چگونه با کهیر مقابله کنیم؟

کهیر نشان دهنده نوعی حساسیت به ماده‌ای خاص می‌باشد. گاهی شما به ماده‌ای حساسیت دارید که حتی اگر با مقدار کمی از آن مواجه شوید، کهیر در شما بروز می‌کند.

کهیر تورم قرمز رنگ پوست است که توأم با خارش است. هر ضایعه کهیر بعد از چند دقیقه تا چند ساعت بدون باقی گذاشتن اثر از بین می‌رود و سپس ضایعات جدید در محل‌های قبلی یا محل‌های جدید به وجود می‌آید. اندازه ضایعات کهیر از کوچکی یک عدس تا بزرگی یک بشقاب متغیر است. ممکن است ضایعات به هم پیوسته باشد و نواحی وسیعی از پوست را بپوشاند. معمولاً خارش شدید وجود دارد، ولی ممکن است سوزش یا به ندرت درد نیز وجود داشته باشد.

علت کهیر، خروج پلاسمای خون از مویرگ‌های کوچک خونی سطح پوست است که در اثر واسطه‌های شیمیایی، به خصوص هیستامین رخ می‌دهد.

 روش های زیر به شما کمک می‌کنند تا کهیر را درمان کنید:

1- اگر بعد از خوردن یک ماده غذایی، کهیر در شما پیدا شد، دیگر آن را نخورید. مثلا اگر شما مقداری توت فرنگی مصرف کردید و دچار کهیر شدید، باید از خوردن توت فرنگی اجتناب کنید. توت فرنگی حاوی موادی است که می‌تواند سبب ایجاد حساسیت پوستی به شکل کهیر شود .

لذا قبل از خوردن موادغذایی حساسیت‌زا از عدم حساسیت خودتان به آن‌ها مطمئن شوید، موادی مانند: گوجه‌فرنگی، بادمجان، بادام زمینی و انواع ادویه‌ها .حدود نیم ساعت پس از صرف این گونه غذاها، کهیر ظاهر می‌شود.

اگر کهیر قسمت زیادی از بدن شما را فراگرفته است، حمام جو دوسر مفید است

2- بعضی افراد نسبت به پوشیدن لباس‌های تنگ حساسیت دارند و کهیر می‌زنند. این گونه افراد باید از پوشیدن لباس‌های زیر تنگ و محکم بستن کمربند اجتناب کنند.

3- کهیر را نخارانید، زیرا خاراندن سبب بدتر شدن کهیر می‌شود. اگر خاراندن را در ساعاتی انجام می‌دهید که خواب هستید (یعنی غیرارادی) دستکش بپوشید و بعد بخوابید. می‌توانید نقاطی را که کهیر زده است، با پارچه تمیزی ببندید تا آن را نخارانید.

4- کمپرس سرد و مرطوب روی کهیر بگذارید. می‌توانید از شیر سرد استفاده کنید و نقاط کهیر زده را حدود 10 تا 15 دقیقه با پارچه آغشته به شیر سرد ببندید. همچنین می‌توانید مقداری یخ در پارچه‌ای تمیز قرارداده و آن را روی کهیر قرار دهید.

5- اگر کهیر قسمت زیادی از بدن شما را فراگرفته است، حمام جو دوسر مفید است. برای این کار باید 2 لیوان جوی دو سر پرک شده را در یک وان یا لگن پر از آب گرم بریزید و با دستتان آن را مخلوط کنید. 20 دقیقه در این آب قرار بگیرید تا خارش پوست برطرف شود.

6- از ژل آلوئه‌ورا برای تسکین و کاهش درد استفاده کنید .این ژل را می‌توانید از داروخانه تهیه کنید.

7- ویتامین C مصرف کنید تا به سیستم ایمنی خود برای غلبه بر این مشکل کمک کرده باشید.

8- علت ایجاد کهیر را بررسی کنید، آیا دارویی بوده؟ یا ماده غذایی خاصی؟ یا ماده شوینده‌ای؟ یا عطر؟ یا نیش حشرات؟ پس از کشف علت کهیر، از آن دوری کنید.

* هشدار

اگر به توصیه های بالا عمل کردید، ولی کهیر بهتر نشد، به پزشک متخصص مراجعه کنید تا با تجویز داروهای لازم، کهیر را در شما کاهش دهد یا درمان کند.

چطور از دست زگیل خلاص شویم؟

زگیل، برآمدگی کوچک پوستی است که بر اثر آلودگی به نوعی ویروس ایجاد می‌شود. به طور کلی زگیل انواع مختلفی دارد که شامل زگیل معمولی، زگیل پا، زگیل مسطح، زگیل تناسلی، زگیل نخی و زگیل قارچی است که بیشتر در کف دست‌ها، پاها، کناره ناخن، پشت دست و حتی داخل دهان دیده می‌شود.

معمولاً ماه‌ها یا سال‌ها طول می‌کشد تا زگیل به طور خود به خودی و بدون درمان برطرف شوند.

اگر شما حوصله ندارید تا منتظر بهبود خودبه‌خودی و طولانی‌مدت زگیل شوید، گام به گام با ما پیش روید تا در کوتاه‌ترین زمان، از دست زگیل‌های خود خلاص شوید .البته این روش‌ها برای بهبود زگیل‌های تناسلی نیست و تنها برای زگیل‌های پوستی کاربرد دارد.

1- همیشه زگیل خود را خشک و تمیز نگه دارید تا چروکیده شود و بیفتد. زگیل در محیط مرطوب و گرم رشد می‌کند.

چند بار در روز زگیل خود را با آب و صابون شستشو دهید. استفاده از صابون آنتی باکتریال کمکی به مشکل شما نمی‌کند، چون زگیل‌ها، عفونت ویروسی هستند و باکتریایی نیستند که با صابون آنتی باکتریال از بین بروند.

می‌توانید با برس نرمی به آرامی روی زگیل بکشید تا موقع شستشوی زگیل، بافت‌های خشنی که روی زگیل وجود دارد از بین برود

2- بعد از شستن زگیل، محل را با محلول پراکسیدهیدروژن (آب اکسیژنه) ضدعفونی کنید. آب اکسیژنه علاوه بر داشتن خاصیت ضدعفونی کنندگی، محلول قوی اکسیدکننده هم هست .

مطالعات نشان داده است که هرگاه پوست به آب اکسیژنه آغشته شود، گلبول‌های سفید که مسئول دفاع از بدن هستند، در محل حضور می‌یابند. تجمع گلبول‌های سفید سبب از بین رفتن ویروس‌ها می‌شود و از آنجایی که زگیل هم عفونت ویروسی است، اثر سریعی بر درمان زگیل خواهد داشت . البته باید گفت آب اکسیژنه رنگ پوست را می‌برد و به طور موقت، احساس سوختگی و سوزش در محل ایجاد می‌کند.

3- زگیل را با محلول اسید سالیسیلیک شستشو دهید و محل را بپوشانید. این کار را قبل از خواب انجام دهید.

محلول اسیدسالیسیلیک در بیشتر داروخانه‌ها وجود دارد. دستورالعمل بسته اسید سالیسیلیک را برای رفع زگیل انجام دهید. سپس با گاز استریل محکم محل را ببندید و این کار را قبل از خواب شب انجام دهید. در طول روز گاز استریل را باز کنید و این کار را چندین بار انجام دهید تا زگیل کنده شود.

البته بهتر است تحت نظر پزشک از این محلول اسیدی استفاده کنید تا عارضه ای برای شما نداشته باشد.

اگر مایلید که راه طبیعی‌تری را برای از بین بردن زگیل به کار گیرید، می‌توانید از سرکه سیب به جای اسیدسالیسیلیک استفاده کنید. هنگام استفاده از آن احتیاط کنید، چون استفاده از آن می‌تواند بسیار آزاردهنده و سوزش‌آور باشد.

لایه‌برداری پوست مفید است یا مضر؟

یکی از روش‌هایی که متخصصین پوست در درمان مشکلات زیبایی پوست به کار می‌برند، لایه‌برداری یا پیلینگ است که در بهبود وضعیت پوست از قبیل جوان‌سازی پوست، درمان جای جوش و لک پوستی استفاده می‌شود.

پیلینگ (peeling) همان لایه‌برداری از پوست است. در این روش، لایه سطحی و خشن شده‌ی پوست برداشته می‌شود.

متخصصان پوست به دلایل متفاوتی، لایه‌برداری را به بیماران‌شان پیشنهاد می‌کنند. بنابراین پزشک متخصص پوست باید تشخیص دهد که آیا انجام این کار، برای بهبود وضعیت پوست‌تان مفید است یا نه؟

از لایه‌برداری برای از بین بردن جای جوش‌ها، چروک‌های خفیف و منافذ باز پوست می‌توان استفاده کرد. برخی متخصصان پوست از لایه‌برداری برای از بین بردن لک صورت یا ملاسما استفاده می‌کنند. از پیلینگ برای برداشتن جای اسکار (مثل جای سالک، بخیه و سوختگی و...) از روی پوست نیز استفاده می‌شود.

لایه‌برداری پوست به سه گروه مختلف تقسیم می‌شود: لایه‌برداری مکانیکی، لایه‌برداری با لیزر و لایه‌برداری شیمیایی.

لایه‌برداری مکانیکی که شایع‌ترین فرم آن میکرودرم ابریژن است، با پاشیدن کریستال‌های اکسید آلومینیوم بر روی پوست و مکش مجدد آن صورت می‌گیرد که اثرات خوبی بر کیفیت پوست دارد. همچنین با تاثیری که بر نفوذ داروهای پوستی دارد، کمک مهمی در درمان لک صورت می‌کند. از طرفی با تحریک پوست، باعث بهبود ساخت کلاژن (پروتئین پوست) شده و در طولانی مدت در بهبود چین‌وچروک نیز موثر است.

در لایه‌برداری با لیزر، از خاصیت لیزر در درمان برخی بیماری‌های پوستی مثل اسکار، کک‌ومک، لک‌های قهوه‌ای که در صورت و دست بیشتر افراد مسن دیده می‌شود و همچنین جوانسازی پوست استفاده می‌شود.

لایه‌برداری شیمیایی بر حسب شدت به سه دسته تقسیم می‌شود:

1- سطحی

2- با عمق متوسط

3- عمیق

در لایه‌برداری سطحی، در اپیدرم یا لایه سطحی پوست تغییراتی ایجاد می‌شود و در پیلینگ‌های عمقی‌تر، عمق نفوذ دارو بیشتر می‌شود.

پیلینگ سطحی معمولا در درمان آکنه و التهاب و قرمزی ناشی از آن، چین‌وچروک سطحی، ضایعات پوستی اپیدرم مثل کراتوز ناشی از آفتاب و لک‌های ناشی از آفتاب در افراد مسن، ملاسما یا لک حاملگی و سایر اختلالات رنگدانه ای به کار می‌رود. تکرار این پیلینگ‌ها برای گرفتن نتیجه بهتر لازم است.

