بیماران هموفیلی و«خانواده ای برای حمایت»

هِموفیلی یا خون‌تَراوی دسته‌ای از بیماری‌های ارثی و نوعی اختلال در تمام نژادها و بدون ترجیح نژادی هستند که در آنها توان بدن برای ایجاد لخته و انعقاد خون برای جلوگیری از خونریزی در صورت پاره شدن رگ مختل میگرددبه بیان دیگر خون در محل بریده شده به علت سطح پایین یا عدم وجود پروتئین هایی به نام فاکتورهای انعقادی، بند نمی آید.این بیماری که تقریباً به طور انحصاری در افراد مذکر بوجود می‌آید،در ۸۵٪ موارد ناشی از کمبود فاکتور VIIIاست .

روز جهانی هموفیلی اولین بار در سال 1989 به جهانیان معرفی شد. در واقع فدراسیون جهانی هموفیلی، هفدهم آوریل را به احترام روز تولد فرانک اشنابل از بنیان گذاران فدراسیون جهانی هموفیلی و یابنده فاکتور WFH که نقش مهمی در انعقاد خون دارد، به نام "روز جهانی هموفیلی" معرفی نمود. هموفیلى نوعى بیمارى ارثى خونریزى دهنده و نوعى اختلال در انعقاد خون است.در کودکان مبتلا به هموفیلى به دلیل کمبود فاکتورهاى انعقادى خون و یا فقدان کامل این فاکتورها، توانایى بندآمدن خونریزى وجود ندارد.فاکتورهاى زیادى در خون وجود دارند که در ایجاد لخته و توقف خونریزى نقش دارند. کودک مبتلا به هموفیلى فاقد یکى از فاکتورهاى مورد لزوم براى لخته شدن خون است یا مقدار کمى از آن را دارا می باشد.از جمله فاکتورهاى موثر در انعقاد خون، فاکتورهاى هشت و نه هستند .

صرف یک پنجم از هزینه کل واردات داروی کشور به بیماران هموفیلی این بیماری را به پرهزینه ترین بیماری کشور مبدل ساخته این در حالی است که عموم بیماران هموفیلی خصوصا در استانهای حاشیه‌ای کشور به صورت مستمر از کمبود داروهای موردنیاز خود رنج می‌برند. بیماری هموفیلی در کنار بیماری تالاسمی و بیماری‌های کلیوی جزء بیماری‌های خاص به حساب می آید که به علت تزریق خون های آلوده و ویروسی به این بیماران از سوی برخی مسئولان ناآگاه، این بیماری جزء بیماری‌های خطرناک و صعب العلاج قرار گرفت و این در حالی است که در صورت عدم دستیابی به فاکتورهای انعقادی موردنیاز این بیماران به معلولیت ها و ناهنجاری های مفصلی گسترده مبتلا می شوند.

در دوران نخست‌وزیری فابیوس بود که خون‌های آلوده به ویروس‌های خطرناک در فرانسه توزیع شد و انستیتو مریو فرانسه فرآورده فاکتورهای انعقاد خونی آلوده به ویروس HIV و هپاتیت را صادر کرد. به این ترتیب در نتیجه کوتاهی فرانسوی‌ها  تعدادی از بیماران هموفیلی و سایر دریافت کنندگان کشورهای مقصد، به ویروس HIV و بیماری ایدز و هپاتیت مبتلا شدند.

