پیری و کهنسالی، فردایی برای همه

به مناسبت روز سالمند 

"و خدای تو حکم فرموده که جز او را نپرستید و بر پدر و مادر نیکویی کنید، اگر یکی از آنان یا هر دو به سنین کهولت و سالخوردگی رسیدند، زینهار کلمه ای که رنجیده خاطر شوند، نگویید و کمترین آزار به آنان نرسانید و با آنها با اکرام و احترام سخن بگوئید. " سوره اسرا آیه ٢۳

موهای سفیدشان را که می بینی، دلت از غم پر می شود. می دانی که زمان خواهد گذشت و تو نیز روزی، سفیدی موها را تجربه می کنی و دست هایت چروک و سوی چشمانت به ضعف می گراید. پشت تو نیز روزی خمیده می شود. دست هایت می لرزد و زیبایی چشم گیرت زیر موج چروک های صورتت جمع می شود. تو هم روزی مادربزرگ و پدربزرگ می شوی. چشم به در می دوزی که شاید کسی بیاید و تمام لحظات تنهایی ات را پر کند. مادر بزرگ ها و پدربزرگ های تنها را دیده ای؟ دیده ای که چطور تنهایی شان را بین عکس های سال های قبل تقسیم می کنند؟ ساعت ها می نشینند و با تنها عکسی که از عزیزی به یادگار دارند حرف می زنند و ظرف احساسشان را آرام خالی می کنند. وقتی که حرف هایشان تمام می شود اندوهی بزرگ در دل هایشان لانه می کند و اشک آهسته بر روی صورتشان جاری می شود. بیایید نگذاریم پدربزرگ ها و مادربزرگ ها، اشک تنهایی بریزند.

موی سپید تو، کتاب پربهای تجربه هاست و سینه ات مالامال از آلام زندگی. تو از غصّه ها، قصّه های بسیار شنیده ای. تو گنج رنج های روزگاری و تقویم نانوشته عبرت ها. گفته های تو روشنی بخش راه زیستنمان و چشمان کم سوی تو، ستاره های شبستانِ زندگی ماست. دست های پینه بسته ات جغرافیای دردهای زمین است و چین های پیشانی ات تاریخ مرارت های روزگار.پشت تو را انبوه تجربه ها خمیده است و پای تو از سنگینی عبرت ها می لغزد. تو معلّم خانواده و الگوی جامعه ای. ما بر قامت به رکوع رفته تو سجده احترام می گزاریم و بر دستان پینه بسته ات، بوسه مهر می زنیم و در کلاس آموزه های زندگی تو، زانوی ادب، بغل می گیریم و خود را وامدار مهر و محبت و صفای تو می دانیم.

یکم اکتبر به عنوان روز جهانی سالمندان نامگذاری شده است، توجه به این دوره که انسان با قدم هایی آرام و آهسته، با کوله باری از تلاش و تجربه به آن گام می گذارد از اهمیت فراوانی برخوردار است.انسان به عنوان موجودی اجتماعی و دارای اندیشه از تولد تا مرگ، دوره های زندگی مختلفی را پشت سر می گذارد. سازمان ملل متحد، کشورها را به سه ساختار جمعیتی جوان، بزرگسال و سالمند تقسیم بندی کرده است. افراد 65ساله و بالاتر گروه جمعیتی سالمند را تشکیل می دهند. لزوم توجه به هر یک از دوره های زندگی انسان به ویژه دوره ی سالمندی که با محدودیت هایی روبرو است از اولویت های برنامه ی توسعه ی کشورها محسوب می شود.سالمندی به عنوان مرحله یی از زندگی انسان و سالمند کسی است که نیروی جسمانی او به تدریج کاهش یافته و به همین دلیل برای گذران زندگی به کمک نیازمند است.دوره ی سالمندی، موضوعی مهم در جهان امروز به شمار می رود. کاهش میزان باروری و بالا رفتن امید به زندگی به دلیل پیشرفت بهداشت و علم پزشکی از عامل هایی است که به افزایش جمعیت سالمند جهان منجر شده و این روند همچنان ادامه دارد.شعار روز جهانی سالمندان در سال 2014 میلادی «کسی را فراموش نکنیم، پیری و کهنسالی فردایی برای همه» انتخاب شده است تا به همگان گوشزد کند که این قشر از جامعه توجه و نگاه ویژه ای را نیاز دارند.