در پیلینگ‌های عمقی، در لایه سطحی پوست (اپیدرم) و درم تغییراتی ایجاد می‌شود. لایه‌برداری عمقی در بهبود اسکارهای (جای جوش) فرو رفته آکنه و جوان‌سازی پوست انجام می‌شود. البته در این نوع لایه‌برداری اگر بیمار به درستی انتخاب نشود، احتمال بروز عوارض وجود دارد. بروز اسکار، تغییرات رنگدانه‌ای پوست از جمله تیره شدن یا روشن شدن پوست خصوصا در افراد با پوست تیره، از جمله عوارضی است که در این نوع لایه‌برداری مشاهده می‌شود.

پس از پایان لایه‌برداری در طول یک دوره دو هفته‌ای باید از پوست مراقبت کرد. البته در لایه‌برداری عمقی مراقبت بیشتری لازم است

پس از پیلینگ سطحی پوست کمی قرمز می‌شود. پزشک معمولا برای شما وازلین یا پمادهای ترمیم کننده تجویز می‌کند.

در صورتی که لایه‌برداری عمیق‌تر باشد، بیمار 3 تا 5 روز تا بازسازی کامل لایه سطحی پوست، از مواد پوشاننده مانند کرم مرطوب کننده و یا آنتی بیوتیکی استفاده می‌کند تا 6 هفته پس از پیلینگ باید از تماس با نورخورشید خودداری کند و به دلیل این که در فصل تابستان، مواجهه با نور خورشید بیشتر و شدیدتر است، انجام پیلینگ‌های عمقی در این فصل توصیه نمی‌شود.

مواردی که می‌توان از لایه‌برداری استفاه کرد

- آکنه: جوش‌های سرسیاه و سرسفید، ضایعات التهابی و ضایعات کیستیک

- تغییرات رنگدانه‌ای پوست: کک‌ومک، لک های صورت و لکه‌های تیره ایجاد شده به دنبال ضایعات التهابی

- تغییرات ناشی از نورآفتاب: چین‌وچروک‌های ظریف و کراتوزهای آفتابی

- اصلاح اسکارهای ظریف

مواردی که نباید از لایه‌برداری استفاه کرد

- پوست‌های شدیدا حساس

- پوست تیره

- مصرف داروهایی که پوست را به نور حساس می‌کند مثل تتراسایکلین

- بروز تبخال مکرر

- درماتیت فعال صورت

- تماس شدید با نور افتاب

- وجود مشکلات روانی

- در بیماران با انتظارات غیر واقعی

- بیماران وسواسی

عوارض لایه‌برداری پوست

1- تیره شدن پوست : شایع‌ترین عارضه لایه‌برداری با تری کلرواستیک اسید، تیره شدن پوست پس از التهاب است که معمولا در اثر برخورد زودهنگام با نور آفتاب ایجاد می‌شود.

2- عفونت : خطر عفونت با ویروس تب‌خال، هر فردی را با هر نوع لایه‌برداری پوست تهدید می‌کند. لذا تمامی این افراد باید از دو روز قبل از لایه‌برداری، به مدت 7 روز تحت درمان پیشگیرانه با داروهای ضدویروس قرار بگیرند.

3- ایجاد جوشگاه: اگر چه این موضوع نادر است، اما ممکن است جوشگاه (اسکار) ناشی از لایه‌برداری با فنل رخ دهد که برای بیمار ناراحت‌کننده است. نواحی دور دهان به ویژه لب فوقانی و نواحی روی فک تحتانی شایع‌ترین محل بروز اسکار هستند. اسکار ممکن است در نتیجه مراقبت ناکافی از زخم پس از لایه‌برداری رخ دهد.

4- بی‌رنگ شدن پوست : ممکن است بیمارانی که تحت لایه‌برداری با فنل قرار می‌گیرند، دچار بی‌رنگ شدن پوست شوند. علت آن است که در این لایه‌برداری، ملانوسیت‌ها که مسئول ساختن رنگدانه‌های پوست هستند، قابلیت تولید رنگدانه (ملانین) را از دست می‌دهند و این موضوع موجب می‌شود که پوست نمای بی‌رنگ پیدا کند.

علل کمردرد چیست؟وپیشگیری ازآن چگونه است؟

علل کمردرد چیست؟

کمردرد یکى از شایع ترین مشکلاتى است که انسان همواره با آن مواجه بوده است. حدود سه چهارم مردم در طی عمر خود حداقل یک بار دچار کمر درد مى شوند. زندگى ماشینى و عدم تحرک بدنى یکى از عواملى است که باعث ابتلا به کمر درد مى شود.

کمردرد ممکن است حاد یا مزمن باشد. کمر درد حاد معمولا 4 تا 6 هفته طول مى کشد. کمردرد مزمن برای طولانى مدت ادامه مى یابد و حتى در مواردى ممکن است تمام طول عمر فرد ادامه یابد.

عوامل فیزیولوژیکى کمردرد

علل زیادى براى ایجاد درد کمر وجود دارد که براى درمان مناسب بایستى منشا درد شناخته شود.

کمر از قسمت هاى مختلفى تشکیل شده است. استخوان هاى ناحیه کمر یا ستون مهره ها شامل 33 مهره است. بین دو مهره کنار هم، فضاى دیسک وجود دارد که مانند یک بالشتک ، ضربات را می گیرد. هر دیسک شامل یک قسمت محیطى، مشابه تایر است و یک قسمت مرکزى ژله اى دارد. مهره و دیسک به همراه یکدیگر یک تونل حفاظتى درست مى کنند که نخاع و ریشه هاى عصبى را در برمى گیرند که این اعصاب از سوراخ هاى بین مهره اى خارج مى شوند و به قسمت هاى مختلف بدن مى رسند.

کمر همچنین داراى عضلات، رباط ها، تاندون ها و عروق مى باشد. عضلات، نسوج رشته اى هستند که باعث حرکت بدن مى شوند. رباط ها شامل الیاف مویى انعطاف پذیرى هستند که استخوان ها را به یکدیگر مى چسبانند و تاندون ها مسوول اتصال عضلات با استخوان ها هستند . عروق خونى مسوول تغذیه رسانی هستند.

کمردرد ممکن است ناشى از آسیب هر کدام از این قسمت ها باشد. آسیب به نسوج نرم یعنى عضلات، تاندون و رباط باعث کشیدگى یا پارگى مى شود. ولى آسیب به استخوان، اعصاب یا عروق جدى تر تلقى مى شود. همچنین پارگى یا شکاف در لایه خارجى دیسک اجازه مى دهد که قسمت مرکزى به بیرون زده شود و درد یا التهاب ایجاد کند.

علل کمردرد

ایستادن براى دوره هاى طولانى مدت یا نشستن غیر صحیح ممکن است کمر درد ایجاد نماید. بعضى از ورزش ها نیز ممکن است باعث آسیب کمر شوند.

کمردرد اغلب با بلند کردن اجسام سنگین، خم شدن یا چرخیدن یا وضعیت های نادرست بدن به وجود می آید

ممکن است یک ضایعه در کمر وجود داشته باشد، ولى تا زمانى که یک حرکت پرفشار باعث تشدید آن نشود مشخص نگردد.

علل ناشایع ولى وخیم کمر درد عبارتند از عفونت ها، تومور یا شکستگى ها. در این موارد، اغلب درد شدید و حتى در موقع استراحت و خواب نیز ادامه دارد و در مواردى همراه با تب و کاهش وزن و یا بیمارى هاى زمینه اى مثل پوکى استخوان است.

بیمار بایستى درد را مورد توجه قرار دهد و در مواردى که درد ادامه مى یابد به پزشک مراجعه نماید.

بعضى از مواردى که به طور شایع باعث درد کمر مى شوند عبارتند از:

کشیدگى یا پارگى: به دنبال یک سقوط ناگهانى، تصادف اتومبیل یا آسیب ورزشى ممکن است اتفاق بیفتد، حتى در مواردى با بلند کردن یک جسم خیلى سنگین. در این موارد رباط ها ، تاندون ها یا عضلات ممکن است بیش از حد کشیده یا پاره شوند. التهاب نسجى باعث ایجاد درد، حساسیت به لمس و خشکى مى شود که به دنبال بى حرکتى مثلا موقع بیدار شدن از خواب شدیدتر است.

چاقى: ستون مهره مسوول حمل قسمت زیادى از وزن بدن است. وزن زیاد باعث ایجاد فشار و استرس بر کمر به خصوص قسمت پایین کمر مى شود. علاوه بر این چاقى باعث تشدید مواردى چون پوکى استخوان، ساییدگى مفصل و سایر بیمارى هاى موجود در ستون مهره نیز مى تواند شود.

افزایش سن: باعث ضخامت رباط ها و کم آب شدن دیسک مى شود. این تغییرات مى تواند باعث اختلالاتى شود که فشار بر اعصاب ستون مهره وارد کند و علایمى چون درد، بى حسى یا ضعف ایجاد نماید. بیمارى استحاله اى دیسک بین مهره اى، مثالى از تغییرات وابسته به سن در ستون مهره است.

به مرور زمان ممکن است دیسک ساختمان و عملکرد طبیعى خود را از دست بدهد. سایش و پارگى در قسمت محیطى دیسک مى تواند باعث بیرون زدگى دیسک و درد شود. در مواردى با وجود پارگى دیسک، آزاد شدن مواد شیمیایى باعث تحریک ریشه عصبى و درد در سرتاسر پا مى شود.

مراجعه به پزشک

در صورت وجود هر یک از علایم زیر باید فورا به پزشک مراجعه کرد:

دردى که به شدت زیاد شود.

دردى که باعث اختلال در فعالیت هاى روزمره گردد.

مشاهده علایم بالینى شدید، ضعف یا بى حسى در ناحیه پاها، اختلال در کنترل ادرار و مدفوع.

پیشگیری از آسیب کمر

بلند کردن یا برداشتن اشیا، حتی چیزهای سبک، در صورتی که به شیوه مناسب انجام نشود، می‌تواند باعث آسیب‌ و درد کمر شود. برای پیشگیری از آسیب‌دیدن کمر هنگام بلند کردن اشیا، به توصیه ای زیر عمل کنید:

پیش از حمل یا بلند کردن بارهای سنگین، مدتی عضلات پاها و پشت خود را ورزش دهید و بکشید.

سعی نکنید اشیای سنگین را با عجله بلند کنید. برای انجام کاری که می‌خواهید انجام دهید وقت بگذارید.

برای برداشتن اشیایی که بالاتر از سطح شانه‌های شما قرار دارند، از چهارپایه یا نردبان استفاده کنید.

در هنگام بلند کردن شیء، آن را نزدیک به خودتان نگه دارید(مطابق تصویر).

درست در جلوی شیء بایستید و خیلی از آن فاصله نگیرید.