از پیش در آمد تاعلایم هموفیلی

بیماری‌های خونریزی‌دهنده در اصل نوع خاصی از بیماری‌ها هستند که به علت کمبود فاکتورهای انعقادی به وجود می‌آیند و معمولا به صورت ارثی به فرد منتقل می‌شوند.فاکتورهای انعقادی عوامل بسیار مهمی هستند که میزان خونریزی را در بدن کنترل می‌کنند. در واقع اگر این فاکتورها وجود نداشته باشد، بدن بر اثر کوچک‌ترین ضربه‌ای دچار خونریزی‌های شدید می‌شود.نوعی از این بیماری‌های خونریزی‌دهنده، هموفیلى است که شایع‌ترین بیماری‌های خونریزی‌دهنده است و بسته به فاکتوری که نقص دارد، تقسیم‌بندی می‌شود.  بیماری هموفیلی بر اثر نوعی اشکال در انعقاد خون به وجود می‌آید بنابراین بیشترین علائم در این افراد علائم خونی است که بیشتر از همه به صورت خونریزی‌های غیرطبیعی خود را نشان می‌دهد.این بیماری‌ها گاهی بسیار خفیف بوده و براحتی در بدو تولد شناسایی نمی‌شوند، ولی با شیوع کمتر ممکن است آنقدر شدید باشند که فرد هر ماه مجبور به تزریق فاکتوری باشد.

-شایع ترین علامت هموفیلی، خونریزی غیر قابل کنترل و بیش از حد به علت کمبود یا عدم وجود فاکتورهای انعقادی می باشد که حتی خونریزی می تواند بدون هیچ آسیبی رخ دهد.

-کبودی: کبودی حاصل از صدمات کوچک که می تواند منجر به هماتوم بزرگ (تجمع خون در زیر پوست که منجر به تورم می شود) گردد.

-خونریزی: تمایل به خونریزی از بینی ، دهان، لثه که با یک صدمه کوچک مثل مسواک زدن یا اعمال دندان پزشکی پیش می آید.

-خونریزی درون مفصلی: باعث درد و عدم تحرک می گردد و در صورت عدم درمان کامل طبی، منجر به بدشکلی مفصل می گردد. مفاصل از مکان های شایع خونریزی هستند و خونریزی مفصلی منجر به التهاب مفصلی دردناک ومزمن، بد شکلی و لنگیدن های مکرر می گردد.

-خونریزی داخل عضلانی: خونریزی داخل عضلات منجر به تورم ،درد و قرمزی می شود. تورم ناشی از خونریزی در این مناطق از طریق افزایش فشار بر بافت ها و اعصاب ناحیه ،منجر به صدمات پایدار و بد شکلی می گردد.

-خونریزی داخل مغزی: خونریزی ناشی از صدمات یا خونریزی خودبخودی مغز، شایع ترین علت مرگ در کودکان و یکی از شدیدترین عوارض این بیماری است و جزو اورژانس های هموفیلی می باشد.

شایع ترین محل های خونریزی شامل عضله بازوی فوقانی، مفصل آرنج، عضله ساعد، عضله ران، مفصل زانو، مفصل مچ پا، عضله ساق پا و عضله پسواس می باشد.

نکته: بیماران هموفیل به ندرت دچار کم خونی فقر آهن می شوند زیرا اکثرا خونریزی آنها داخلی بوده و آهن مجددا جذب بدن میشود.افراد مبتلا به هموفیلی به علت دریافت مکرر فراورده های خونی انسانی ،در معرض خطر ابتلا به هپاتیت های ویروسی می باشند.  اولین قدم در مراقبت از بیماران هموفیلی باید مشتمل بر تلاش های لازم برای حفظ بیمار در مقابل ابتلا به هپاتیت ویروسی باشد. به محض تشخیص هموفیلی و قبل از تماس با فراورده های خونی، باید واکسن هپاتیت  Bتزریق گردد.

درمان:

بیماری هموفیلی دو نوع درمان دارد؛ یکی درمانی است که در مواقع خونریزی انجام می‌شود و معمولا با تزریق خون و فاکتورهایی که کمبود آنها وجود دارد، صورت می‌گیرد و درمان دیگر پیشگیرانه بوده و برای جلوگیری از ایجاد خونریزی در فرد انجام می‌شود. درمان پیشگیرانه نیز به صورت تزریق فاکتور است.هدف از درمان هموفیلى، در درجه اول پیشگیرى از عوارض بیمارى است.

