نکات تغذیه ای مهم در روزه‌‌داری(2)

دفعات غذا خوردن نیز اهمیت خاصی در سلامت انسان دارند. در روزهای معمولی و غیر روزه‌داری توصیه می‌شود که غذایی پر حجم و دارای مقدار زیادی گوشت در هنگام ظهر(ناهار) میل شود و صبحانه و شام از غذاهای سبک استفاده شود. خوردن یک میان وعده در صبح (یک عدد میوه) و عصر نیز کمک زیادی به کنترل اشتها و سوخت و ساز بدن می‌کند و از ایجاد اشتهای کاذب نیز می‌کاهد.

در طول افطاری تا سحری نیز رعایت دفعات غذا خوردن بسیار اهمیت دارد. وقتی ایام روزه‌داری با روزهای گرم و طولانی سال مصادف می‌شود، از آن جا که مدت زمان بین افطار و سحری کم است، دو وعده‌ی غذای اصلی (افطار و سحری) و یک میان وعده تا زمان قبل از خواب (مصرف میوه‌ و نوشیدنی‌) توصیه می‌شود. البته در تمام ساعات ما بین افطار و سحری، نوشیدن مایعات به مقدار فراوان توصیه می‌گردد.

هنگام روزه‌داری در ماه‌های سرد سال که شب‌ها طولانی هستند، می‌توان سه وعده غذا و یک میان وعده را داشت. به عنوان مثال شروع افطار با غذایی سبک مثل نان، پنیر، گردو، سبزی، خرما و شیر مناسب است. پس از 3- 2 ساعت (بسته به شرایط فیزیولوژیکی و اشتهای فرد) و زمانی که فرد حس می‌کند دوباره به حد کافی گرسنه شده است، خوردن شام مناسب خواهد بود.(البته حتما لازم نیست افطاری و شام را جدا از هم میل نمود، بلکه بسته به شرایط و عادت خانواده می توان روزه را با مصرف کمی آبجوش و غذاهای سبک در افطار باز کرد و بعد از آن غذای پخته مثل پلو و خورش را میل نمود). بین شام تا سحری هم صرف یک میان وعده‌ای که شامل کمی آجیل، میوه‌ و نوشیدنی‌ توصیه می شود. در نهایت مصرف سحری بسیار ضروری است که می‌تواند شامل غذاهای دارای کربوهیدرات های پیچیده و غیر سرخ کرده و عموماً حاوی غلات، لبنیات، کمی گوشت، سبزی‌جات و حبوبات باشد. (البته افراد چاق باید در مصرف غذا احتیاط کنند تا دچار اضافه وزن بیشتر نشوند).

روش تغذیه و منش زندگی نیز از دیگر نکات بسیار با اهمیت هستند. شروع افطاری با آب گرم و خرما و عدم استفاده از مایعات سرد، هم‌چنین عدم مصرف غذاهای سنگین مثل غذاهای چرب و سرخ‌کردنی‌ همواره مورد توصیه است.

در عین حال اگر غذا بسیار آبکی باشد و نان هم در آن تیلیت شود و یا نوشیدن مایعات فراوان در طول غذا خوردن، موجب کاهش اثر آنزیم‌های گوارشی بر غذا و بروز برخی بیماری‌ها و نارسایی‌های گوارشی می‌شود.

خوردن آهسته و جویدن کامل غذا، لذت بردن از غذا و دست کشیدن از صرف غذا هنگامی که کاملا سیر نشده ایم، همگی از توصیه‌های قابل توجه دین مبین اسلام و علم تغذیه است.

مصرف ادویه فراوان علاوه بر ایجاد ناراحتی‌های گوارشی، باعث افزایش تشنگی در طول روز می شود.

مصرف غذاهایی از قبیل کله پاچه ، سیرابی و شیردان به علت داشتن مقدار زیادی چربی، منجر به بروز مشکلات گوارشی و سلامتی و هم‌چنین تشنگی شدید در طول روز می‌گردند.

نوشیدن نوشابه‌های گازدار نیز منجر به سوء تغذیه، افزایش احتمال چاقی و افزایش بیماری‌های گوارشی منجر می‌شود.

کم‌خوری بیش از حد که می‌تواند به سوء تغذیه، سرگیجه، سردرد، اختلالات عصبی، لاغری مفرط، افت قند خون و ... منجر شود و پُرخوری بیش از حد و هم‌چنین ریزه خواری‌ همگی به سلامت فرد لطمه می‌زنند.

خواب مناسب و کافی نیز لازم است. طی تحقیقات مشخص شده که خواب دیرهنگام و نامنظم، به ویژه در کودکان و نوجوانان، می‌تواند منجر به کاهش قد، چاقی یا لاغری مفرط گردد. برای کودکان حداقل 8 ساعت و برای نوجوانان حداقل 7ساعت خواب در طول شب( که از اوایل شب شروع شود) توصیه شده است.

مصرف بسیار کم و هم‌چنین مصرف فراوان سبزی‌ها تشنگی در طول روز را افزایش می‌دهند.

عدم نوشیدن کافی مایعات ، نوشیدن چای و قهوه ی فراوان و غلیظ ، عدم مصرف یا مصرف ناکافی میوه‌ها و سبزی‌جات نیز همگی ممکن است منجر به یبوست شوند که با مصرف این مواد غذایی در حد مناسب، این مشکل از بین خواهد رفت. در زمان یبوست  علاوه بر مصرف میوه‌ها، سبزی‌جات و مایعات کافی، مصرف خیسانده‌ی آلو‌ بخارا، انجیرخشک و توت‌خشک نیز لازم است.

در خاتمه یادآوری می‌گردد کههنگام غذا خوردن و بعد از آن، خون فراوانی به سمت دستگاه گوارش سرازیر می‌گردد و به همین دلیل فرد دچار بی‌حالی و کاهش توان فعالیت فکری می شود. روزه‌داری با استراحت دادن به دستگاه گوارش و فرستادن خون کافی به سراسر بدن به ویژه به دستگاه مغزی و عصبی (ایجاد فرصت کافی برای فعالیت فکری مناسب)، می تواند به حفظ سلامتی بدن کمک شایانی کند.

در عین حال نباید تصور کرد که روزه نباید منجر به بی‌حالی و احساس گرسنگی شود، بلکه این حالات به طور طبیعی در هنگام روزه‌داری در افراد سالم نیز ایجاد می‌شود که باید آن‌ها را تحمل نمود، ولی اگر حالات غیرعادی یا فشارهای غیرطبیعی بر بدن ایجاد شود، مشاوره با پزشک یا متخصص مربوطه کاملاً ضروری است.