فاصله بین پاهایتان به اندازه طول شانه‌های‌تان باشد.

به جای خم شدن، بنشینید و شیء را بلند کنید یا بر زمین بگذارید (مطابق تصویر).

همیشه برای جابه‌جا کردن اشیای بسیار سنگین از دیگران کمک بگیرید.

ورزش و کمردرد

ورزش می‌تواند موجب بهبود کمر درد شود، اما به شرطی که به‌صورت درست انجام شود. البته برخی از ورزش‌ها می‌توانند کمردرد را بدتر کنند.

قبل از آغاز هر گونه فعالیت ورزشی بهتر است با پزشک خود مشورت کنید و توصیه‌های زیر را برای ورزش پس از بهبود کمر درد به کار برید:

ورزش‌هایی که صدمه ی کمتری دارند مانند شنا، راهپیمایی و دوچرخه سواری معمولا برای کمر درد بهترند.

اگر گرفتگی عضلات دارید، حمام گرم قبل از ورزش کمک‌کننده است.

لباس گشاد و راحت بپوشید و کفش ورزشی مناسب استفاده کنید.

هر ورزشی که موجب درد می‌شود باید متوقف شود.

از انجام ورزش‌های شکم، چرخش لگن، رساندن دست به نوک پا و هر گونه ورزشی که موجب خم شدن کمر به سمت عقب می‌شود خودداری کنید. فوتبال، والیبال و ورزش‌هایی از این قبیل ممنوع است.

پیشگیری از درد کمر

کمردرد نخستین علت مراجعه بیماران به متخصصین ارتوپدی و جراحان مغز و اعصاب و به طور کلی سومین علت مراجعه بیماران به پزشک می‌باشد.

توصیه های زیر برای کاهش درد کمر و یا جلوگیری از بروز آن موثر و مفیدند.

انجام ورزش‌هایی مثل شنا، پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری با افزایش میزان تناسب و توان فرد می‌توانند در کاهش ابتلا به کمردرد مفید باشند.

تقویت عضلات شکم، میزان ابتلا به کمردرد و در موارد وجود کمردرد، شدت آن را کاهش می‌دهد.

افرادی که کار آن‌ها مستلزم بلند کردن اجسام سنگین است، یا ورزشکارانی که سروکارشان با وزنه سنگین است، باید هرگز از کفش‌های پاشنه بلند به مدت طولانی استفاده نکنند.

حتما از کمربندهای پهن محافظ کمر استفاده کنید.

در هنگام ایستادن طولانی‌مدت، هر از گاهی به روی یک تکیه گاه یا دیوار تکیه کنید تا از فشار بر روی کمر کاسته شود.

هم تشک‌های خیلی نرم و هم تشک‌های سفت سبب کمردرد می‌شوند، لذا از تشک مناسب استفاده کنید.

اصول جابجایی بار سنگین

- به جای بلند کردن اجسام سنگین، از راه‌های دیگری مانند هل دادن استفاده کنید (هل دادن بهتر از کشیدن است)

- در هنگام بلند کردن اجسام، کمر باید عمود بر زمین و نه خم شده به جلو باشد.

- تا می‌توانید از دیگران کمک بخواهید و از بلند کردن وسایل سنگین با خم کردن کمرتان خودداری کنید. بهتر است زانوهایتان را خم کرده و کمرتان را صاف نگه دارید. البته یادتان باشد که پاها را از هم کمی فاصله دهید.

- از بلند کردن یک جسم سنگین و چرخاندن کمرتان به طور همزمان جدا خودداری کنید.

- همیشه هنگام حمل اجسام سنگین، آن را نزدیک بدن نگه دارید.

اصول نشستن

- اگر مجبورید مدت طولانی روی صندلی بنشینید، بهتر است هر نیم ساعت، به بهانه‌های مختلف از جا بلند شوید و راه بروید یا به بدن خود حرکات کششی بدهید.

- از صندلی مناسب با پشتی و با زاویه حدود 100 تا 120 درجه استفاده کنید و اگر صندلی‌تان محافظ قوس کمر ندارد، قوس کمر را با یک بالشتک کوچک پر کنید.

- به جای چرخاندن کمرتان حین کار، از چرخش صندلی استفاده کنید.

- وسایل مورد استفاده‌تان را در دسترس خود روی میز بچینید تا برای استفاده از آن‌ها مجبور به خم کردن کمرتان به جلو نشوید.

اصول ایستادن و خوابیدن

- هنگام ایستادن خود را به جلو خم نکنید. گوش‌ها، شانه و لگن را باید در یک امتداد و شکم را تو نگه دارید.

- اگر مجبورید مدت طولانی بایستید، یکی از پاها را روی یک پله یا چهارپایه به ارتفاع 20 سانتی متر قرار دهید تا فشار کمتری به کمر وارد شود و هر 10 دقیقه جای پاها را با هم عوض کنید.

بهترین حالت خوابیدن، خوابیدن به پهلو در حالی است که زانوها کمی خم بوده و یک بالش کوچک بین دو زانو قرار دارد. اگر به پشت می‌خوابید لازم است یک بالش زیر زانوها و یک بالش کوچک زیر گودی کمر قرار دهید

- برای خارج شدن از تختخواب ابتدا به کنار تخت بچرخید و پاهای خود را از تخت آویزان کرده، با کمک دست‌ها و سفت کردن عضلات شکم بنشینید.

توصیه هایی برای مسافرت

برخی از دردهای کمر و گردن و زانو در اثر رانندگی‌های طولانی‌مدت مخصوصاً در طول مسافرت بروز می‌کند. راننده یا مسافری که رانندگی می‌کند، چه نکاتی را باید رعایت کند؟

در ضمن رانندگی توصیه می‌شود که صندلی تا حد امکان به فرمان نزدیک باشد به طوری که هنگامی که پا روی ترمز یا کلاچ قرار می‌گیرد، مفصل زانو هم سطح مفصل ران یا مختصری بالاتر از مفصل ران قرار گیرد.

پشتی صندلی باید عمودی باشد و در صورت امکان از یک بالشتک کوچک در فضای بین گودی کمر و صندلی استفاده شود.

رانندگی مداوم بیش از 45 دقیقه تا یک ساعت توصیه نمی‌شود و در مسافرت‌های طولانی لازم است که هر 45 دقیقه تا یک ساعت برای چند لحظه‌ای از ماشین پیاده شد و چند قدمی راه رفت.

افراد در مسافرت اغلب به خاطر حمل وسایل دچار کمردرد می‌شوند. برای پیشگیری از آن چه باید کرد؟

وقتی وسایل را می‌خواهند از زمین بردارند، بایستی در وضعیت نشسته قرار گیرند و وسایل را بردارند و چنانچه قصد دارند آن‌ها را با دست حمل کنند، با هر دو دست این کار را انجام دهند، یعنی وسایل به دو قسمت ترجیحاً هم وزن تقسیم شده و هر دو دست را به کار گیرند.

اما اگر وسایل را با پشت حمل می‌کنند، مثل کولی‌هایی که این روزها جوانان مورد استفاده قرار می‌دهند، بایستی هنگام راه رفتن مقداری به جلو خم شده باشند و از حمل وسیله در وضعیتی که بدن راست است اجتناب کنند و چنانچه قصد دارند وسیله را با دو دست در جلوی بدن حمل نمایند، بایستی وسیله یا بار را در حالت چسبیده به بدن حمل کنند.

نکته‌ای که اهمیت دارد این است که افراد در مسافرت اغلب هنگام برداشتن وسایل و جابجایی آن‌ها از صندوق عقب ماشین دچار دردکمر می‌شوند، زیرا اصول صحیح را رعایت نمی‌کنند.

افراد هنگام برداشتن وسایل از صندوق عقب بایستی فاصله خود را تا صندوق عقب به حداقل برسانند و از سپر ماشین به عنوان تکیه‌گاه برای یکی از پاها استفاده نمایند و بعد اقدام به برداشتن وسایل از صندوق عقب کنند.

کم‌کاری تیروئید در کودکان

بسیاری از مراحل رشد و نمو مغز، در دوران پس از تولد (نوزادی) ادامه دارد و برای به‌دست آوردن بهره هوشی طبیعی، به مقادیر کافی هورمون تیروئید تا سن سه سالگی نیاز است. در کم‌کاری مادرزادی تیروئید، سطح هورمون تیروکسین کمتر از میزان طبیعی است که برای رشد طبیعی مغز کودک کافی نیست.

پس از شناسایی نوزادان مبتلا به کم کاری تیروئید، توسط پزشک داروی خوراکی تجویز می‌شود.

علائم بیماری کم کاری تیروئید در نوزادان و کودکان

در ابتدای تولد، این بیماری هیچ علامتی از خود ندارد. علائم بیماری، با افزایش سن شیرخوار مشاهده می‌شوند.

وزن و قد هنگام تولد طبیعی است، اما دور سر مقداری بزرگ‌تر از نرمال است.

اختلال در شیرخوردن به صورت سرفه ناگهانی

اختلال تنفس به صورت حملات آپنه، گرفتگی بینی و بزرگی زبان

گریه کم و خواب زیاد

کاهش اشتها

یبوست

بزرگی شکم

فتق نافی

کاهش دمای بدن زیر 35 درجه سانتیگراد و سردی پوست

ادم اندام تحتانی و دستگاه تناسلی

بزرگی قلب و مایع دور قلب

کم خونی

کاهش رشد عقلی و جسمی

بزرگی ملاج جلویی و عقبی روی سر

پف آلود بودن پلک‌ها

پوست خشک و پوسته دار

بی حالی و تأخیر در یادگیری، نشستن و ایستادن

صدای خشن و تأخیر در شروع تکلم

شروع درمان به موقع (قبل از 28 روزگی نوزاد) از بروز عقب ماندگی ذهنی در نوزاد مبتلا به کم کاری مادرزادی تیروئید جلوگیری می‌کند

کمبود ید در کودکان

کم کاری تیروئید در سنین کودکی ممکن است بر رشد جسمی و مغزی و نهایتا بر فعالیت‌های بدنی و درسی کودک تاثیر بگذارد.

در صورتی که کودک از لحاظ قدی و وزنی رشد نمی‌کند و تمایل به گوشه‌گیری داشته و دارای سر و صورت پف آلود، رنگ زرد و موی خشک است، باید از لحاظ عملکرد تیروئید مورد بررسی قرار گیرد.

کم کاری تیروئید در کودکان، موجب کاهش بهره هوشی آنان می‌گردد. علاوه بر آن، خستگی زودرس و کاهش کارایی از دیگر پیامدهای کمبود ید است.

خوشبختانه این بیماری درمان پذیر است. درمان آن اکثرا باید به طور کامل انجام شود.

در موارد کمی، طبق تشخیص پزشک، مصرف داروها در زمان خاص خود قطع خواهد شد.