هفته ی ملی سالمندان در ایران از پنجم تا یازدهم مهر ادامه دارد. هر یک از روزهای هفته ی ملی سالمندان به این نام ها مزین شده است؛ پنجم مهر: سالمندان و سبک زندگی سالم، ششم مهر: سالمندان و سازمان های مردم نهاد، هفتم مهر: سالمندان و حمایت های اجتماعی قانونی، هشتم مهر: سالمندان و ارتقای سلامت، نهم مهر: سالمندان و شهرهای دوستدار سالمند، دهم مهر: سالمندان و کرامت اجتماعی و یازدهم مهر: سالمندان و خانواده.فرهنگ و آموزش به عنوان 2 عامل اثرگذار در بهبود شرایط اقتصادی و اجتماعی به این بخش مهم از جامعه کمک شایانی می کند. اقدام های فرهنگی و تبلیغی برای تبیین شان و منزلت جایگاه سالمندان، تلاش برای حل مشکلات اقتصادی این گروه و حفظ جایگاه آنها و... از مهم ترین برنامه هایی است که می توان به آن اشاره کرد.

بهبود شرایط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی سالمندان در یک جامعه از هدف ها و اولویت های برنامه ی توسعه در یک کشور به شمار می رود. اگر گروه سالمند از رفاه مناسبی بهره مند باشند، آن جامعه در این بخش، موفق عمل کرده است.سازمان های حمایتی مانند سازمان تامین اجتماعی و سازمان های خصوصی که حلقه ی گمشده ی کشورهای در حال توسعه هستند، می توانند نقش تاثیرگذاری را در حمایت از سالمندان ایفا کنند.سالمندان انسانهایی هستند که غبار خستگی زمان را با خود به این مرحله از زندگی آورده اند. آنها نیاز به آرامش دارند تا این دوره را با آسودگی بگذرانند.برخی از سالمندان که از نظر مالی حمایت نمی شوند، در زیر تازیانه فقر و نداری جان می دهند. ما بارها، نظاره گر زندگی طاقت فرسای این سالمندان تهی دست بوده ایم. بر مسئولان فرهنگی و اقتصادی کشور است که با برنامه هایی مناسب، اسباب سلامت تن و راحتی روان آنان را فراهم آورند. و بر قلب های مهربان است که بذر عاطفه و احساس را در دل های پیر آنان بکارند و شادی را مهمان دل های آفتابی شان کنند.

سالمندان در فرهنگ اسلامی
قرآن کریم، مراحل سه‌گانه حیات انسان را این گونه بیان فرموده است: «این خدای بزرگ است که، شما را از نطفه ضعیف آفرید و در شرایط ضعف و ناتوانی پرورش داد. بعد دوران قدرت و جوانی به شما بخشید و سپس روزگار ضعف و پیری را برای شما مقرر داشت.» بنابراین، دوران سالمندی، مانند دوران کودکی و جوانی، یک سیر طبیعی جهان خلقت انسان و در واقع، مرحله پندپذیری، عبرت آموزی و به‌کارگیری تجارب دوران‌های گذشته است. در فرهنگ زندگی ساز اسلام،بر تکریم پیران تأکید بسیار شده است. وقتی دفتر سخنان امامان معصوم را ورق می زنیم در این باره اشارات گویای بسیار می یابیم. امام صادق علیه السلام می فرمایند: «پیران خویش را تکریم و با خویشان خود، رفت وآمد کنید». و در جای دیگری فرموده اند: «از ما نیست کسی که به سالمندان احترام نگزارد و بر کودکان شفقت نورزد». پیامبر عظیم الشان اسلام نیز، باب دیگری از اخلاق اسلامی را به روی ما گشوده، می فرمایند: «احترام و تعظیم پیران امّت من، تکریم و تعظیم من است».