نکات تغذیه ای مهم در روزه‌‌داری

نکات تغذیه ای مهم در روزه‌‌داری(1)

  

اسلام به تغذیه‌ی مناسب اهمیت ویژه‌ای می‌‌دهد، طوری که آیه مبارکه«فلینظر الانسان الی طعامه» به‌خوبی نمایان‌گر این مطلب است که غذای انسان باید حلال، پاکیزه و مناسب باشد. ضمناً هر عملی که موجب آزار و ضرر به خود یا دیگران شود، در اسلام پذیرفته نیست، زیرا که اسلام فرموده«لاضرر و لاضرار فی الاسلام».

روزه‌داری نیز می‌تواند به تغذیه‌ی مناسب بدن کمک شایانی کند. بدن انسان برای حفظ سلامتی خود همواره مقداری چربی را به عنوان ذخیره‌ی انرژی در نقاط مختلف ذخیره می‌کند. این چربی‌ها به مرور ممکن است مقداری از کاروتنوئیدهای(رنگدانه های گیاهی) خورده شده توسط فرد را در خود ذخیره کنند و تغییر رنگ دهند. به علاوه اگر این چربی‌ها برای مدت طولانی در بدن باقی بمانند، به شکل توده ی فشرده در می‌آیند و چربی‌هایی که در مرکز این توده قرار می گیرند، ممکن است برای همیشه در بدن باقی بمانند و کم‌تر برای تولید انرژی بسوزند.

روزه‌داری حتی در کسانی که لاغر یا دارای وزن طبیعی هستند، باعث می شود بدن چربی‌های قبلی را بسوزاند و پس از پایان دوره‌ی روزه‌داری، به جای آن‌ها چربی تازه و مناسب‌تری را جایگزین نماید. برای افرادی هم که چربی ذخیره ای زیادی در بدن خود دارند، فرصت مغتنمی فراهم می‌شود تا مقداری از آن‌ها را برای تولید انرژی به مصرف رسانند و از اضافه وزن خود بکاهند.

البته ذکر این نکته در همین‌جا ضروری است کهاگر فرد بسیار لاغر یا دارای بیماری یا شرایط فیزیولوژیکی خاصی باشد که روزه‌داری منجر به صدمه به بدن او می‌شود و پزشک تشخیص داده است که نباید روزه بگیرد، دین اسلام در این موارد به فرد اجازه می دهد که روزه نگیرد.

به تغذیه‌ی نوجوانان و تحرک ‌آن‌ها در طول روز باید توجه خاص شود، چرا که دریافت ناکافی مواد غذایی می‌تواند به رشد و نمو آن‌ها لطمات جبران ناپذیری وارد کند. فعالیت شدید که منجر به مصرف انرژی زیاد و هم‌چنین تعریق فراوان در طی روز شود، می‌تواند به سوء تغذیه ی خفیف تا شدید منجر گردد. بنابراین به دختران خردسال (مثلاً 12- 9ساله) و حتی به نوجوانانی که در معرض خطر کم‌تری قرار دارند و به تمام بیماران و حتی افراد به ظاهر سالمی که روزه داری منجر به تشدید عوارض بدنی از جمله ضعف فراوان در آن‌ها می‌شود، توصیه‌ اکید می‌شود که با مشورت با پزشک اقدام به روزه‌داری نمایند.

بدن انسان علاوه بر نیاز به انرژی برای زنده ماندن و انجام فعالیت‌های روزمره، به پروتئین‌ها نیز برای ساخت سلول‌های جدید (جای گزین سلول‌های مرده و تولید سلول‌های اضافی در زمان رشد و نمو) نیاز دارد. اگر مقدار انرژی که از کربوهیدرات‌ها (اعم از کربوهیدرات‌های ساده مثل قند و شکر یا انواع پیچیده مثل نشاسته موجود در نان، برنج، سیب‌زمینی، ذرت و جو) و چربی‌ها (اعم از انواع حیوانی یا گیاهی شامل روغن‌های مایع و جامد نباتی) به بدن می‌رسد کافی نباشد، بدن به ناچار پروتئین‌ها را که برای ساخت عضله لازم هستند، می سوزاند و به قول معروف گوشت بدن را می‌سوزاند. افرادی که در اثر داشتن رژیم‌های غذایی نادرست وزن زیادی را در مدتی کوتاه از دست می‌دهند، در واقع تا حدودی عضلات خود را از دست می‌‌دهند.

لازم به ذکر است کهبرای جایگزینی پروتئینی که در بدن از بین می رود، ممکن است مدت‌ها وقت و غذای مناسب لازم باشد. به همین ترتیب، اگر روزه‌داری برای کسانی منجر به سوخت شدید پروتئین‌های بدن شود، لازم است رژیم غذایی این افراد به دقت مورد بازنگری و کنترل قرار گیرد.

در غذاها علاوه بر مواد سازنده‌ی بدن و مواد انرژی‌زا، مقادیری هم املاح و ویتامین‌های مختلف وجود دارند که جهت فعالیت مناسب و حفظ سلامت تک تک اندام‌های بدن لازم هستند. یک رژیم غذایی مناسب باید تمام این مواد را در حد کافی به بدن برساند.

در علم تغذیه جهت تعیین مقادیر مورد نیاز غذاهایی که لازم است روزانه دریافت شوند تا بتوانند تمام مواد مغذی مورد نیاز اعم از کربوهیدرات‌ها، چربی‌ها، پروتئین‌ها، عناصر معدنی و ویتامین‌ها و هم‌چنین آب را به بدن برسانند، از تصویر یک هرم که به هرم غذایی مشهور است کمک می‌گیرند. بر حسب این هرم، یک فرد بزرگسال روزانه به 11- 6 واحد غلات، 4- 3 واحد سبزی‌جات، 3- 2 واحد میوه‌ها، 3- 2 واحد گوشت‌ها و حبوبات و تخم‌مرغ، 3- 2 واحد شیر و لبنیات و کمی مواد غذایی دیگر از قبیل شیرینی‌ها و تنقلات و نوشیدنی‌ها نیاز دارد. توضیح کامل هرم غذایی و گروه های آن، در قسمت "مطالب مرتبط در این سایت" در پایین صفحه وجود دارد.