کمبود ید در دوران بارداری

کمبود ید در دوران بارداری موجب سط جنین، زایمان زودرس، تولد نوزاد مرده، اختلال رشد مغزی جنین، تولد نوزاد با عقب‌ماندگی ذهنی، جسمی، کری و لالی می‌شود و در دوران کودکی نیز سبب کاهش بهره‌های هوشی، عقب‌ماندگی ذهنی، تأخیر و یا توقف رشد، ناتوانی جسمی، کم‌کاری تیروئید، اختلالات عضلانی و تکلمی و شنوایی و تاخیر رشد در اندام حرکتی می‌شود.

زنان باردار و کم کاری تیروئید

در طی سه ماه اول بارداری، جنین کاملا وابسته به هورمون‌های تیروئید مادر است که از جفت عبور نموده و به جنین می‌رسند.

پس از پایان سه ماه اول بارداری، غده تیروئید جنین فعالیت خود را شروع نموده و هورمون تیروئید تولید می‌کند. از این زمان تا پایان بارداری، جنین برای تولید هورمون تیروئید نیاز به ید دراد که باید از طریق مادر به او برسد.

تیروئید جنین، از هفته 11 بارداری شروع به رشد می‌کند و این رشد تا حدود هفته 17 بارداری تکمیل می‌شود.

کم کاری تیروئید در سنین باروری، از اهمیت فوق العاده‌ای برخوردار است. به طوری که با توجه به شدت بیماری، باعث سقء زایمان زودرس ، فشار خون بالا و تولد نوزاد مرده می‌شود.

زنان مبتلا به کم کاری تیروئید در صورت عدم درمان و کنترل نامناسب در دوران بارداری، نوزادانی را به دنیا خواهند آورد که دچار کم کاری مادرزادی تیروئید هستند

در صورت کمبود این هورمون در بدن نوزاد ، بیماری کم کاری مادرزادی تیروئید ایجاد می‌شود.

کم کاری تیروئید و کاهش مقدار هورمون تیروکسین مادر در دوران بارداری، باعث می‌شود سلول‌های مغزی جنین به خوبی تکامل پیدا نکنند و منجر به کاهش ضریب هوشی و عقب ماندگی های ذهنی در جنین می‌شود.

با تشخیص و درمان به موقع کم‌کاری تیروئید و پیگیری و کنترل آن، هیچ مشکلی برای نوزاد ایجاد نخواهد شد.

ید مورد نیاز برای زنان باردار

زنان در طول دوران بارداری حتما باید از نمک یددار استفاده کنند.

میزان عنصر ید مورد نیاز مادران باردار، بیشتر از افراد غیر باردار و حدود 250 میکروگرم در روز است.

تاثیر مشکلات تیروئید بر راه‌های جلوگیری از بارداری

اگر شما مبتلا به گواتر ساده (بزرگی غده تیرویید)، کم‌کاری تیرویید و یا پرکاری آن هستید، هیچ مشکلی در خصوص استفاده از قرص‌های ضدبارداری ندارید. این قرص‌ها تاثیری در عود و یا تشدید بیماری تیروئید نخواهند داشت و اگر فرد داروی تیروئید مصرف می‌کند، باعث از بین رفتن و یا تضعیف اثر قرص پیشگیری از بارداری نمی‌شود.

اگر خانمی قصد استفاده از آمپول‌های پیشگیری یک ماهه را دارد، نباید هیچ نگرانی از بابت تداخل اثر این آمپول‌ها و داروهای تیروییدی که مصرف می‌کند داشته باشد. همچنین این آمپول‌ها هیچ اثری در بیماری تیروئید فرد نخواهند داشت.

در مورد مصرف آی‌یودی نیز چون محدوده اثر این روش، به داخل رحم محدود می‌شود و با ایجاد یک التهاب استریل درون رحم، از بارداری پیشگیری می‌کند، مطمئنا تاثیری در بیماری‌های تیروییدی نخواهد داشت.

در مورد استفاده از کاندوم و یا بستن لوله‌های انتقال اسپرم (وازکتومی) آقایان با خیالی آسوده می‌توانند از روش‌های پیشگیری استفاده کنند و نگران بیماری تیرویید خود نباشند.

آخرین روشی که در مورد آن توضیح می‌دهیم بستن لوله‌ها در خانم‌ها است که در مورد گواترهای ساده بدون هیچ بیماری دیگری، مشکلی ایجاد نمی‌کند و این خانم‌ها نیز می‌توانند عمل بستن لوله‌ها را انجام دهند.

در مورد خانم‌هایی که کم‌کاری تیرویید دارند، عمل بستن لوله‌ها با تاخیر انجام می‌شود.

عوامل نازایی مردان

نازایی تنها یک مشکل زنانه نیست،  بلکه عوامل مردانه نیز در این امر دخالت دارند. لازم به ذکر است  حدود 40 درصد ناباروری ناشی از ناتوانی زن، ”‌ھ40 درصد آن ناشی از ناتوانی مرد و در 20 درصد موارد، هم زن و هم مرد مشکل دارند.

عوامل خطر نازایی مردان

وجود سابقه عفونت پروستات یا عفونت ناحیه تناسلی

سابقه ضربه به بیضه‌ها یا چرخش بیضه‌ها

سابقه بلوغ زودرس یا دیررس

تماس با مواد سمی در حین کار نظیر مس، کادمیوم و جیوه، اکسید اتیلن، کلرید وینیل، مواد رادیواکتیو و اشعه، حشره‌کش‌ها، سموم آفت‌کش، موادشیمیایی سمی و حلال‌های آلی، سرب، تشعشعات یونیزه و فلزات سنگین

مصرف دخانیات

مصرف الکل

تماس ناحیه‌های تناسلی با دماهای بالا

ترمیم فتق

بیضه نزول نکرده

داروهای مورد استفاده در دوران زخم‌ها یا پسوریازیس

سابقه ابتلا به اوریون در بلوغ

دیابت

علل اصلی نازایی مردان

* اختلالات مربوط به اسپرم : این اختلالات می‌تواند به علل مختلفی ایجاد شود، نظیر بیماری‌های عفونی یا التهابی (اوریون)، اختلالات هورمونی، اختلالات ایمونولوژی، فاکتورهای محیطی و شیوه زندگی و بیماری‌های ژنتیکی

* بیماری سیستیک فیبروز: نوعی بیماری ارثی است که در آن تعداد اسپرم‌ها بسیار کم بوده و گاهی با عدم تشکیل لوله‌های منی‌بر همراه می‌باشد.

* کم خونی سلول داسی شکل

* اختلالات ساختاری دستگاه تناسلی

* بیماری‌های کبدی و کلیوی

* دریافت داروهای ضد تشنج

* آلودگی هوا و میزان سرب موجود در هوا

حال به بررسی بعضی از موارد بالا می‌پردازیم:

اسپرم غیرطبیعی

همه مردها اسپرم غیر طبیعی دارند که تا چند درصد آن، قابل قبول است. اسپرم غیر طبیعی ممکن است دو سر داشته باشد یا اصلا دم نداشته باشد. اگر اسپرم غیرطبیعی در منی مرد خیلی بالا باشد، می‌تواند اثر منفی روی باروری داشته باشد. برخی از متخصصین عقیده دارند که اسپرم‌های غیر طبیعی در عبور از لوله رحمی زن و نیز سوراخ کردن دیواره‌ تخمک دچار مشکل می‌شوند.

تعداد زیاد اسپرم‌ها می‌تواند احتمال باروری را افزایش دهد و طبیعی بودن آن‌ها نیز نقش حیاتی در باروری دارد.

نتایج یک تحقیق نشان داده است که مردان با تعداد کم اسپرم نیز می‌توانند بارور باشند، به شرط این‌که درصد اسپرم‌های طبیعی در آن‌ها بالا باشد

واریکوسل

واریکوسل عبارت است از گشاد شدن سیاهرگ‌های اطراف بیضه. این عارضه اغلب مشکلی برای باروری مردان ایجاد نمی‌کند، اما می‌تواند از طریق افزایش دمای بیضه، به تولید اسپرم‌ها آسیب وارد کند. به همین دلیل بستن این سیاهرگ‌ها (جراحی واریکوسل) در برخی مردان مبتلا، مشکل باروری را اصلاح کرده و در برخی دیگر تأثیر نداشته است.

انسداد دستگاه تناسلی

انسداد (گرفتگی) در بخشی از دستگاه تناسلی مردان، می‌تواند از طریق بستن مسیر خروج اسپرم و جلوگیری از انزال (خارج شدن منی از مرد) روی باروری مرد اثر منفی بگذارد. این انسدادها می‌توانند در اثر ضایعات ناشی از عفونت‌هایی مثل مایکوپلاسما یا اورئاپلاسما و نیز جراحی‌های قبلی ایجاد شوند.

یک ضایعه شدید ناشی از لگد زدن محکم به کشال ران در برخی ورزش‌ها، حتی می‌تواند تولید اسپرم را در بیضه‌ها متوقف کند.

بیضه‌ی نزول نکرده

این عارضه عبارت است از عدم نزول بیضه از داخل حفره‌ی شکم به داخل کیسه‌ی بیضه در طی تکامل جنینی در رحم مادر. در اطفال مبتلا به این بیماری از روش جراحی برای وارد کردن بیضه به داخل کیسه‌ی بیضه استفاده می‌شود. در صورت تشخیص دیر هنگام و در نتیجه عمل جراحی دیر هنگام، این مشکل می‌تواند اثر منفی بر باروری مرد داشته باشد.

بیماری‌های دیگر

دیابت شیرین و دیگر اختلالات غدد درون‌ریز، بیماری‌های غده تیروئید و دیابت بی‌مزه می‌تواند در کنترل هورمونی تولید اسپرم مداخله کنند. عفونت‌های پروستات و اپی‌دیدیم (ساختمان لوله‌ای شکلی که روی نوک هر بیضه، در قسمت بالای آن قرار گرفته است) می‌توانند باعث مداخله در تولید اسپرم یا انسداد مجرای خروج آن شوند.

چاقی

 دانشمندان با مطالعه روی مردان چاق دریافتند با وجود انجام روابط زناشویی بدون استفاده از روش‌های پیشگیری از بارداری، این مردان 10 درصد بیشتر از بقیه مبتلا به ناباروری بودند. به گفته این دانشمندان، مردان چاق معمولا روابط زناشویی کمتری دارند که این موضوع تاثیر زیادی بر باروری آن‌ها دارد.

کمبود عناصر کمیاب

غلظت عناصر کمیاب در مایع منی مردان بارور و نابارور متفاوت بوده و میزان غلظت این عناصر در باروری مردان مؤثر است.

غلظت کلسیم در همه گروه‌های بارور و نابارور بیشتر از غلظت عناصر دیگر می‌باشد.