در فرهنگ اسلامی، خانواده، کانون خوش بختی، آرامش، غم زدایی و تغذیه عاطفی انسان هاست. سالمندان، ستون های استوار خانواده ها هستند و پایدار ماندن و آفت زدایی از خانواده وابسته به پاس داشتن حقوق و حرمت آنان است. از این رو باید در کانون خانواده، با صمیمانه ترین دل جویی ها، اندوه های طاقت سوز آنان را زدود و بر زخم هایشان مرهمی از محبّت و نوازش نهاد، باید به آنان خدمت و محبّت کرد و در برابرشان دست اطاعت بر سینه نهاد و به تکریم، بر دست هایشان بوسه زد. باید حرمت آنان را متواضعانه پاس داشت و چونان مادری مهرورز، سبدسبد بر دامنشان گل افشاند تا گل لبخند مهمان همیشگی لب های مهربانشان باشد و در سایه سار آرامش بخش خانواده، تمام رنج ها و ناکامی های بیرونی خود را بدرود گویند.در معارف اسلامی و آموزه های دینی، بر مقام بلند سال خوردگان تأکید بسیار شده و از اندیشه پربها و تدبیر پیرانه آنان به نیکی یاد شده است و آن را بر قدرتمندی جوانان برتری داده اند. حضرت علی علیه السلام در سخن زیبایی می فرمایند: «اندیشه پیر در نزد من از تلاش جوان خوش آیندتر است». باید در تکریم پیران و تعظیم سالمندان ـ آن گونه که فرهنگ زندگی ساز و خوش بختی آفرین اسلام گفته است ـ کوشید و نگذاشت که پیوندهای عاطفی و معنوی میان خانواده ها، از هم گسسته شود و موریانه های غفلت، بنیاد زندگی مان را از هم فرو پاشند. باید با احیای فرهنگ اسلامی و ایرانی، نسلمان را از آزمودن جهنّم فرهنگ غرب باز داریم و اگر چنین نکنیم، زندگی مان چونان برخی مردم فرنگ رو به بحران و تاریکی خواهد رفت. غالب غربی ها، حرمت پیران خویش را پاس نداشته و آنان را در غروب زندگی شان و در غربت پیری با غم ها تنها می گذارند. برای این که در این منجلاب تباهی غرق نگردیم باید پاسدار راستین ارزش های اسلامی و ایرانی باشیم و رهنمودهای انسانی اولیای الهی را سرمشق خود قرار دهیم.

جای نگهداری سالمندان در آسایشگاه ها و سرای سالمندان نیست بلکه آنها باید در کنار فرزندان خود و خانواده روزگار بگذرانند. امیدواریم با سیاست گذاری های مناسب فرهنگی و اجتماعی بتوانیم سالمندان را در هر چه بهتر گذراندن این مرحله از زندگیشان یاری کنیم و در کنار آنها و از وجودشان لذت ببریم.دین اسلام همواره به سالمندان و بزرگان خانواده نگاه ویژه ای دارد و از آنها به نیکی یاد می کند.چنانچه خداوند در قرآن کریم در سوره اسراء آیه 23 می فرماید: هرگاه یکی از آن 2 (پدر و مادر) یا هر 2 نزد تو به سن پیری و سالمندی رسیدند، به آنان اف مگو، آنان را طرد مکن و به آنان سخن کریمانه بگو و بال فروتنی را از روی رحمت و شفقت برای آنان بگستر، و بگو: پروردگارا! همان گونه که مرا در خردسالی ام تربیت کردند، تو نیز بر آنان رحمت آور.پیامبر اکرم(ص) درباره اهمیت حضور سالمندان فرمودند: پیران مایه خیر و برکت زندگی بوده و وجودشان در میان جمع و خانواده همچون پیامبری در میان امت است.تنها آرزوی یک باغبان پیر و خسته این است که در سایه درختانی که کاشته است بنشیند و باقی ایام را بگذارند. و چه پر ملال است این که دیگران از شاخه های درخت بهره ببرند و باغبان پیر و فرتوت، که سرسبزی و طراوت باغ، مرهونِ دستان چروکیده و مهربان اوست، فراموش شود. باید درختان شاداب، با دیدن باغبان خسته، شاخسار زیبایی، مهرورزی و فروتنی خود را پایین آورند تا او نیز بتواند از ثمره آن بهره ببرد. بیایید باغبان خسته و سالخورده باغ زندگی خود را قدر بدانیم و او را به سایه شاخسار عاطفه و مهربانی خویش فرا خوانیم.