امروزه درمان ها برای هموفیلی بسیار مؤثر است. فاکتور انعقادی به جریان خون تزریق می شود. به محض رسیدن مقدار کافی فاکتور انعقادی به محل آسیب دیده ،خونریزی متوقف می شود.درمان قطعی برای هموفیلی وجود ندارد، اما با در اختیار داشتن فاکتورهای انعقادی، افراد هموفیل می توانند زندگی عادی داشته باشند. بدون فاکتورهای انعقادی افراد هموفیل شدید، با مشکل مواجه میشوند و حتی ممکن است دچار معلولیت شوند و نتوانند کارهای عادی و روزمره زندگی را انجام دهند.

بیشتر خونریزیهای داخلی در این بیماری در مفاصلی چون زانو، آرنج، مچ دست، مچ پا، شانه، لگن و دیده می‌شود؛ که بیشتر در افراد نوع شدید اتفاق می‌افتد. خونریزی داخلی باعث تجمع خون در داخل بافت ومفصل شده و مفصل متورم و دردناک می شودو از کار می‌افتد. بعد از قطع خونریزی باید تحت نظر فیزیوراپ آشنا به هموفیلی و با انجام حرکات سبک فیزیوتراپی به جذب و خارج شدن تدریجی خون از مفاصل کمک نمود. چون تجمع خون در مفصل برای طولانی مدت باعپ تخریب مفصل می‌شود و صدمات جدی به آن وارد می‌کند؛ و هم استعداد خونریزی خودبخودی و مجدد را بالا می‌برد.

یک درمان امیدوار کننده برای کاهش درد و خونریزی مفاصل درگیر و دائما در حال خونریزی تزریق درون مفصلی رادیو دارو بصورت فسفر یا رنیوم میباشد. با تشخیص پزشک متخصص ارتوپد و هماهنگی پزشک هسته ای انجام این تزریق درد دائم و خونریزی و محدودیت حرکتی را تا حدود بسیار زیادی از بین می برد. سینوویورتز با فسفر رادیواکتیو، می تواند روشی موثر و به صرفه در کاهش همارتروز و مصرف فاکتور در بیماران مبتلا به آرتروپاتی هموفیلیک باشد.

برای پیشگیری از خونریزی به نکات زیر توجه کنید :

هموفیلى یک بیمارى مادام‌العمر و همیشگی است، بنابراین مهم‌ترین اقدام در جهت کاهش عوارض بیماری این است که به بیمار و اطرافیان وی آموزش داده شود و به وی کمک شود تا بیماری خود را بپذیرد و با آن هماهنگ شود.هر چند بیماری هموفیلی به نوعی است که شاید کنار آمدن با آن راحت نباشد ولی اگر از عوارض آن جلوگیری شود، خود بیماری کشنده نیست.

- اجتناب از یبوست ( آموزش به والدین )
- استفاده از مسواک نرم و رعایت کامل بهداشت دهان و دندان و مراجعه منظم به دندانپزشک
- اجتناب از چاقی : زیرا احتمال خونریزی به ویژه از مفاصل افزایش می یابد .
- اجتناب از تزریق عضلانی و هر ترومای دیگرمثل استفاده از ریش تراش برقی در بزرگسالان
- خودداری از زور زدن و فین کردن و یا در معرض گرمای زیاد قرار گرفتن
- عدم مصرف آسپرین و سایر داروهای ضد انعقاد
- فرو کردن عضو درد ناک داخل آب ولرم به کاهش درد آن کمک میکند .
- واکسیناسیون علیه هپاتیت ب به علت ریسک انتقال آن از راه فراورده های خونی