دومین عنصری که بعد از کلسیم از بیشترین غلظت در مایع منی برخوردار است، عنصر روی می‌باشد که همراه با منیزیم، اثرات تحریک کنندگی و مهار کنندگی بر حرکت اسپرم اعمال می‌کند.

مس به عنوان عنصری که سمیت زیادی بر اسپرم ایجاد می‌کند، در گروه‌های نابارور بیشتر از گروه‌های بارور گزارش شده است

تشخیص علل نازایی مردان

علاوه بر اخذ شرح حال کامل از فرد و خانواده او و انجام معاینات کامل جهت تشخیص علت نازایی در مرد باید آزمایشات خاصی را نیز انجام داد که شامل :

- آزمایش منی چندگانه :حداقل دو نمونه منی در دو نوبت مختلف زمانی باید گرفته شود و از لحاظ عوامل گوناگون مورد بررسی قرار گیرد که این نوع عوامل شامل حجم منی، قوام، تعداد اسپرم‌ها و شکل و حرکت آنها می‌باشد.

- سونوگرافی: جهت تعیین واریکوسل و سایر عوارض ساختمانی بیضه

- سایر آزمایش‌ها : از این آزمایشات جهت تعیین علت اختلالات اسپرم‌ها یا بیماری‌های سیستم تناسلی مردانه استفاده می‌شود.

درمان نازایی مردان

انتخاب روش درمانی توسط پزشک بر اساس سن بیمار، سلامت عمومی و سابقه پزشکی وی، وسعت بیماری، قابلیت تحمل فرد در برابر داروها، روش‌های درمانی و جراحی مختلف، طول دوره بیماری و ارجحیت خود بیمار بستگی دارد.

در حال حاضر روش‌های درمانی بسیار زیادی وجود دارد که می‌توان به روش‌های آزمایشگاهی و استفاده از داروهای خاص و روش‌های جراحی مخصوص جهت برطرف نمودن بیماری زمینه‌ای اشاره کرد.

چند توصیه به مردان نازا

کمبود ویتامین C موجب می‌شود که اسپرم‌ها به هم بچسبند و این حالت موجب ناباروری در مردان می‌شود.

بعضی از آنتی بیوتیک‌ها نیز به طور موقت موجب کاهش تعداد و تحرک اسپرم‌ها در مردان می‌شوند.

بیضه‌ها نباید زیاد گرم شوند و مردانی که مشکل ناباروری دارند، نباید از دوش آب گرم و سونا استفاده کنند. همچنین کار در محیط گرم برای آن‌ها مفید نیست.

پیشرفت و توسعه با سرمایه گذاری در آموزش و بهداشت

بر اساس نظریه توسعه انسانی، رابطه مستقیمی میان ارتقاء سرمایه انسانی و رشد و توسعه وجود دارد. این نکته که سرمایه گذاری در آموزش و بهداشت نیروی انسانی می‌تواند به پیشرفت و توسعه کمک نماید ،هم در اقتصاد متعارف و هم اقتصاد اسلامی مورد تاکید قرار گرفته است. این مقاله برای بررسی این فرضیه، به تحلیل تجربی رابطه میان سرمایه انسانی- مشتمل بر جنبه‌های آموزشی و بهداشتی - و رشد اقتصادی می‌پردازد. برای این منظور، داده‌های 39 کشور درحال توسعه مسلمان و غیر مسلمان، طی دوره زمانی 2006-1990 با استفاده از روش داده‌های ترکیبی و در قالب مدل تجربی ارائه شده توسط لی و هوانگ مورد تحلیل قرار گرفته است. در این الگو، سرمایه انسانی که شامل مولفه‌های آموزش و بهداشت می‌شود، با دو شاخص برای بهداشت و یک شاخص برای آموزش اندازه گیری شده است. بر اساس شواهد تجربی این بررسی، سرمایه انسانی متغیری اثرگذار بر رشد اقتصادی در این گروه از کشورها می‌باشد. در این میان آموزش نسبت به بهداشت اثر قوی تر و معنی دار تری بر رشد اقتصادی دارد.

کلید واژه‌ها: رشد اقتصادی، بهداشت، آموزش، سرمایه انسانی، توسعه انسانی، اقتصاد اسلامی.

مقدمه

در نیمه دوم قرن بیستم، اقتصاددانان نئوکلاسیک در فهم علل توسعه اقتصادی بیشتر به عوامل محدودی مانند تراکم سرمایه‌های فیزیکی و فراوانی منابع طبیعی توجه داشتند که تحت عنوان عوامل اقتصادی قرار می‌گرفتند. ضعف و ناتوانی نظریه‌های نئوکلاسیکی در بیان تفاوت در عملکرد اقتصادی کشور‌های مختلف، منجر به توجه سولو به اثر پیشرفت تکنولوژی و تراکم سرمایه‌های انسانی در مسیر توسعه گردید. اهمیت سرمایه انسانی به عنوان یک عامل تأثیر گذار بر رشد اقتصادی، به زمان بکر (1964)،1 چیزویک (1974)2 و مینسر (1974)3 برمی‌گردد. به اعتقاد بکر، آموزش می‌تواند موقعیتی برای افراد فراهم آورده تا مهارت‌های خود را افزایش دهند، که این امر موجب افزایش و تسهیل رشد اقتصادی می‌شود. کوزنتس(1971)4 نیز معتقد است که سرمایه انسانی در کشورهای پیشرفته حاصل اندوخته دانش‌هایی است که از تجربیات علمی آنها ناشی شده است.

در مکتب اقتصادی اسلام نیز توجه به اهمیت سرمایه انسانی در دستورات متعالی اسلام در تشویق دانش‌اندوزی و رعایت بهداشت منعکس شده است، اسلام علی‌رغم وجود روند علم ستیزی و دنیا گریزی مسیحیت کاتولیک در قرون وسطی همواره حامی علم و توسعه سرمایه گذاری و فعالیت‌های اقتصادی بوده است.

در چارچوب اقتصاد اسلامی ظرفیت‌های فراوانی برای توسعه و تشویق سرمایه‌های انسانی موجود است. به طور نمونه، در نظام بانک‌داری اسلامی که بر پایه تحریم ربا و ترویج مشارکت در سود و زیان بنا شده، تقسیم سود حاصل از سرمایه‌گذاری بین عامل و صاحب سرمایه وابستگی تام به مهارت دانش و آگاهی و سایر خصوصیات عامل دارد. به بیان دیگر، در انواع قراردادهای مشارکت، سرمایه تجاری آمر5 با سرمایه انسانی عامل جمع شده و فعالیت اقتصادی را سازمان می‌دهند. به هر میزان عامل و یا تأمین کننده نیروی کار از سطح دانش و آگاهی بالاتری برخوردار باشد، امکان موفقیت و سود‌آوری قرار مشارکت نیز بالاتر خواهد بود.

در این مقاله با اتخاذ رویکردی کلان اهمیت سرمایه انسانی را در الگوهای گوناگون رشد اقتصادی بررسی می‌کنیم. در تحلیل‌های سنتی رشد اقتصادی، سرمایه انسانی به عنوان عامل تعیین کننده رشد فراموش شده است، علت آن هم برتری نقش سرمایه‌های فیزیکی و مالی بر سرمایه انسانی در فرایند‌های تولید آن زمان می‌باشد. اما امروزه با توجه به اهمیت نقش تفکر انسانی6 در فرایندهای تولیدی، نقش سرمایه انسانی در تحلیل رشد اقتصادی به صورت روزافزونی مورد توجه قرار گرفته است.

در نظریه‌های رشد نئوکلاسیکی، از جمله الگوی رشد سولو، منبع اصلی تغییر تولید سرانه، نیروی کار مؤثر می‌باشد. این نوع الگوها، نیروی کار موثر را به درستی معرفی نمی‌کنند. نیروی کار مؤثر، عوامل غیر از نیروی کار و سرمایه فیزیکی هستند که در الگوهای رشد پس از سولو از آنها به عنوان سرمایه‌های انسانی یاد شده است.

در مطالعات اخیر دو روش برای تعدیل الگوی رشد نئوکلاسک‌ها و گنجاندن سرمایه انسانی در آن مطرح شده است. روش اول که، توسط منکیو، رومر و ول (1992)7 مطرح شد، سرمایه انسانی (آموزش) را به عنوان یک عامل در کنار سایر عوامل تولیدی در نظر می‌گیرد. نالس و اوون(1995)8 با بسط این روش، علاوه بر آموزش، بهداشت را نیز یکی از اجزای سرمایه انسانی، به عنوان عامل اساسی رشد درنظر گرفتند. در روش دوم، با متغیر دانستن رشد بهره‌وری کل9 آن را به سطح یا نرخ تغییر سرمایه انسانی وابسته‌ می‌داند. بر این اساس، سرمایه انسانی از طریق ارتقاء بهره‌وری و فناوری، می‌تواند بر رشد اقتصادی اثرگذار باشد. الگوهای شگل گرفته بر اساس روش دوم به الگوهای رشد درون‌زا مشهور‌اند. بر اساس نظریه‌های رشد درون‌زا عوامل اثرگذار بر بهره وری، رشد اقتصادی را به طور دایم تحت تأثیر قرار خواهند داد. یکی از این عوامل اثر گذار سرمایه انسانی است که می‌تواند بر بهره وری اثر گذاشته و در نهایت، رشد اقتصادی را افزایش دهد.

در این تحقیق، برای بررسی رابطه بین سرمایه انسانی و رشد اقتصادی، به تبعیت از روش نالس و اوون، بهداشت و آموزش که اجزایی از سرمایه انسانی هستند، به عنوان دو عامل جداگانه در تولید درنظر گرفته شده‌اند. دورة زمانی مورد نظر از سال 1990 تا 2006 برای گروهی از کشورهای درحال توسعه می‌باشد.

مروری بر مطالعات تجربی

مطالعات تجربی زیادی در رابطه با سرمایه انسانی و رشد اقتصادی، به دو صورت بین کشوری و درون کشوری انجام شده است. مطالعات گروه اول، به دو شکل الگوهای مقطعی و ترکیبی و گروه دوم به صورت الگوهای سری زمانی صورت گرفته است. ویژگی اکثر این مطالعات این است که، هرکدام یا آموزش و یا بهداشت را به تنهایی به عنوان شاخصی برای سرمایه انسانی در تحلیل‌های خود به‌کار برده‌اند. اما تعداد اندکی، هر دو عامل بهداشت و آموزش را به عنوان شاخصی برای سرمایه انسانی، که می‌تواند بر رشد اقتصادی اثرگذار باشد، مورد استفاده قرار داده‌اند. از آنجایی‌که، در این تحقیق، بهداشت و آموزش هر دو نشانگر سرمایه گذاری انسانی می‌باشند، در این قسمت مطالعاتی بیان می‌شود که هر دو شاخص سرمایه انسانی را اثرگذار بر رشد اقتصادی دانسته‌اند.