برای تامین نیازهای هر فرد، مقداری از این مواد غذایی به طور روزانه باید دریافت شوند.اگر روزه‌داری در برخی افراد منجر به کاهش دریافت سبزی‌جات یا لبنیات گردد، و یا اگر منتهی به دریافت اضافی شیرینی‌ها (مثلاً زولبیا و بامیه) گردد، تأثیر نامطلوبی بر وضع تغذیه‌ی او خواهد گذاشت.

سفارش های کلی تغذیه برای روزه داران

* هرگز افطار خود را با نوشیدن آب سرد، نوشابه و مانند این ها شروع نکنید.  حتی اگر تشنه اید به جای آب سرد، کمی آب گرم یا چای میل نمایید.

* افطار را با خوردن خرما، کشمش، عسل و به طور کلی با یک قند طبیعی آغاز کنید. به این ترتیب اشتها کنترل می شود و زیاده خوری کمتر پیش می آید.

* خوردن چای شیرین کم رنگ، شیر گرم، فرنی، و حلیم بی روغن در آغاز افطار مناسب است.

* نان و پنیر و سبزی(ضدعفونی شده) و یا نان و پنیر و مغز گردو نیز انتخاب های خوبی هستند.

* از آشامیدن آب فراوان در وسط غذا خودداری کنید. آب در وسط غذا، سبب رقیق شدن شیره گوارشی و اختلال در هضم می شود.

* در زمان بین افطار تا سحر، البته با رعایت فاصله با غذا، آب کافی بیاشامید.

* مصرف غذای خود را در زمان روزه داری به 2 وعده منحصر کنید، یعنی وقت افطاری هر چه می خواهید در یک زمان به آرامی( نه این که ابتدا چیزی به عنوان افطاری و یکی دو ساعت بعد به عنوان شام و احیانا بعد از آن چیز دیگر) بخورید، ولی پرحجم نباشند، به نحوی که معده شما فرصت هضم غذا و خالی شدن ان قبل از غذای سحری را داشته باشد.

* حتما برای صرف سحری، کمی زودتر از خواب برخیزید تا هم ضمن استفاده از برکات معنوی ساعات سحر و مناجات با خدا، بدون عجله و با آرامش خاطر، سحری بخورید. حتی اگر میل به خوردن غذا در سحر ندارید، آب، چای، شیر و مانند این ها را فراموش نکنید.

* از خوردن تنقلات فراوان خودداری کنید.

* حتما در غذای افطار و به خصوص سحر میوه میل کنید. علاوه بر میوه جات فصل، از خیسانده برگه، آلو، انجیر و مانند این ها هم می توان به عنوان میوه استفاده کرد. گوجه فرنگی نیز انتخاب خوبی است.

* اگر در ماه رمضان دچار یبوست می شوید، علاوه بر توضیحاتی که در این باره داده ایم از خورش های ملین مثل خورش آلو و خورش های سبزی دار بیشتر استفاده کنید.

* در طول زمان امساک( روزه)، از رفتن به حمام داغ، خون دادن و کارهایی که موجب ضعف و بی حالی می شود، خودداری کنید.

* معده خالی در هنگام افطار تحمل غذای خشن را ندارد، لذا خوردن غذاهای سهل الهضم و تقریبا نرم برای افطار مناسب است.

* اگر تخم مرغ میل می کنید، در درجه اول به صورت آب پز سفت و در درجه دوم به صورت عسلی( به شرط آن که سفیده آن منعقد شده باشد و زرده کمی حالت سفتی به خود گرفته باشد) میل کنید.

تخم مرغ خام زیان بخش است و تخم مرغ نیمرو نیز دیرهضم تر از تخم مرغ آب پز است.

* سالاد( بدون پیاز) مکمل خوبی برای غذاها در ماه مبارک رمضان است.

* بادنجان، فلفل و سایر ادویه ها گاهی موجب احساس تشنگی در طول روز می شود.

* آشامیدن آب یخ یا نوشابه خیلی سرد با معده خالی زیان بخش است.

* اگر به اقتضای فصل گرما یا فعالیت های بدنی، در طول روزه داری زیاد عرق می کنید، نمک از دست رفته توسط عرق را، به صورت های مختلف در افطار و سحر جبران کنید.

* از ایجاد تغییرات شدید در عادات غذایی خود و خوردن غذاهای ناآشنا، یا غذاهایی که برای شما ناراحتی به وجود می آورد، حداقل در ماه رمضان خودداری کنید.

* کله پاچه، سیرابی و شیردان موجب تشنگی زیاد می شود، لذا بهتر است میل نکنید، ولی اگر مایلید میل کنید به صورت کم آب، کم نمک و آن هم در هنگام افطار میل نمایید.

* مصرف نوشابه های گازدار به طور کلی و در ماه مبارک رمضان به طور خاص ممکن است موجب تحریک معده، به خصوص معده افراد مبتلا به التهاب معده( گاستریت) شود.

* در ماه مبارک بیش از سایر اوقات به بهداشت دهان و دندان توجه کنید و حتما بعد از صرف افطاری و سحری دندان های خود را به دقت مسواک کنید. مسواک را طوری در لیوان قرار دهید که قسمت مویین آن بیرون بماند و زود خشک شود.

* سیگار، دشمن سلامت شما و همنشینان شما و باعث آزار مردم و انجام چند گناه آشکار است. به برکت معنویت ماه رمضان برای ترک دائمی این عادت زیان بخش و مایه اذیت انسان ها تصمیم بگیرید و از خدا کمک بخواهید. همچنین شیطان را از روشن کردن مجدد سیگار مأیوس کنید.

سخن پایانی

روزه، فرمان خدا و تمرینی برای زندگی سالم و با معنویت و تلاشی برای نزدیکی به خدا و دستیابی به مراحلی از تقواست. این تمرین یک ماهه می تواند انسان را برای بهتر زیستن در 11 ماه دیگر سال آماده کند و چه خوب است که انسان از همان آغاز روزه داری تصمیم بگیرد معنویت این ریاضت سازنده را همواره حفظ کند.

انتخاب روش های بهداشتی و تغذیه ای مناسب می تواند با تامین سلامت افزون تر، انسان را برای بهره گیری بیشتر از برکات این ماه خدا یاری کند.

روزه در عصر اضطراب

یکى از تعالیم بسیار شگفت‏انگیز اسلام که جنبه‏هاى گوناگون آثار و برکات آن به تدریج براى بشر آشکار مى‏شود، وجوب یک ‏ماهه «روزه» با آداب و شرایط خاص است که هر ساله مسلمانان از فواید جسمى، روحى و روانى، و اجتماعى آن بهره مند مى‏شوند.