درد و رنج ناشی از وجود یک کودک مبتلا به عارضه هموفیلی برای خانواده و جامعه به دلیل ارثی و مادام العمر بودن این بیماری و نوع بیماری خونریزی دهنده که بسیار مشکل زا و سخت است با هیچ میزان رقم و ریالی قابل قیاس نیست. توجه به این نکته مهم است که با کمک درمانها و مراقبتهای مناسب از کودک هموفیل میتوان نشانه های بیماری را کنترل کرد و از تغییر شکل اندامها کاست . امروزه بچه های زیادی وجود دارند که جز حساس بودن به خونریزی علامت بارز دیگری ندارند و کودک میتواند در صورت داشتن شرایط محیطی مناسب و حمایت کافی والدین از یک زندگی طبیعی برخوردار باشد هموفیلى یک بیمارى مادام العمر و همیشگی است. با پیشرفت هایى که در زمینه ساخت فاکتورهاى انعقادى خون انجام شده است، پیشگیرى و درمان خونریزى رو به بهبود است.با درمان مناسب، اتخاذ تصمیمات آگاهانه و تشخیص به موقع عوارض، بسیارى از کودکان مبتلا به هموفیلى از طول عمر طبیعى و زندگى نسبتا سالمی بهره مند خواهند شد.

اول تا هفتم مرداد‌ماه به عنوان هفته حمایت از بیماران هموفیلی نامگذاری شده است. در این هفته با هدف درک بیشتر این بیماری و اختلالات خونی ارثی و به منظور حمایت از این گروه از بیماران در سراسر کشور برنامه‌هایی در نظر گرفته می‌شودروز جهانی هموفیلی فرصتی را فراهم می آورد تا میزان آگاهی خود و اطرافیان خود را در مورد این اختلال خونریزی موروثی افزایش داده و به حمایت از مبتلایان به هموفیلی برآییم. اکنون حدود ۱۲۳ کشور عضو فدراسیون جهانی هموفیلی هستند و از این مناسبت بین المللی جهت اطلاع رسانی و آگاه سازی جامعه جهانی نسبت به مشکلات بیماران هموفیلی و دیگر مبتلایان به انواع اختلالات انعقادی بهره می برند.

همچنین فدراسیون جهانی هموفیلی هر سال برای این روز شعاری در نظر می گیرد که هدف از آن همسان سازی تلاش های بی وفقه انجمن هایی است که به حمایت از مبتلایان به این بیماری خاص می پردازند.این در حالی است که شعار روز جهانی هموفیلی در سال ۲۰۱۵ به عنوان خانواده ای برای حمایت (Building a family of support) اختصاص داده شده است. فدراسیون جهانی هموفیلی امسال با طرح شعار خانواده ای برای حمایت تلاش نموده است تا تنوع خانواده هایی را که بیماران هموفیلی عضوی از آن هستند را معرفی کرده و انجمن های هموفیلی را در جهان دعوت کند که با تعریفی همه جانبه از خانواده، انواع خانواده هایی که می توانند بیماران عضو آن باشند تشکیل داده و از ظرفیت این خانواده ها برای بهبود شرایط زندگی بیماران هموفیلی بهره مند شوند. همچنین پوستر امسال این فدراسیون طرح درختی است که در آن به ارثی بودن بیماری اشاره غیر مستقیم کرده و اهمیت شجره در اختلالات انعقادی انواع خانواده، در شاخه های آن به صورت نمادین به تصویر کشیده شده است.

حال در این هفته قرار است وزیر جنایتکار فرانسوی از فرش قرمز دولت عبور کرده و به پایتخت کشوری وارد شود که دست کم خون هزار شهروندش را بدون پرداخت حتی یک یورو غرامت، برای همیشه آلوده ساخته است. صحبت از کودکی است که زیر انگ ناخواسته ایدز بزرگ شد و هر روز زجری مضاعف متحمل شد بی‌آنکه امیدی به آینده‌ای متفاوت داشته باشد. اینجا پای انسان‌هایی در میان است که زندگی شان هرگز پس از آلودگی به ایدز و هپاتیت مثل قبل نشد و نهادهای مسئول نه تنها در نقش وکیل مدافع آنها در صحنه‌سازی جنایتکارانه فرانسوی ظاهر نشدند بلکه در پیله بی‌عزتی و بی‌اعتباری با مرگی حتمی تنهایشان گذاشتند. آیا قاتل عمر و جوانی و خوشبختی و شادی بیش از هزار ایرانی و خانواده‌های داغدیده و مظلوم شایسته استقبال است؟!