نالس و اوون (1995)، طی یک بررسی تجربی که با داده‌های مقطعی 77 کشور با سطوح گوناگون توسعه یافتگی صورت گرفته، رابطه بین سرمایه انسانی و رشد اقتصادی را مورد ارزیابی قرار دادند. نتایج این بررسی نشان می‌دهد که همبستگی قوی بین بهداشت و رشد اقتصادی برقرار می‌باشد ولی این همبستگی بین آموزش و رشد اقتصادی ضعیف است.

مک دونالد و رابرتز (2002)، در یک مطالعه تجربی که با روش داده‌های ترکیبی برای 77 کشور به کار برده شد، به این نتیجه رسیدند که آموزش به عنوان سرمایه انسانی، نقش مهمی در رشد اقتصادی این کشورها دارد؛ اما در کشورهای در حال توسعه نقش بهداشت در رشد اقتصادی نسبت به آموزش بیشتر می‌باشد.

اووی و ادنگا(2005)،10 در چارچوب الگوهای هم‌جمعی و تصحیح خطا برداری، طی دوره زمانی 2000ـ1970 برای داده‌های کشور نیجریه به رابطه بین رشد اقتصادی و هزینه‌های آموزشی و بهداشتی پرداختند. نتایج حاصل از این مطالعه تجربی نشان داد که، یک رابطه بلند مدت بین رشد تولید ناخالص داخلی و هزینه‌های بهداشتی و آموزشی وجود دارد.

لی و هوانگ (2008)11 بر اساس الگوی مطرح شده توسط منکیو، رومر و ول و در چارچوب داده‌های ترکیبی طی دوره زمانی 2005ـ1978، رابطه بین تولید ناخالص استان‌های کشور چین و سرمایه انسانی، که مشتمل بر بهداشت و آموزش است، را مورد بررسی قرار دادند. تحلیل تجربی حاصل نشان داد که، هر دو عامل بهداشت و آموزش بر رشد اقتصادی استان‌های چین اثر مثبت دارند، اما اثر آموزش بر رشد اقتصادی قوی‌تر از اثر بهداشت است.

آکا و دامونت (2008)12 با استفاده از روش سری زمانی، رابطه بین سرمایه انسانی (آموزش و بهداشت) و رشد اقتصادی را برای آمریکا، طی دوره زمانی 1997-1929 مورد بررسی قرار دادند. همچنین برای بررسی اهمیت رابطه بین متغیرها با یکدیگر تکنیک، عکس‌العمل تحریک و تجزیه واریانس را به کار بردند. نتایج حاصل نشان داد که، رابطه علّیت از سوی هر دو آموزش و بهداشت به سمت رشد اقتصادی برقرار است. همچنین پویایی‌های رشد در آمریکا، به مقدار کمی توسط سطح گذشته آموزش و بهداشت توضیح داده می‌شود.

مروری بر مبانی نظری بهداشت و رشد اقتصادی

بکر (1964) در نظریه اولیه خود در مورد سرمایه انسانی، بهداشت و سلامت را به عنوان یک جزء از سرمایه انسانی معرفی می‌کند. اما در مطالعه تجربی خود در زمینه سرمایه انسانی، بر آموزش و اثرات آن متمرکز می‌گردد. به‌عبارت دیگر، او بهداشت را به عنوان عنصر اصلی سرمایه انسانی درنظر نمی‌گیرد. برای اولین بار گراسمن(1972)، به طور آشکار از بهداشت به عنوان جزیی مهم از سرمایه انسانی یاد کرده و الگوی تقاضا برای بهداشت را از نظریه سرمایه انسانی استخراج می‌کند. گراسمن بین بهداشت به عنوان یک کالای مصرفی و کالای سرمایه‌ای تمایز قائل می‌شود. از یک سو، بهداشت به طور مستقیم در مطلوبیت افراد به صورت کالای مصرفی وارد می‌شود. به این مفهوم که، افراد سالم‌تر مطلوبیت بیشتر خواهند برد. از سوی دیگر، بهداشت مانند یک کالای سرمایه‌ای موجب کاهش تعداد روزهای مریضی افراد و به تبع آن افزایش تعداد روزهای موجود برای فعالیت‌های بازاری و غیر بازاری افراد می‌شود گسترش سلامت و بهداشت از یک سو، مطلوبیت افراد را به‌دلیل احساس رضایت از سلامتی بهتر تحت تاثیر قرار می‌دهد. از سوی دیگر، ارتقاء سلامت از طریق افزایش تعداد روزهای موجود برای فرد برای کار بیشتر(یا درآمد افزون‌تر) و استراحت بالاتر بر مطلوبیت اثرگذار خواهد بود.

بهداشت و عملکرد اقتصادی

سلامت روانی یکی از اشکال سرمایه انسانی است که می‌تواند عملکرد اقتصادی را هم برای افراد، و هم در سطح کلان مورد تأثیر قرار دهد.13 بهداشت از طریق چهار طریق بر عملکرد اقتصاد اثر می‌گذارد:

1. افزایش بهره وری: کوری و مادریان (1999)،14 معتقدند که معمولا افراد سالمتر به ازای هر ساعت، تولید بیشتری انجام می‌دهند. از یک سو، بهره وری از طریق بهبود در فعالیت‌های فیزیکی و فکری افزایش می‌یابد و از سوی دیگر، افراد سالم‌تر به لحاظ روانی و فیزیکی، استفاده بهتر و کاراتری از فناوری و ابزار تولیدی می‌کنند.

2. عرضه نیروی کار: اثر سلامت بر عرضه نیروی کار مبهم است. سورکی و دیگران(2005)15 معتقدند که، اثر سلامت بر رشد اقتصادی وابسته به دو اثر جانشینی و درآمدی می‌باشد. از یک سو، افراد سالم‌تر دارای بهره‌وری بالاتر برده و در نتیجه، دستمزد بیشتری دریافت می‌کنند. این افزایش در دریافتی، موجب ایجاد انگیزه بالاتر برای عرضه بیشتر نیروی کار می‌شود. (اثر جانشینی) ازسوی دیگر، سلامت افراد موجب افزایش دریافتی آنها در طول عمر می‌شود. این امر ممکن است افراد را متمایل به کاهش عرضه نیروی کار کند (اثر درآمدی). در این میان، اگر اثر جانشینی بر اثر درآمدی غلبه کند، بهبود در سلامت افزایش رشد اقتصادی را به‌دنبال خواهد داشت.

3. ارتقاء و سطح آموزش: بر اساس نظریه‌های سرمایه انسانی افراد با آموزش بالاتر، بهره وری و دستمزد بالاتر دارند. استراوس و توماس(1998)16 معتقدند که، سلامت و تغذیه بهتر راه را برای رسیدن به سطوح بالاتر آموزشی برای دانش آموزان هموار کرده و امکان مردودی و غیبت در کلاس‌های آموزشی را برای آنها کمتر می‌کند. با این وجود، سلامت بهتر در مراحل اولیه زندگی موجب بهبود بهره وری در سال‌های آتی زندگی می‌شود. علاوه بر این، اگر سلامت بهتر را همراه با امید به زندگی بالاتر بدانیم، افراد سالم‌تر امید زندگی بالاتری خواهند داشت. بنابراین، انگیزة بیشتری را برای سرمایه گذاری در آموزش و یادگیری به‌دنبال دارد.

4. افزایش پس انداز و سرمایه گذاری: به نظر سورکی و دیگران، وضعیت سلامت جسمانی و روانی افراد یک کشور، نه تنها موجب تغییر در سطح درآمد آنها شده، بلکه موجب اثرگذاری بر توزیع درآمد بین مصرف، پس انداز و سرمایه گذاری می‌شود.

با توجه به آنچه گفته شد، رابطه بهداشت و رشد اقتصادی را می‌توان بر اساس نمودار شماره (1) نشان داد. در این نمودار، از یک سو، عواملی از قبیل ثروت، محیط، ژنتیک، آموزش، سبک زندگی، مراقبت‌های بهداشتی و سایر عوامل اقتصادی- اجتماعی سلامت را تحت تاثیر قرار می‌دهند و از سوی دیگر، سلامت روحی و جسمانی می‌تواند از طریق عواملی همچون بهره‌وری، آموزش، تشکیل سرمایه و عرضه نیروی کار بر رشد اقتصادی تأثیر گذارند.

نمودار شماره (1) داده‌ها و ستاده‌های سلامت

آموزش و عملکرد اقتصادی

رابطه بین آموزش و رشد اقتصادی یکی از موضوعات مهم در ادبیات اقتصادی است. مارشال سرمایه گذاری در نیروی انسانی را بهترین نوع سرمایه گذاری می‌داند. به عقیده آدام اسمیت، انسان‌ها با آموزش به سرمایه مبدل می‌شوند و جامعه می‌تواند از توان تولیدی آنها به صورت بهتری بهره مند گردد.

گرچه از قرن هجدهم از آموزش به عنوان یکی از عوامل مهم اثرگذار بر عملکرد اقتصاد یاد شده است، اما توجه فزاینده به آموزش از دهه 1960 به بعد صورت گرفت. از این دوره به بعد، سرمایه گذاری در آموزش‌های رسمی و غیررسمی و تربیت نیروی انسانی موجب شد تا مهارت‌های نیروی کار افزایش یابد و آگاهی و تحرک لازم برای توسعه اقتصادی و اجتماعی فراهم شود. از این‌رو، آموزش جای خود را در تحلیل‌ها و برنامه ریزی‌های اقتصادی به طور وسیعی باز نمود. شولتز17 و دنیسون18 از اقتصاددانانی هستند که در دهه 1960 برای اولین بار آموزش را به عنوان یکی از عوامل تولید در کنار سایر عوامل قرار داده و آن را به عنوان یکی از عوامل مهم رشد اقتصادی محسوب کردند. شولتز از آموزش به عنوان نوعی از سرمایه گذاری یاد می‌کند و بیان می‌کند که، کلید توسعه اقتصادی خود انسان است، نه منابع مادی. به اعتقاد شولتز، بهبود کیفیت نیروی کار، ناشی از سرمایه گذاری در نیروی انسانی یا آموزش است.

با توجه به نمودار شماره (2) می‌توان گفت: آموزش می‌تواند هم درسطح خرد، بر افراد و بهره وری آنها و هم در سطح کلان، بر عملکرد اقتصاد اثرتأثیر گذارد. از یک سو، آموزش می‌تواند موجب افزایش بهره وری افراد و افزایش مشارکت نیروی کار شده و همچنین اثرات جانبی مثبت برای سایر افراد موجود در محیط داشته باشد. و از سوی دیگر، موجب کاهش رشد جمعیت از طریق کنترل آن، افزایش عرضه نیروی کار و افزایش سطح سلامت جمعیت شده و در مجموع، دارای آثار مثبت بر رشد اقتصادی باشد.