در آیات و روایات و متون اسلامى به برخى از آثار روزه، تحت عنوان علت یا حکمت وجوب روزه اشاره شده است. در اینجا پس از نقل چند روایت مشهور که به تأثیر روزه درسلامت روانى انسان اشاره دارد، به معرفى سه عامل عمده ناراحتى‏هاى روانى شایع در جامعه امروز (اضطراب، وسواس و افسردگى) و بیان چگونگى تأثیر روزه در درمان یا پیشگیرى از موارد مذکور مى‏پردازیم.

روایات

1. رسول خدا(صلی الله علیه و آله) می‌فرماید: اگر دوست دارى که نا‌آرامى سینه‏ات کاهش یابد، ماه رمضان و سه روز از هر ماه را روزه بگیر.¹

2. پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) می‌فرماید: روزه ماه رمضان و سه روز روزه در هر ماه، ناآرامى سینه را از بین مى‏برد.²

3. حضرت علی(علیه‌السلام) روزه سه روز در هر ماه، پنج شنبه اول و آخر و چهارشنبه وسط ماه و روزه ماه شعبان، وسوسه سینه و پریشانى‏هاى دل را مى‏برد.³

مسئله اضطراب

از نگاه روانشناسان، اضطراب در حد معقول و عادى آن که در همه افراد وجود دارد، نه تنها مضرّ نیست، بلکه مى‏تواند موجب احساس مسئولیت، جدّى بودن در کار، بروز مکانیزم‏هاى سازش روانى و خلاقیت گردد.⁴ آنچه معمولاً از شنیدن واژه اضطراب به ذهن مى‏آید، نوع بیمارى اضطراب است که بیش از حد و مداوم است و با از بین بردن امکانات روانى فرد، موجب ناکامى و درماندگى وى و ایجاد اختلال‏هاى گوناگون مى‏شود. مهم‏ترین عاملى که براساس نظریه تحلیل روانى، علت همه بیمارى‏هاى روانى محسوب مى‏شود، همین اضطراب است.

برخى، قرن گذشته را قرن اضطراب و تنیدگى نامیده‏اند.⁵ امّا در قرن بیست و یکم نیز همچنان توجه به معنویات جاى خود را به رقابت‏هاى افراطى و جلوه‏هاى خیره کننده زندگى‏ صنعتى داده و اضطراب بشر کنونى را عمیق‏تر ساخته است؛ تغییرات سریع اجتماعى، از دست دادن ارزش‏ها و اعتقادات سنتى، و از همه مهم‏تر سست شدن اعتقادات و نداشتن دین و ایمان تسلى بخش که همگى مى‏تواند پشتیبان و حامى بشر در برابر مسائل و مشکلات باشد، اضطراب و ناراحتى بشر را افزایش داده است.⁶

روزه و کاهش اضطراب

افراد متدیّن، به شهادت آزمون‏هاى تجربى⁷ و تجارب فردى، فشارهاى روانى و اضطراب‌هاى کمترى را در زندگى تحمل مى‏کنند؛ دینداران هم به لحاظ نوع نگرش منسجم و عاقبت نگرانه‏اى که نسبت به زندگى و مرگ دارند، و هم به دلیل آنکه از حمایت اجتماعى و روانى صمیمانه‏ترى در جامعه مذهبى خود برخوردار مى‏شوند، توانایى روانى بیشترى در مقابله با ناگوارى‏ها و مشکلات زندگى از خود نشان مى‏دهند.

نقش امید به آینده و اعتقاد به عادلانه وهدفمند بودن نظام خلقت، در جلوگیرى از بسیارى بدبینى‏ها و ناامیدى‏هاى شدید که گریبانگیر افراد و جوامع غیر دینى است، انکار ناپذیر است. مفاهیم و آموزه‏هاى دینى، همچون توکل، تقدیر الهى و... فرد دیندار را در دو راهى‏ها و تصمیم‏گیرى‏هاى مشکل، از استرس‏ها و اضطراب‏هاى بیمارى‏زا دور نگه مى‏دارد.

علاوه بر این، تأثیر هر یک از اعمال عبادى از قبیل نماز، روزه، حج و... در تقویت اراده و بالا بردن سطح اعتماد به نفس، و در نتیجه حفظ آرامش و سلامت روانى فرد و جامعه قابل توجّه است. امّا اینکه چگونه روزه به صورت خاص، در کاهش اضطراب و ناراحتى‏هاى درونى فرد تأثیر گذار است، به تحقیقات مستقل نیاز دارد.

رسول خدا(صلی الله علیه و آله) می‌فرماید: اگر دوست دارى که نا‌آرامى سینه‏ات کاهش یابد، ماه رمضان و سه روز از هر ماه را روزه بگیر

وسواس چیست؟

یکى از بیمارى‏هاى رایج که در ادبیات روانشناسى امروز، از اختلالات اضطرابى به شمار مى‏آید، وسواس فکرى و عملى است، وسواس‏هاى فکرى شامل اندیشه‏ها، تکانه‏ها، و عقاید ناخواسته و مداومى هستند که شخص احساس مى‏کند، نمى‏تواند از آنها دورى کند، اما وسواس‏هاى عملى رفتارهاى آشکارا نامعقولى را در بر مى‏گیرد که به صورتى ثابت و تکرارى‏انجام مى‏شوند.⁸ در مواردى که فرد تشخیص مى‏دهد وسواس‏هاى فکرى و عملى غیر منطقى هستند، ممکن است تمایل یا کوشش براى مقاومت در برابر آنها داشته باشد، [امّا] هنگام تلاش براى پیشگیرى از یک وسواس عملى، فرد ممکن است احساس اضطراب یا تنش شدید داشته باشد که غالباً با تسلیم در برابر وسواس عملى از آن رها مى‏شود.⁹

روزه و درمان وسواس

براى درمان وسواس‏هاى فکرى و عملى، شیوه‏هاى متعددى چون دارو درمانى (که تنها مى‏تواند به طور موقت و براى ‏زمینه‏سازى درمان اصلى مورد استفاده قرار گیرد)، روان درمانى‏هاى شناختى، روان تحلیلى و... ارائه شده است. در اینجا مى‏توان تأثیر روزه در مقابله با بروز یا پیشرفت وسواس را از دو جهت مورد ملاحظه قرار داد:

1. کاهش اضطراب

بسیارى از وسواس‏ها در نتیجه استقرار اضطرابى مزمن در روان فرد پدید مى‏آید و تشدید مى‏شود؛ حال با توجه به نقش دیندارى و به خصوص اعمال عبادى در کاهش اضطراب‏ها ـ چنان که ذکر شد ـ مى‏توان از روزه‏دارى، این انتظار را داشت که تأثیر مثبتى بر کاهش یا پیش‏گیرى از وسواس‏ها داشته باشد؛ البته کشف تجربى تأثیر روزه‏دارى بر کاهش وسواس، به تحقیق آزمایشى مستقل نیاز دارد.