خانه خلوت و خاموش سالمندان، آکنده از نگاه های کم فروغی است که همواره به در دوخته شده، آمدن عزیزان و نور چشمان خود را انتظار می کشد. این کمترین خواسته پدر و مادری است که در زمستان عمر، تنها و ساکت، گذر زمان را تماشا می کنند. سالمندانی که با یک دیدار کوتاه صمیمانه، اشک شوق درنگاهشان می درخشد و خرسند می شوند. آری! تنهای تنها، در حسرت یک دیدار از جگر گوشه های خود، بر روی تخت خانه سالمندان، روزها به انتظار می نشینند پس بیایید قبل از آن که خداوند این نعمت های بزرگ خود را از ما باز پس بگیرد، قدر آن ها را بدانیم و دیدار صمیمانه خودمان را از آنان دریغ نداریم؛ چرا که این کم ترین خدمتی است که می توانیم در برابر یک عمر عاطفه آن ها به جا آوریم. بیایید امروز با دسته گل های خوشبوی عاطفه به دیدارشان رویم و شادمانی آن ها را تماشا کنیم.سالمندان، گنجینه‌هایی گران‌بها از تجربه‌های بسیار و اندوخته‌های گران‌بارند. این تجربه و اندوخته سالمندان، می‌تواند راهنما و راه‌گشای جوانان و کسانی باشد که هنوز در سراشیبی مشکلات زندگی، تجربه‌ای نیندوخته و اندوخته‌ای ندارند. چه بسا با مشورت و راهنمایی یک سالمند توانا و مهربان، می‌توان از بسیاری از ضررها در خانواده و حتی جامعه جلوگیری کرد. از این رو، قشر سالمند جامعه، برای جوانان و حتی میان‌سالان، بهترین هادی و راهنما هستند و شایسته است بر توانمندی‌هایشان ارج نهاد و از تجربیاتشان، چراغی فرا روی راه آینده برگزید.

ای سالمند، موهای سپید و کمر خمیده‌ات، حکایت از پیری وجودت دارد، ولی دلت زنده است و امیدوار از پیمودن موفقیت‌آمیز راه‌های پرپیچ و خم زندگی، از داشتن فرزندانی با آینده درخشان، از این که می‌توانی با اندوخته‌های ارزشمندت، جویندگان راه را از افتادن در بیراهه‌ها، نجات بخشی، و دلت شاداب است و خوشحال، از این که امیدبخش جوانان در زندگی هستی و مایه پشت گرمی و آرامش خاطر آنان.  پیامبر اسلام (ص)پیرمرد را در میان خانواده‌اش، هم‌چون پیامبر (ص) در میان امت می‌داند. ما پیروان شرع و اخلاق، به بهره‌گیری از افکار پخته آنان که هم‌چون گنجینه‌های ارزش‌مندی برای خانواده هستند، دعوت شده‌ایم. باید با مهروزی تلاش کنیم تا ذره‌ای از محبت‌های وسیع آنان را در سن کهن‌سالی که احتیاج به عاطفه و مهربانی بیشتر را از جانب ما دارند جبران کنیم. امروز نهم مهرماه تلنگری است، تا از درون صدایی نهیب به وجدان‌هایمان زنیم و با یک شاخه گل به پای پدران و مادران و پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌هایمان بیفتیم و با بوسه بر دستان‌شان بگوییم که به یادشان هستیم.