نمودار شماره(3): (اثر آموزش) بر عملکرد اقتصاد

الگوی تجربی تحقیق

براساس روش مطرح شده توسط نالس و اوون(1995)، با وارد نمودن سرمایه انسانی مشتمل بر آموزش و بهداشت در الگوی رشد سولو، می‌توان به بررسی رابطه بهداشت، آموزش و رشد اقتصادی پرداخت. الگوی مورد نظر در چارچوب داده‌های تلفیقی می‌باشد. فرض بر این است که، تابع تولید کاپ‌ـ‌ ‌داگلاس با بازدهی ثابت نسبت به مقیاس است.

(1)

اندیس i کشورهای مختلف و اندیس t زمان است در فرمول1، Y تولید، K سرمایه فیزیکی، E سرمایه انسانی آموزش، H سرمایه انسانی بهداشت، L نیروی کار و A سطح تکنولوژی می‌باشد. نیروی کار و فناوری به ترتیب، با نرخ و رشد می‌کنند. نالس و اوون فرض می‌کنند که و برای کشورهای مختلف در طول زمان ثابت می‌باشد. به این معنی که و است. همچنین نرخ رشد جمعیت، نرخ پس انداز و نرخ رشد تکنولوژی نیز ثابت می‌باشند. ، و به ترتیب، نسبتهای ثابتی از تولید که در سرمایه فیزیکی، بهداشت و آموزش در کشور i ام سرمایه گذاری می‌شوند.

، و به ترتیب موجودی سرمایه فیزیکی، آموزش و بهداشت سرانه نیروی کار موثر می‌باشند. به طور مشابه، تولید سرانه نیروی کار مؤثر است. بنابراین، تابع تولید سرانه را به صورت مقابل می‌توان نوشت.(2)

پویایی‌های k، e و h به صورت زیر می‌باشد:

(3)

(4)

(5)

نرخ استهلاک است که در طول زمان برای تمام کشورها ثابت می‌باشد. با این وجود مقادیر تعادلی بلندمدت متغیرها را می‌توان اسخراج کرد.

(6) (7) (8)

با جایگزینی روابط (6)، (7) و (8) در رابطه (2) و گرفتن لگاریتم، مقدار تعادلی بلندمدت درآمد سرانه نیز بدست می‌آید. (9)

که ، و می‌باشد. معادله بالا
سطح درآمد سرانه را معین می‌کند در حالی‌که ما بدنبال تعیین رشد اقتصادی هستیم.
بنابراین، برای تبدیل معادله (9)، از ایدة تقریب خطی در ریاضیات استفاده می‌کنیم.
بنابراین، اگر سطح بلندمدت درآمد سرانه موثر و مقدار آن در هر لحظه از زمان
باشد، نرخ همگرایی به این صورت می‌باشد.(10) که . با حل معادله دیفرانسیل، (10) خواهیم داشت. (11) که است. ابتدا، با افزودن به دو طرف رابطه (11) و سپس، با جایگذاری رابطه (9) در آن خواهیم داشت:

(12) اگر به جای مقدار آن، را در معادله (12) قرار دهیم، رابطه (13) بدست می‌آید که معادله رشد مورد نظر می‌باشد.

(13) معادله (13) رابطه بین نسبت سرمایه گذاری در سرمایه انسانی و رشد اقتصادی را نشان می‌دهد. اگر به‌ دنبال بررسی چگونگی تأثیرگذاری سطح موجودی سرمایه بر رشد اقتصادی هستیم، باید و را بر حسب و به دست آوریم. و سپس در معادله (13) قرار دهیم تا روابط زیر حاصل شود.

(14)(15)

(16)در مدل با داده‌های تلفیقی ، و به ازای زمان‌های متفاوت، متغیر است؛ یعنی در طول زمان تغییر می‌کنند. بنابراین، معادله (13) را می‌توان به صورت مدل با داده‌های تلفیقی دینامیکی زیر نوشت:

(17) که ، i=1,…,N و است. برای داده‌های سالانه درنظر گرفته می‌شود. ضرایب رگرسیون بالا به این صورت می‌باشد.

، ، ،

، و

روابط بالا نشانگر این مطلب است که هر چه بیشتر باشد، سرعت همگرایی به تعادل بلند مدت بیشتر است. به طور مشابه می‌توان برای روابط 16-14 مانند رابطه 17 فرم کلی مدل با داده‌های تلفیقی دینامیکی نوشت.

(18)

(19)

(20)

که و موجودی سرمایه آموزشی و بهداشتی هستند.

معادلات 20-18 سه معادله اصلی مورد نظر برای بررسی رابطه بین سرمایه انسانی و رشد اقتصادی در این تحقیق است. سه متغیر اصلی، که در تمام برآوردها ظاهر می‌شوند، مشتمل بر وقفه مرتبه اول لگاریتم تولید ناخالص داخلی سرانه، نسبت سرمایه گذاری به پس انداز، مجموع نرخ رشد جمعیت، نرخ استهلاک و نرخ رشد تکنولوژی می‌باشند.19 متغیرهای دیگر شامل شاخص‌های بهداشت و آموزش هستند. برای بهداشت دو شاخص درنظر گرفته شده که متمایز از مطالعات تجربی انجام شده، بین کشوری در این زمینه است. شاخص اول تعداد تخت بیمارستان به ازای هر 10000 نفر و دومی تعداد پزشک به ازای هر 10000 نفر است. برای آموزش شاخص مورد نظر، نسبت دانش آموز به معلم که شاخص مناسبی برای سرمایه گذاری در آموزش، است درنظر گرفته شده است.

Section 2.08 برآورد الگو و نتایج

روش برآورد معادلات 20-18 با استفاده از مدل داده‌های ترکیبی پویا برای 39 کشور درحال توسعه، که دربین آنها کشورهای مسلمان نیز وجود دارند، طی دوره زمانی 2006-1990 می‌باشد. بدین منظور، سه رگرسیون اثر ثابت20 برآورد شده است. وقفه مرتبه اول لگاریتم تولید ناخالص داخلی سرانه (LG(-1))، لگاریتم نسبت سرمایه گذاری به پس انداز (LINV )، و لگاریتم مجموع نرخ رشد جمعیت، نرخ استهلاک و نرخ رشد تکنولوژی(LPOP)، که بعضا نرخ رشد نیروی کار نیز نامیده شده‌اند، در هر سه رگرسیون تکرار شده است. برای بررسی بهتر نقش هر یک از شاخص‌های سرمایه انسانی بر رشد اقتصادی، ابتدا در رگرسیون اول، علاوه بر سه متغیر اصلی شاخص تعداد تخت بیمارستان به ازای هر 10000 نفر(LBED) و نسبت دانش آموز به معلم(LPUPIL) به عنوان متغیر توضیحی بکار گرفته شده است. در رگرسیون دوم، به جای تعداد تخت، تعداد پزشک به ازای هر 10000 نفر (LDOC) به عنوان شاخص بهداشت استفاده شده و در رگرسیون سوم، هر دو شاخص بهداشت و شاخص آموزش در متغیرهای توضیحی آورده شده است. نتایج برآورد به ترتیب در جداول شماره 3-1 نمایان می‌باشد.

نتایج حاصل از برآورد نشان می‌دهد که، در هر سه رگرسیون ضریب سرمایه گذاری فیزیکی(LINV) مثبت و معنی‌دار، اما ضریب نرخ رشد نیروی کار (LPOP) بی معنی است. بنابراین، سرمایه گذاری فیزیکی در این گروه از کشورها موجب رشد اقتصادی می‌شود. اما نرخ رشد نیروی کار، هیچ اثری بر رشد ندارد. این امر نشانگر بی کشش بودن عرضه کل نسبت به عرضه نیروی کار است. ضریب نسبت دانش آموز به معلم در هر سه مدل برآورد شده منفی و معنی دار است. بنابراین، با افزایش تعداد معلم نسبت به دانش آموز، رشد اقتصادی افزایش می‌یابد. این موضوع، بیانگر اهمیت بالای سرمایه گذاری در آموزش در کشورهای درحال توسعه می‌باشد. ضریب شاخص‌های بهداشت در هر سه رگرسیون، در سطح 10 درصد معنی دار می‌باشد. اما در مجموع، مقادیر پارامترهای برآورد شده برای بخش بهداشت کمتر از آموزش است. به این معنی که، اثر آموزش نسبت به بهداشت بر رشد اقتصادی در این گروه کشورها بیشتر است. نتایج به دست آمده، همسو با نتایج حاصل شده از مطالعه لی و هوانگ(2008) و بر خلاف نتایج نالس و اون(1997) و مک دونالد و رابرتز (200) می‌باشد.

جدول شماره (1): نتایج برآورد رگرسیون اول

Prob	t-student	ضرایب	متغیر
06/0	86/1	029/0	LBED
000/0	45/8	94/0	LINV
13/0	51/1	044/0	LPOP
054/0	92/1-	029/0-	LPUPIL
000/0	6/42	73/0	LG(-1)
000/0	7/12	74/1	INTERCEPT

جدول شماره (2): نتایج برآورد رگرسیون دوم

Prob	t-student	ضرایب	متغیر
086/0	71/1	029/0	LDOC
000/0	25/5	11/0	LINV
14/0	45/1	07/0	LPOP
041/0	04/2-	05/0-	LPUPIL
000/0	9/20	57/0	LG(-1)
000/0	5/12	88/2	INTERCEPT

جدول شماره (3): نتایج برآورد رگرسیون سوم

Prob	t-student	ضرایب	متغیر
069/0	81/1	061/0	LDOC
064/0	85/1	063/0	LBED
000/0	64/5	129/0	LINV
14/0	45/1	083/0	LPOP
039/0	06/2-	063/0-	LPUPIL
000/0	26/21	63/0	LG(-1)
000/0	41/9	44/2	INTERCEPT

Section 2.09 نتیجه گیری

سرمایه انسانی از دیرباز به عنوان عامل اثرگذار بر عملکرد اقتصادی و اجتماعی مطرح بوده است. بر اساس آموزه‌های اسلامی، سرمایه‌گذاری در نیروی انسانی، نقشی اساسی در رشد و پیشرفت جوامع بشری ایفا می‌کند، در ادبیات اقتصادی، متفکرانی چون آدام اسمیت و آلفرد مارشال نیز سرمایه انسانی را عامل افزایش ثروت ملت‌ها قلمداد کرده‌اند. اما توجه جدی به اهمیت و نقش سرمایه انسانی از دهه 1960 شروع شد. در این راستا، شولتز و دنیسون سرمایه انسانی را در کنار سایر عوامل تولید قرار داده و آن را در در رشد اقتصاد مؤثر شمردند. از دهه مذکور مطالعات فراوانی در این زمینه انجام شد، به طوری که در نظریه‌های رشد اقتصادی نیز اهمیت و نقش این عامل برجسته و نمودار شد.