آیا رسانه‌های زنجیره‌ای وطن نشناسی که به افتخار ورود خون آشام پاریسی، کلاه از سر برداشته‌اند، رویی برای نگریستن در چهره هموطنان دردکشیده و انکار شده خود دارند؟ با وزیری که بر سر فابیوس پرونده خون‌های آلوده، متحد قدیمی لژ صهیون و شریک دزدان منافع ایرانی بر سر میز مذاکره آب توبه می‌ریزد و با نیت خوانی تاریخی وی را رفیق قافله و پشیمان از گرگ صفتی می‌خواند، چه کنیم! شاید هم غرامت پرونده خون‌های آلوده را هم در مذاکرات یکجا با دارایی‌های بلوکه شده ایران حساب و کتاب کرده‌اند و ما بی‌اطلاعیم!

خون بندناف یک سرمایه سلامتی است

سرطان خون نیز از آن دسته سرطان‌هایی است که بسیار مهلک بوده و سالانه افراد زیادی در جهان بر اثر عدم‌ درمان جان خود را از دست می‌دهند. اما با استفاده از ذخیره خون بندناف جفت جنین و پیوند سلول‌های بنیادی براحتی می‌توان سرطان خون و برخی بیماری‌های خونی را درمان کرد.شاید این موهبت الهی است تا بندگان با اندکی تفکر و تدبیر در مورد آن جان هزاران نفر را از این سرطان مهلک نجات دهند همچنین از آنجا که عمر سلول‌های بنیادی خون بندناف 20 سال است در صورت عدم استفاده خود فرد از این اندوخته سلامتی، پدر و مادر، خواهر و برادر و افراد غیرخویشاوند نیز در صورت تایید آزمایشات پزشکی می‌توانند برای درمان از آن بهره‌مند شوند.

خون بندناف نیز اهدایی است که در دوران نقاهت می‌توان به دیگران هدیه داد و زندگی بخشید ..خون بندناف که به عنوان خون جفتی شناخته شده، خونی است که در جنین در حال تکوین داخل رحم جریان دارد.پس از تولد نوزاد، خون باقیمانده در بندناف و جفت که غنی از سلول‌های بنیادی است به عنوان یک زباله بیولوژیک دور ریخته می‌شود،سلول‌های بنیادی که از بندناف گرفته می‌شوند بسیار پرتوان و نامیرا هستند همچنین در اثر تاکثیرهای پی‌درپی دچار پیری نمی‌شوند به طوری که با تزریق و یا جایگزینی آنها در مناطقی که به صورت جدی آسیب دیده‌اند می‌توانیم به بهبود آن کمک کنیم.

مادران باردار در هفته‌های آخر بارداری و در هفته 35 بارداری خود برای انجام برخی آزمایش‌ها و اقدامات اولیه به پزشک زنان و زایمان معرفی می‌شوند و در صورتی‌که مشکلی برای ذخیره وجود نداشته باشد، حداکثر چهار ساعت پس از زایمان خون گرفته شده از بندناف جفت با پیک در باکس‌های یخ‌دار به سمت مرکز بانک خون رویان در تهران انتقال داده می‌شود.فرآیند جمع‌آوری بندخون ناف به صورت کاملا استریل، بدون درد و بدون دخالت در روند زایمان انجام می‌شود همچنین خون‌گیری می‌تواند به صورت داخل و یا خارج رحمی انجام شود و در هر دو صورت هیچ آسیبی به مادر و یا نوزاد وارد نمی‌شود و کل این فرآیند کمتر از پنج دقیقه به طول می‌انجامد.

