها ، سینما و مکان های تفریحی و... به چشم می خورند و تمام اطراف خود را آکنده از این تنقلات پر کالری می بینیم، احتمال این که آنها را وارد رژیم غذایی روزانه خود نماییم و مستعد اضافه وزن گردیم، زیاد می گردد.

2- عدم کنترل حجم وعده غذایی:

برخی افراد عادت دارند در ظروف بزرگ غذا بخورند. برخی رستوران ها نیز غذا را در حجم زیاد ( در واقع  اندازه  دو نفر و نه یک نفر) ارائه می دهند.

در سال های گذشته حجم برخی خوراکی ها افزایش یافته اند، برای مثال حجم نان های شیرین و کیک ها، چیپس ها و یا ظروف نوشابه افزایش یافته است؛ یا این که مثلا یک لیوان بزرگ بستنی آیس پک، حاوی حجم زیادی از بستنی و شکلات است.

3- فعالیت بدنی کم:

امروزه ماشین ها و انواع وسایل نقلیه جای تحرک جسمانی مانند پیاده روی و دوچرخه سواری را گرفته اند. علاوه بر این، نسبت به دهه های گذشته کار کردن جلوی کامپیوتر، جای تحرک و فعالیت بدنی در محیط کار را گرفته است.

مطالعات بسیاری حاکی از آن هستند که کمبود فعالیت بدنی، در افزایش احتمال بروز اضافه وزن سهیم است و حتی گاهی بیشتر از میزان غذای مصرفی اهمیت دارد. 

در جوامع امروزی الگوی زندگی نشسته در افراد سنین 20 تا 65 سال شیوع زیادی یافته است.

4- حذف وعده های غذایی:

امروزه حذف وعده های غذایی به ویژه صبحانه شایع شده است و چه بسا افراد چنین تصور کنند که با حذف یک وعده غذایی، کالری دریافتی خود را کاهش می دهند. در حالی که حذف وعده غذایی زمینه ساز بروز چاقی است، زیرا موجب پرخوری در وعده غذایی بعدی می گردد.

وقتی که شما یک وعده غذایی را مصرف نمی کنید، مغز شما پیام هایی مبنی بر گرسنگی دریافت می کند که منجر به دریافت بیش از حد غذا در وعده های غذایی بعدی می گردد، مثلا نخوردن ناهار باعث می شود در وعده شام، غذای زیادی بخوریم. 

استرس زیاد:

استرس یکی از عوامل سهیم در ایجاد چاقی است که ممکن است مورد غفلت قرار گیرد. استرس یک سری پیام های مرتبط با غذا خوردن را در بدن افراد فعال می کند.

در گذشته، پاسخ افراد به صورت مقابله با عامل استرس زا یا فرار از آن بود، ولی امروزه افراد استرس را با خود به پشت میز کارشان می برند، بدون این که راهی برای تخلیه آن بیابند.

استرس مزمن ممکن است تمایل برای مصرف شیرینی و چربی را افزایش دهد و موجب تجمع چربی در اطراف شکم گردد.

علاوه بر این ممکن است افراد برای کاهش استرس شان به غذا خوردن روی آورند. این در حالی است که روش های مفید بسیاری از جمله یوگا، مدیتیشن، ورزش و غیره برای کاهش استرس وجود دارند که افراد می توانند از آن ها استفاده کنند.

خواب ناکافی :

یک ارتباط آشکار بین خواب و وزن بدن وجود دارد. مطالعات بسیاری نشان داده اند که هر چه میزان خواب ناکافی و یا نامنظم باشد، فرد بیشتر مستعد افزایش وزن می گردد؛ مثلا ممکن است برای برطرف نمودن احساس خستگی و بیدار ماندن در طی روز، به خوردن غذا روی آورد و یا خستگی ناشی از کم خوابی ، فرد را از تحرک و فعالیت بدنی روزانه بازدارد.

آیا می خواهید بدانید بدن شما حقیقتا به چه میزان خواب شبانه نیاز دارد؟

توصیه های متخصصین پزشکی آن است که خواب مورد نیاز طبیعی افراد اغلب بین 7 تا 9 ساعت است.

بعضی متخصصین نیز پیشنهاد می کنند که برای سه روز متوالی از ساعت برای بیدار شدن در صبح استفاده نکنید. آن وقت در روز سوم میزان ساعت خوابی که به طور طبیعی داشته اید، معادل با خواب مورد نیاز طبیعی شماست.

عواملی که خارج از حیطه کنترل شما هستند:

تعدادی از عوامل موثر در چاقی، خارج از حیطه کنترل شما هستند و نمی توانید اقدامی در رابطه با آن ها انجام دهید؛ مثلا تحقیقات نشان داده اند نوجوانانی که در دوره شیرخواری برای شش ماه یا بیشتر، شیر مادر خورده باشند، کمتر مستعد چاقی می گردند. گفته می شود این امر به پوشش باکتریایی دستگاه گوارش برمی گردد و افرادی که شیر مادر را خورده باشند، پوشش باکتریایی روده آنها از نوعی است که به حفظ وزن مطلوب کمک می نماید.

هنوز دقیقا مشخص نشده است که چرا باکتری‌های روده‌ای با چاقی ارتباط دارند و این موضوع هنوز تحت مطالعه و بررسی است، ولی فواید تغذیه با شیر مادر در کنترل وزن کودک در سال های بعدی زندگی اش مشخص است.

حال اگر شخصی در دوران شیرخوارگی خود از شیر مادر بهره مند نبوده باشد و به همین سبب مستعد افزایش وزن باشد، دیگر نمی تواند دخل و تصرفی در این امر انجام دهد. در واقع افرادی که استعداد چاقی در آن ها افزایش یافته است، نمی توانند استعداد خود را تغییر دهند، اما می توانند برای ایجاد تناسب اندام تلاش کنند. البته در این موارد نیز مادران نقش مهمی را ایفا می نمایند.

لذا اگر می خواهیم سلامتی فرزندان خود را شاهد باشیم، باید بدانیم تغذیه با شیر مادر علاوه بر منافع فراوانی که برای سلامتی کودک دارد، می تواند کنترل وزن آتی او را تضمین نماید. همچنین مادران با شیر دادن به کودک خود می توانند وزن اضافی ایجاد شده در دوران بارداری را به میزان قبل از آن بازگردانند.

این عوامل، نمونه ای از عوامل محیطی بودند که تاثیرگذاری آن ها بر کنترل وزن به اثبات رسیده است. اما هر فردی می بایست توجه داشته باشد که کدام یک از عوامل، وی را مستعد اضافه وزن می نماید، زیرا آگاه بودن از این که کدام یک از عوامل محیطی سبب افزایش وزن فرد می گردد، او را برای کنترل و غلبه بر آن ها یاری می نماید