2. تقویت اراده

همان‏طور که در توضیخ اختلال وسواس گفته شد، یکى از عوامل اصلى در تداوم عمل وسواسى، ناتوانى فرد در مقابله و مقاومت در برابر اضطراب ناشى از ترک عمل وسواسى خویش است؛ به گونه‏اى که فرد تصور مى‏کند، هیچ گاه نمى‏تواند آن را ترک نماید؛ بنابراین، به هر طریق که ممکن است قدرت اراده و اعتماد به ‏نفس شخص را تقویت نمود، مى‏توان به درمان واقعى و اساسى وسواس کمک نمود.

در فرهنگ‏هاى مختلف، عناصرى وجود دارد که مى‏تواند با فراهم آوردن زمینه‏هاى مناسب، به شکوفایى و تقویت نیروى‏اراده کمک کند، یا با از بین بردن زمینه‏هاى مناسب و ایجاد شرایط محیطى نامناسب، رشد و شکوفایى آن را به تأخیر بیندازد. این عناصر فرهنگى به شکل برنامه‏هاى تربیتى، دستورالعمل‏هاى اخلاقى و حقوقى، و آداب و رسوم اجتماعى، در جوامع مختلف به صورت‌هاى گوناگون ظهور مى‏یابد.

فرهنگ اسلام مشحون از مباحث نظرى و برنامه‏هاى تربیتى و اخلاقى است که بر محور اختیار و اراده انسان استوار است؛ به علاوه بعضى فرایض مذهبى چون روزه که ماهیت آنها خوددارى از ارضاى فورى برخى تمایلات و نیازهاى سطح پایین است، به تقویت این نیرو کمک مى‏رساند.¹⁰¹¹ روزه‏دارى را مى‏توان به عنوان یک روش روان درمانى از نوع رفتار درمانى‏قلمداد کرد که براى تقویت اراده و ایجاد تغییر در رفتارها، روش تمرین عملى روزانه در طى یک برنامه مستمر یک ماهه را بکار گرفته است.

حضرت علی(علیه‌السلام) روزه سه روز در هر ماه، پنج شنبه اول و آخر و چهارشنبه وسط ماه و روزه ماه شعبان، وسوسه سینه و پریشانى‏هاى دل را مى‏برد

افسردگى‏ها

اختلالات افسردگى از جمله شایع‏ترین اختلالات روانى است که در بیماران به صورت‏هاى مختلف با شدّت و ضعف وجود دارد؛ اختلالات مهم افسردگى را مى‏توان به دو نوع زیر تقسیم نمود:

1. افسردگى شدید؛ افرادى که دستخوش یک یا چند حمله افسردگى عمیق، بدون وجود حمله‏هاى مانى مى‏شوند، تحت عنوان افسردگى شدید معرفى شده‏اند. به نحوى که تخمین زده شده است، درصد بالایى از بیماران روانى بسترى نشده در بیمارستان را بیماران افسرده [شدید] تشکیل مى‏دهند.¹² از مهم‏ترین نشانه‏هاى افسردگى شدید، به بى‏خوابى‏شدید، کاهش سطح انگیزه و انرژى، احساس بى‏ارزشى، مشکل در تفکر و تمرکز، احساس مداوم اندوه و ناامیدى و... است.

2. افسردگى دو‌قطبى: اختلال افسردگى دو قطبى بر اساس نامى که براى آن انتخاب شده است، هم شامل حمله "مانى" و هم حملات افسردگى است. حمله مانى نوعى تغییر خلق ناگهانى است؛ به طورى که فرد مبتلا، ناگهان شادى بى‏حد و حصرى‏ نسبت به آنچه انجام مى‏دهد یا در فکر انجام دادن آن است، احساس مى‏کند. این شادى افراطى معمولاً با تحریک‏پذیرى شدید همراه است و غالباً با پرگویى، بیش فعالى، پرش اندیشه، بى‏خوابى، حواس‌پرتى و رفتار بى‏ملاحظه و بى‏پروا همراه مى‏شود.

روزه و مداواى افسردگى

قرائن و شواهدى وجود دارد که نشان مى‏دهد، روزه‏دارى در تسریع امر بهبود بیماران مبتلا به اختلال افسردگى‏اساسى، نقش کلیدى دارد.¹³ دکتر ایوب مالک در کتاب روزه دارى اسلامى و مسائل روانپزشکى، دو ویژگى درمانى که در روزه دارى مسلمان‏ها وجود دارد و مى‏تواند به بهبود بیماران افسردگى کمک نماید، این‏گونه معرفى کرده است:

1. تغییر برنامه خواب بیدارى

«گزارش شده که جلو کشیدن زمان خواب بیمار به مدت 3 تا 5 ساعت در طى 2 تا 4 روز، مى‏تواند آثار ضد افسردگى ایجاد کند. ...بیدار شدن براى سحرى و انجام فرائض عبادى در سحرگاهان در روزه‏دارى اسلامى، مى‏تواند بر مبناى تغییر برنامه خواب در طول یک ماه، تأثیرات ضد افسردگى خود را اعمال نماید که اگر تا مدتى دوام یابد، و در صورتى که با سایر توصیه‏هاى ‏اسلام در زمینه خواب و بیدارى در طول ماه‏هاى دیگر سال توأم شود، موجب استمرار آثار حاصل شده مى‏گردد؛ ...به ویژه وقتى که به عنوان یک عامل کمکى، با دارو درمانى، مورد استفاده قرار گیرد.»¹⁴

2. مسأله محرومیت از خواب

«امروزه یکى از روش‏هاى درمانى در بیماران افسرده، محرومیت از خواب است، که مى‏تواند به دو شکلِ محرومیت کامل از خواب و محرومیت از خواب رِمْ REM)) صورت گیرد؛ بیش از 61 گزارش (با بررسى 1700 بیمار) ثابت کرده است که محرومیت کامل یا نسبى از خواب، منجر به بهبود قابل ملاحظه‏اى در 30 تا 50 درصد بیماران افسرده شدید مى‏گردد؛ اگرچه تأثیرات حاصله ممکن است موقتى باشد.»¹⁵ «بیدارى سحرگاهان در روزه‏دارى براى سحرى خوردن و انجام فرائض عبادى‏که ساعاتى را به خود اختصاص مى‏دهد، در اصل نوعى محرومیت از خواب رِمْ به شمار مى‏آید، که ادامه آن در طول یک ماه، مى‏تواند تأثیرات بارز ضد افسردگى داشته باشد».