رویکرد مدل‌های رشد نسبت به سرمایه انسانی تقریباً متفاوت می‌باشد. بعضی از مدل‌های رشد، سرمایه انسانی را مانند سایر عوامل تولید درنظر می‌گیرند و بعضی دیگر، سرمایه انسانی را عامل مؤثر بر بهره وری می‌دانند. به هر حال، در همه نظریه‌های رشد این اتفاق نظر وجود دارد که رشد و توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورها توسط سرمایه و منابع انسانی کشورها مشخص می‌شود. این مهم را می‌توان در رشد اقتصادی کشورهای پیشرفته و درحال پیشرفت، در دهه‌های اخیر مشاهده نمود. از‌این‌رو، نقش سرمایه انسانی در فرایند برنامه ریزی، تصمیم گیری و سیاستگذاری اقتصادی کشورها برجسته‌تر می‌شود. با این وجود، بررسی نقش سرمایه انسانی در عملکرد اقتصاد خالی از فایده نمی‌باشد.

در این تحقیق، سرمایه انسانی به آموزش و بهداشت تفکیک شده است. نتایج حاصل از برآوردها نشان می‌دهد که، آموزش و بهداشت می‌توانند نقش مهمی در رشد اقتصادی کشورهای مورد مطالعه بازی کند. اما نکته مهم قابل اشاره این است که، نقش آموزش در این کشورها نسبت به بهداشت در رشد اقتصاد برجسته‌تر است که ناشی از سهم بیشتر مخارج آموزشی نسبت به مخارج بهداشتی در این کشورها می‌باشد. با این وجود، برای بهبود بیشتر رشد اقتصادی و افزایش استانداردهای زندگی، باید کشورها سعی در ارتقای شاخص‌های توسعه انسانی داشته باشند.

با توجه به تأکید بسیار اسلام بر آموزش و بهداشت، مطالعات تحقیقی بعدی می‌تواند به بررسی کارکرد سرمایه‌گذاری در سرمایه انسانی در چارچوب اقتصاد اسلامی بپردازد. در این بررسی می‌توان به صورت خاص به تحقیق در مورد اثرگذاری آموزش‌های دینی بر فرایند توسعه پرداخت.

جدول شماره (4) : اسامی کشور‌های در حال توسعه

آلبانی	کلمبیا	ایران *	مولداوی	فدرال روسیه
آرژانتین	کاستاریکا	جامائیکا	نپال	سنگاپور
بنگلادش *	دومنیکن	قرقیزستان	نیکاراگوئه	تاجیکستان *
بلیز	السالوادور	لاتویا	پاکستان *	تونس *
برزیل	استونی	ماداگاسکار	پاناما	امارات متحده عربی *
بلغارستان	گرجستان	مالزی *	پاراگوئه	اوروگوئه
شیلی	گواتمالا	مالتا	پرو	ویتنام
چین	هندوراس	مکزیک	رومانی

*کشور‌های مسلمان

منابع آماری

برای جمع آوری داده‌ها از نرم افزار و سایت‌های زیر استفاده شده است.

http://stats.uis.unesco.org/unesco/TableViewer/document.aspx?ReportId=136&IF_Language=eng&BR_Topic=0

World Development Indicators (WDI, 2008)

http://www.who.int/research/en/

منابع

Aka, Bedia F. and Dumont, Jean-Christophe, «Health, Education and Economic Growth: Testing for Long-Run Relationships and Causal Links in the United States, Applied Econometrics and International Development, 2008, Vol. 8, p. 101-108.

Bhargava, A, Nutrition, Health, and Economic Development: Some Policy Priorities, Commission on Macroeconomics and Health, WHO Working Paper Series, 2001, No: 14.

Bloom, D. E, Education and Public Health: Mutual Challenges Worldwide, Comparative Education Review, 2005, Vol. 49, p.437–451.

Bloom, D. E., Canning, D., and Graham, B, Longevity and Life-Cycle Savings, Scandinavian. Journal of Economics, 2003, Vol. 105, pp.319–338.

Bloom, D. E., Canning, D., and Jamison, D, Health, Wealth and Welfare. Finance and Development, 2004, Vol. 41, p.10–15.

Currie J., Madrian, B.C, Health, Health Insurance and the Labor Market, In: Ashenfelter O, Card D, eds. Handbook of Labor Economics, Vol. 3. Netherlands, Elsevier Science BV, 1999, p.3309–3415.

-Jack, W, Lewis, Maureen, Health Investments and Economic Growth: Macroeconomic Evidence and Microeconomic Foundations, Policy Research Working Paper., 2009, No: 4877.

Knowles, S., and Owen, D, Health Capital and Cross-Country Variation in Income Per Capita in the Mankiw–Romer–Weil model, Economics Letters, 1995, Vol.48, p.99−106.

Knowles, S and Owen, D, Education and Health in an Effective Labour Empirical Growth Model, Economic Record, 1997, Vol. 73, pp. 14−28.

LI, Hongyi and HUANG, Liang, Health, education, and economic growth in China: Empirical findings and implications”, China Economic Review., Vol. 20. pp. 374-387.

Mankiw, N. G, et al., “A Contribution to the Empirics of Economic Growth, Quarterly Journal of Economics, Vol. 107. pp. 407−437.

McDonald, Scott, and Jannifer, Roberts, Growth and Multiple Forms of Human Capital in an Augmented Solow Model: A Panel Data Investigation, Economics Letters, 2002, Vol. 74, pp. 271−276.

Michaelowa, Katharina, Returns to Education in Low Income Countries: Evidence for Africa”. Retrieved February, 19, 2004 from: http://www.hwwa.de/Projects/Res_Programmes/RP/Development_Processes/Vfs_...

Owoeye, Taiwo. And Dare, Adenuga, 2005, Human Capital and Economic Development: An Empirical Analysis of a Developing Economy (1970-2000)”. Working Paper, No: 7267.

Schultz, T.W, Investment in Human Capital, American Economic Review, Vol. 51, p.1−17.

Strauss, J., & Thomas, D, Health, Nutrition, and Economic Development, Journal of Economic Literature, Vol.36, p.766–817.

Suhrcke M et al, The Contribution of Health to the Economy in the European Union. Brussels, European Commission, 2005.

Weil, David N, Accounting for the Effect of Health on Economic Growth, NBER Working Paper., No:11455.

---

1. C.F: Becker, G.S., Human Capital: A Theoretical and Empirical Analysis, with Special Reference to Education. Columbia.

2. Barry R. Chiswick, The Expanded Human Capital Model," NBER Chapters, in: Income Inequality: Regional Analyses within a Human Capital Framework, p.105-118.

3. C.F: Mincer. J, Schooling Experience, and Earnings”, National Bureau of Economic Research.

4. C.F: Simon Kuznets, Economic Growth of Nations,

5. آمر کسی است که کلیه انواع سرمایه را در قراردادهای مشارکت فراهم می آورده و عامل ارائه کننده انواع کار می باشد.

6. Brain Power

7. Mankiw, N. G et al. “A Contribution to the Empirics of Economic Growth”. Quarterly Journal of Economics, Vol. 107. pp. 407−437.

8. Knowles, S., and Owen, D, “Health Capital and Cross-Country Variation in Income Per Capita in the Mankiw-Romer-Weil model”. Economics Letters, Vol.48, pp. 99-106

9. Total Factor Productivity

10. Knowles, S., and Owen, D, “Education and Health in an Effective Labour Empirical Growth Model”, Economic Record, Vol.73, p.14-28.

11. LI, Hongyi and HUANG, Liang, “Health, education, and economic growth in China: Empirical findings and implications”, China Economic Review., Vol. 20. pp. 374-387.

12. McDonald, Scott, and Jannifer, Roberts, “Growth and Multiple Forms of Human Capital in an Augmented Solow Model: A Panel Data Investigation”. Economics Letters, Vol. 74, p.271-276.

13. Bloom, D. E., Canning, D., and Jamison, D.( 2004), Health, Wealth and Welfare. Finance and Development, Vol. 41, pp.10–15.

بلوم کنیننگ و جامیسون، 2004

14. Currie J., Madrian, B. (1999)," Health, Health Insurance and the Labor Market”, In: Ashenfelter O, Card D, eds. Handbook of Labor Economics, Vol. 3. Netherlands, Elsevier Science BV, pp 3309–3415.

15. Suhrcke M et al (2005), “The Contribution of Health to the Economy in the European Union." Brussels, European Commission.

16. Strauss, J., & Thomas, (1998), “Health, Nutrition, and Economic Development”. Journal of Economic Literature, Vol. 36, pp. 766–817.

17. Schultz, T.W. (1961), “Investment in Human Capital”. American Economic Review, Vol. 51, pp. 1−17.

18. Denison

19. لازم به ذکر می باشد که در مطالعه تجربی منکیو و دیگران (1992) مجموع نرخ استهلاک و نرخ رشد تکنولوژی برابر با 5 درصد فرض شده است از این‌رو، در این تحقیق مبنا را بر 5 درصد گرفته شده است.

سیگار معده را زخم می‌کند

استعمال دخانیات مقاومت معده را در برابر باکتری‎ها پایین می‌آورد.ستعمال دخانیات مقاومت معده را در برابر باکتری‎ها پایین می‌آورد، همچنین باعث تضعیف معده در خنثی‎سازی اسید معده، مقاومت در برابر آن بعد از غذا خوردن و بر جای ماندن باقیمانده اسید در معده و در نتیجه تخریب دیواره آن می‌شود زخم معده افراد سیگاری به سختی درمان می‌شود و احتمال بهبودی آن تا زمانی‎ که فرد سیگاری است، اکثرا اندک است.

 سیگار باعث استحاله یا تخریب لکه زرد شده که یکی از مهم‌ترین بیماری‌های چشم است و پزشکان به آن دژنراسیون ماکولا می‌گویند. دانشمندان در تحقیقاتی جدید اظهار داشته‎اند سیگاری‎ها چهار برابر بیشتر از کسانی‎ که سیگار نمی‎کشند در معرض نابینایی حاصل از تخریب لکه زرد چشم قرار دارند. بیش از ۲۵ درصد تخریب لکه زرد و اختلالات بینایی به علت کشیدن سیگار در زمان حال یا گذشته است و درمان موثری برای آن وجود ندارد.

حنجره ارگان تولید صدا در انسان است، علاوه بر آن حنجره در تنفس و بلع نیز نقش دارد. سرطان حنجره از شایع‎ترین سرطان‎های سر و گردن بوده و سالانه تعداد زیادی از افراد در سراسر دنیا به این بیماری مبتلا می‎شوند. سنین پس از ٣٥ سال معمول‌ترین اوقات برای بروز این سرطان است. خطر ابتلای مردان به این بیماری در حال حاضر تقریبا چهار برابر زنان است. مصرف سیگار از اصلی‎ترین علل این بیماری است؛ به‎ طوری‎ که اغلب مبتلایان سابقه مصرف دخانیات دارند.