آثار و برکات روزه‏

چنانکه گفتیم حقیقت روزه تقواى همه جانبه است و هر که به تقوا دست پیدا کند به ثمرات دنیوى و اخروى فراوانى که قرآن و روایات به طور گسترده بدان اشاره کردند دست مى‏یابد. اما براى آنکه از کلى گویى خارج شده و به طور خاص به ثمرات تقواى ناشى از روزه نایل شو یم به بخشى از آن اشاره مى‏کنیم.

در یک تقسیم بندى کلى - هر چند بعضى عناوین قابل تداخل در یکدیگرند - بخشى از آثار روزه را مى‏توان به آثار فردى و آثار اجتماعى تقسیم کرد.

آثار فردى‏

1) تقویت مکارم اخلاقى: ماه مبارک رمضان ماه ایجاد و تقویت بسیارى از ملکات اخلاقى است که آدمى مى‏تواند با نهادینه کردن و درونى کردن این ملکات، راه خود را براى حرکت در این مسیر در ماههاى بعد فراهم سازد. تقویت اراده و رسیدن به حریت و آزادگى اولین ثمره روزه است. انسانى که در ماههاى دیگر به محض اراده خوردن و آشامیدن و دیدن شنیدن و گفتن هر چیز به انجام آن قادر بود. در این ماه با سختى فراوان باید مانع این همه شود. چنین کنترلى روح را از بند شهوات آزاد مى‏کند و اراده آدمى را تقویت مى‏نماید. تقویت اراده‏اى ک ه مى‏تواند سرآغاز اراده‏هاى بزرگتر و پولادین‏تر گردد.

مبناى انسانیت بر تزکیه نفس و مبناى تزکیه نفس بر تقویت اراده است، روزه‏دار در این ماه با تقویت اراده، قواى جسمى حیوانى را که در دیگر ماهها قدرتمند شده بودند ضعیف مى‏کند و قواى ضعیف شده روحانى را تقویت مى‏کند بگونه‏اى که برخواسته‏هاى شهوانى غلبه کند¹ و این مبدأ و مقصد خودسازى است.

تقویت اراده امکان صبر بر نعمت و معصیت و مصیبت را به آدمى عطا مى‏کند به گونه‏اى که تمامى حالات، روحیات، گفتارها و کردارهاى او در راستاى رضاى الهى قرار مى‏گیرد و به مقام صابران که در قرآن بشارت الهى را به همراه دارد نایل مى‏شود. در روایات رسیدن به مقام صب ر از جمله حکمتهاى روزه معرفى شده است.²

در حدیثى از پیامبر(ص) نصف روزه «صبر» شمرده شده: «الصّیام نصفه الصبر»³

حاصل این ملکات اخلاقى رسیدن به اخلاص است و اخلاص آدمى را همرنگ خداوند مى‏سازد و او را آینه صفات و اسماء الهى مى‏نماید: «صِبْغَةَ اللَّهِ وَ مَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ صِبْغَةً».⁴

از حضرت فاطمه(س) در زمینه نقش روزه در اخلاص نقل شده که: «خداوند روزه را به خاطر تثبیت اخلاص واجب فرموده است».⁵

2) آسایش دنیوى و اخروى: روزه علاوه بر رشد فضایل اخلاقى نقش بسزایى در آسایش دنیوى انسان چه در امور مادى و چه در امور معنوى دارد که در زیر به آن مى‏پردازیم.

روزه، شدّت شهوت را فرو مى‏نشاند. بسیارى از لغزشهاى آدمى در زندگى ناشى از شهوات جنسى است بویژه اینکه جوانان در دوران تجرد با این معضل روبرویند از این رو در روایات به نقش روزه در مهار این قوه حساس اشاره شده است: در روایتى از پیامبر اکرم آمده است که: «بر شما باد به روزه گرفتن که آن رگها را مى‏بُرد (شهوت را کم مى‏کند) و سرمستى را مى‏بَرد.»

الف) آثار مادى روزه:

یکى از فواید بسیار مهم روزه مسأله بهداشت جسمى روزه‏دار است. بدن پس از یک سال سوخت و ساز و فعالیت مداوم فرصت استراحتى پیدا مى‏کند تا نیروى تازه‏اى بگیرد و از سوى دیگر ذخایر چربى که زیان‏هاى فراوانى بر بدن دارد تحلیل رفته و کاسته مى‏ش ود. پیامبر اکرم(ص) با جمله‏اى ساده و کوتاه که در بر دارنده تمامى منافع طبّى روزه است بر این مهم تأکید کرده مى‏فرماید: «صوموا تصحّوا؛ روزه بگیرید تا سالم بمانید.»⁶ نظر به آنکه این بُعد از روزه در میان دانشمندان، زیاد مورد توجه بوده و درباره آن بحث شده به همین مقدار کفایت مى‏کنیم.⁷

اثر دوم اینکه روزه، شدّت شهوت را فرو مى‏نشاند. بسیارى از لغزشهاى آدمى در زندگى ناشى از شهوات جنسى است بویژه اینکه جوانان در دوران تجرد با این معضل روبرویند از این رو در روایات به نقش روزه در مهار این قوه حساس اشاره شده است:

در روایتى از پیامبر اکرم آمده است که: «بر شما باد به روزه گرفتن که آن رگها را مى‏بُرد (شهوت را کم مى‏کند) و سرمستى را مى‏بَرد.»⁸

اثر سوم از آثار مادى روزه، نظم اقتصادى و معیشتى روزه‏دار است. رعایت حد اعتدال در خوردن و آشامیدن به کم شدن بخشى از خواسته‏هاى جسمى و در نهایت به بهبود وضع مادى روزه‏دار و میانه‏روى او در زندگى کمک مى‏کند.(9) علاوه بر آن چون اعضاى خانواده به مدت یک‏ماه در وقت افطار و سحر به طور منظم بر سر سفره حاضر مى‏شوند تداوم این عمل سبب تقویت نظم در خانواده مى‏گردد.

ب) آثار معنوى:

بالاتر از آثار مادى روزه، آثار گسترده معنوى آن است،گذشته از آنچه در بحث از تقویت ملکات اخلاقى گفته شد روزه باعث دور شدن شیطان¹⁰، رهایى از آتش جهنم،¹¹ بخشش گناهان،¹²¹³ استجابت دعا¹⁴، رسیدن به یقین و معرفت¹⁵ و پاداش فراوان اخروى¹⁶ براى روزه‏دار مى‏گردد که هر یک از این فواید بطور گسترده، در روایات مورد توجه قرار گرفته است. آرامش روحى،

آثار اجتماعى روزه‏

روزه اگر با رعایت آداب لازم و توجه به توصیه‏هاى ارایه شده توسط معصومین صورت بگیرد فواید جمعى فراوانى به همراه دارد که به طور خلاصه به بخشى از آنها اشاره مى‏کنیم.

1) مواسات و همدردى با بینوایان: تحمل تشنگى و گرسنگى هر چند مدت اندکى باشد آدمى را به یاد بینوایان مى‏اندازد و روحیه شفقت و مهربانى و کمک به همنوع و بذل و بخشش و سخاوت و در نهایت تواضع و فروتنى نسبت به دیگران بویژه کسانى که از حیث معیشتى در سطح پایین‏ترى قرار دارند را در وجود انسان زنده مى‏کند. امام حسن عسگرى(ع) در پاسخ به پرسش از علت واجب شدن روزه فرمودند: «تا توانگر درد گرسنگى را بچشد و در نتیجه به مستمندان کمک کند».¹⁷

2) ایجاد امنیت اجتماعى: روزه‏دار براى هدر نرفتن نتیجه گرسنگى و تشنگى کوشش مى‏کند حداقل در ماه رمضان بخشى از گناهان خود را ترک کند بویژه که این گناهان مى‏تواند مربوط به حوزه زندگى اجتماعى باشد. آمارهایى که همواره توسط مقامات انتظامى درباره کاهش روند جرم و جنایت در ماه رمضان منتشر مى‏شود بهترین دلیل بر این مسأله است.

3) استحکام پیوندهاى خانوادگى: از جمله وظایف مؤمن روزه‏دار آن‏ است که در این ماه در اخلاق فردى و اجتماعى خود تجدید نظر کند «احترام به سالمندان، ترحم بر کوچک و بزرگ، صله ارحام و افطار دادن» تنها بخشى از توصیه‏هاى پیامبر در خطبه‏اى است که در آخرین جمعه ماه شعبان ایراد کردند و در آن وظایف روزه‏دار و فضایل روزه را بر شمردند. با دقت در این توصیه‏ها اصلاح روح حاکم بر پیوندهاى اجتماعى روزه‏دار به وضوح مشاهده مى‏گردد.¹⁸

با امید به آنکه بتوانیم از این ماه پر برکت کمال استفاده را نماییم.

نه واژه براى یک رمضان‏

1- رمضان‏

رمضان، در لغت از ماده رمض، به معناى شدت گرما و تابش آفتاب بر سنگ و شن مى‏باشد. با توجه به این که ماه رمضان، ماه تحمل سختى‏ها و عطش و گرسنگى است، به این اسم، نام‏گذارى شده است. این ماه، نهمین ماه سال در تقویم هجرى قمرى و یگانه ماهى که است که نامش در قرآن آمده است و یکى از نام‏هاى خداوند به شمار مى‏رود. از این‏رو، در روایت اسلامى تصریح شده که رمضان به ماه اضافه گردد و به هیچ وجه، به تنهایى یاد نشود.

ماه رمضان، بر همه ماه‏ها برترى دارد؛ زیرا تمامى کتاب‏هاى مهم آسمانى، مانند تورات، انجیل، زبور، صحف و قرآن، در این ماه نازل شده‏اند و شب قدر و شهادت حضرت على علیه‏السلام در این ماه قرار گرفته است و شاید به خاطر همین ویژگى‏هاست که این ماه، براى روزه گرفتن انتخاب شده است.

2- صوم‏

صوم (روزه)، در لغت، به معناى امساک و خوددارى از هر چیز است و در اصطلاح فقه، عبارت از: «امساک و خوددارى از امورى هشت‏گانه، از هنگام اذان صبح تا اذان مغرب، به قصد انجام فرمان خداوند است.

روزه در میان یهود و مسیحیت و اقوام و ملت‏هاى دیگر نیز وجود داشته است و آنان به هنگام مواجهه با غم و اندوه، توبه و طلب خشنودى خداوند، روزه مى‏گرفتند تا با این کار، در پیشگاه او، اظهار عجز و تواضع نموده، به گناهان خود اعتراف کنند. از انجیل استفاده مى‏شود که مسیح علیه‏السلام، چهل شبانه روز، روزه گرفت و سرانجام گرسنه شد. قرآن مجید، به صراحت بیان مى‏کند که این فریضه الهى، بر امت‏هاى پیشین نیز واجب بوده است.

3- روزه یوم الشک‏

روزى که انسان شک دارد آخر ماه شعبان است یا اول ماه رمضان، «یوم الشک» نامیده مى‏شود. گرفتن روزه این روز، نه تنها واجب نیست؛ بلکه اگر کسى به نیت ماه رمضان روزه بگیرد، کار حرامى انجام داده است و اگر کسى بخواهد آن روز را روزه بگیرد، باید به نیت ماه شعبان یا به نیت روزه قضا(اگر به ذمه داشته باشد)، روزه بگیرد.

4- روزه سکوت‏

روزه صمت یا سکوت، پرهیز از مفطرات هشت گانه و پرهیز از سخن گفتن است. این روزه، در شریعت حضرت موسى در میان بنى‏اسرائیل شناخته شده بود. حضرت مریم، بنا به مصالحى، از جانب خداوند مأمور شد تا در مدت معینى از سخن گفتن اجتناب کند؛ ولى این امر، در شریعت اسلام، یکى از محرمات شمرده شده است.

ماه رمضان، بر همه ماه‏ها برترى دارد؛ زیرا تمامى کتاب‏هاى مهم آسمانى، مانند تورات، انجیل، زبور، صحف و قرآن، در این ماه نازل شده‏اند و شب قدر و شهادت حضرت على علیه‏السلام در این ماه قرار گرفته است و شاید به خاطر همین ویژگى ‏هاست که این ماه، براى روزه گرفتن انتخاب شده است

5- نماز قصر

قصر، در لغت، به معناى کوتاه و ناقص شدن در مقابل واژه تمام به کار مى‏رود و در اصطلاح فقه، به معناى خواندن نماز به صورت شکسته مى‏باشد. در آیه 101 سوره نساء به قصر اشاره شده و در روایات اسلامى، از آن به عنوان تحفه آسمانى و تخفیف الهى براى مسافر یاد شده است که رد کردن آن جایز نمى‏باشد. سفر، براى جسم، معمولاً خستگى و سستى مى‏آورد؛ ازاین‏رو، خداوند متعال، به جهت امتنان و رعایت حال مسافر، نمازهاى چهار رکعتى را به دو رکعتى تبدیل کرده است و این، یکى از حکمت‏هاى نماز قصر به شمار مى‏رود. نماز قصر، براى مسافر، شرایطى دارد که در رساله‏هاى عملیه بیان شده‏اند.

6- جاهل قاصر و مقصر

"جاهل قاصر" و "جاهل مقصر"، دو اصطلاح فقهى مى‏باشند. جاهل قاصر، کسى است که در تحصیل علم کوتاهى نکرده است؛ یعنى در شرایطى است که امکان دسترسى به حکم خدا براى او وجود ندارد و یا خود را جاهل نمى‏داند و احتمال بطلان اعمالش را نمى‏دهد و جاهل مقصر، کسى است که در تحصیل علم کوتاهى کرده است؛ یعنى، امکان آموختن و یادگیرى معارف اسلامى و احکام الهى را داشته، ولى آنها را یاد نگرفته است. جاهل قاصر در برخى موارد مورد عقاب و عذاب خداوند قرار نمى‏گیرد؛ ولى جاهل مقصر سزاوار عذاب است.

7- کفاره‏

کفاره از ماده کفر، به معناى پوشاندن است و در اصطلاح دینى، عبارت است از پرداخت صدقه، قربانى و انجام عمل شرعى و مانند آن به خاطر گناهى که انجام گرفته است و چون این عمل، آثار گناه را محو مى‏سازد و آن را از انسان مى‏پوشاند، کفاره نامیده مى‏شود و انسان کافر را نیز از آن جهت که حقایقى از قبیل خدا، قیامت، نبوت و ... را انکار کرده و آن را از خود مى‏پوشاند، کافر مى‏گویند.

کفاره در همه شرایع و ادیان، براى اجتناب از عواقب سوء اعمال شرعى، غیراخلاقى و مخالف اصول اجتماعى انجام، مى‏گیرد. مهم‏ترین این عواقب و آثار، جلب رضایت و فرو نشاندن خشم الهى است. کفاره چند نوع است؛ معین، مخیر، مرتب، مرتب و مخیر و کفاره جمع. تعریف و موارد هر یک از اینها در جاى خود بیان شده است.

8- کفاره جمع

کفاره جمع، یکى از انواع کفاره محسوب مى‏شود و آن عبارت است از جمع کردن بین آزاد کردن یک بنده و گرفتن دو ماه روزه و اطعام شصت فقیر. این کفاره، در دو مورد تحقق پیدا مى‏کند؛ یکى این که انسان روزه خود را با چیز حرام باطل کند و دیگرى این که شخص مسلمانى را بى گناه و از روى عمد به قتل برساند.

9- فطره‏

فطره در لغت چند معنا دارد که مهم‏ترین آنها خلقت و اسلام است و در اصطلاح، عبارت است از زکاتى که هر مسلمان براى خود و هر کس که نان خور او محسوب شود، به مستحق مى‏پردازد و زمان اداى آن مغرب روز آخر ماه رمضان تا ظهر روز عید فطر مى‏باشد. با توجه به این که پرداخت این نوع حق مالى، باعث سلامت جسم(خلقت) و روح مى‏شود، آن را زکات بدن یا فطره مى‏نامند و شاید وجه تناسب آن با معناى اسلام، این باشد که زکات فطره، مقتضاى اسلام است؛ از این رو، کسى که پیش از غروب شب عید فطر، مسلمان شود، تکلیف از او ساقط نمى‏شود. زکات بر دو نوع است؛ زکات مال و زکات فطره. زکات مال به نه چیز تعلق مى‏گیرد که عبارتند از: گندم، جو، خرما، کشمش، طلا، نقره، شتر، گاو و گوسفند. زکات فطره براى هر نفر تقریبا سه کیلو از خوراک بیشتر مردم مى‏باشد که گندم، جو، خرما، کشمش، برنج، ذرت و مانند اینهاست.

زکات فطره به اتفاق شیعه و سنى واجب است و در متون دینى، براى آن فلسفه و فواید متعددى برشمرده است که قبول و تکمیل روزه، تضمین کردن سلامتى جسم و پاک کردن روح از رذایل اخلاقى، حفظ انسان از مرگ و تکمیل زکات مال از مهم‏ترین آنها به شمار مى‏روند.

بـاز هـوای سـحــرم آرزوســــت

بـــاز هــــوای ســــحــــــــرم آرزوســــت      

          خـــلــــوت و مــــژگــــان تــرم آرزوسـت

شـکــــوه ی غـــربـــت نــبــرم ایـن زمـان       

         دسـت تـــــــو و روی تــــو ام آرزوســت

خــــســتــــه ام از دیـــدن ایـن شـوره زار      

          چـشـم شـقــــایــــق نـگـرم آرزوســـت

واقـــعـــه ی دیـــــــــدن روی تـــــــــو را       

          ثــــانــــیــــه ای بـیـشـــتــرم آرزوسـت

جــلـــوه ی ایـــن مـــاه نـــکـــو را بـبـیـن          

       رنــــــگ و رخ و روی تــــــو ام آرزوسـت

ایـن شـب قـدر اسـت کـه مـا بـا همیـم؟         

        مـن شـب قـــــدری دگــــرم آرزوســـت

حـــسِّ تــــو را مـی کنـــم ای جـان مـن          

        عــــزلـت بـــیـتــی دگــــرم آرزوســــت

خـانـه ی عـشـِاق مــهـاجـر کـجـــاست؟       

          در سـفــــرت بـــال و پـــــرم آرزوســـت

حـسـرت دل بـــارد از ایـــن شـعـــر مـن       

           جـام مـیـــی در حـرمــــــم آرزوســـــت