نمونه دریافت شده پس از ورود به آزمایشگاه پردازش سلولی، ابتدا از نظر حجم و تعداد سلول مورد بررسی قرار گرفته و عملیات جداسازی سلول‌های بنیادی بر روی آن انجام می‌شود،بر روی نمونه‌هایی که حداقل شرایط استاندارد را دارند بررسی آزمایش‌های میکروبی و ویروسی HLA، سنجش کلونی و فلوسایتومتری انجام شده و در دمای منفی 196 درجه سانتیگراد در تانک‌های ویژه فریز برای مدت طولانی نگهداری می‌شود و در غیر این صورت قرارداد فسخ و پس از اطلاع به خانواده مطابق قرارداد منعقد شده هزینه‌های مصوب عودت می‌شود.

ذخیره خون بندناف یک سرمایه سلامتی برای آینده افراد است.به دنبال کشف سلول‌های بنیادی، این ایده پیش آمد که از سلول‌های بنیادی در امر درمان بسیاری از بیماری‌ها استفاده شود و خون بندناف نیز دارای سلول‌های بنیادی است که در درمان برخی بیماری‌ها کاربرد دارد.با استفاده از سلول‌های خون بندناف می‌توان در آینده فردی را که دچار مشکل و بیماری شده را به راحتی مورد درمان قرار داد.

با سرعت فزاینده رشد این علم می‌توان از سلول‌های بنیادی برای درمان بیماری خود فرد، اعضا خانواده و حتی غیرخویشاوند نیز بهره گرفت.زمانی‌ که از ذخیره سلول‌های خون بندناف برای درمان بیماری‌های غیر از خود فرد استفاده می‌شود باید بررسی‌های لازم از این جهت که آیا بدن فرد گیرنده این بافت را می‌پذیرد یا نه، صورت گیرد.اگر نوزادی که خون بندناف جفتش ذخیره شده، در آینده دچار بیماری و سرطان خون شود براحتی درمان انجام می‌گیرد چراکه این سلول مربوط به خود فرد است و بدن آن را پس نمی‌زند.خون بندناف در بدو تولد از جفت گرفته می‌شود سپس زواید آن را جدا کرده و بافت اولیه و سلول‌های بنیادی اولیه نیز استخراج و فریز می‌شود.

در حال حاضر سلول‌های بنیادی در درمان انواع سرطان‌های خون، هموفیلی، لوسمی و کم‌خونی‌های شدید کاربرد دارد، در سلول‌های بنیادی پتانسیل درمان نارسایی قلبی، پارکینسون، نقص عضو و ... نیز کاربرد دارد اما همه در حال تحقیق و بررسی است و هنوز به قطعیت نرسیده است.استقبال و گرایش مادران نسبت به ذخیره خون بندناف در سال‌های اخیر افزایش یافته که این موضوع ناشی از افزایش آگاهی و شناخت مردم است.مادران باردار باید در ماه آخر بارداری برای انجام آزمایشات و اقدامات لازم مراجعه کنند، اگر مادر باردار مبتلا به بیماری‌های عفونی باشد از آنجا که احتمال عفونی بودن سلول‌ها می‌رود امکان ذخیره خون بندناف وجود ندارد.

از سلول‌های خون بندناف برای پیوند سلول‌های بنیادی مغز استخوان و درمان سرطان خون استفاده می‌شود.هرچه ژن‌ها از لحاظ منطقه‌ای به یکدیگر نزدیک باشند احتمال اینکه بتوان از سلول‌های بنیادی برای درمان بیماری‌های افراد غیرخویشاوند استفاده کرد، بیشتر است.درمان بیماری‌هایی مانند تالاسمی و هموفیلی توسط خون بندناف برای خود فردی که خون بندنافش ذخیره شده کاربرد ندارد و برای دیگر افراد کاربرد درمانی دارد.بیماری آپلاستیک و کم‌خونی شدید نیز توسط خون بندناف برای خود فرد به طور کامل قابل درمان است. چه خوب است که این طرح همه‌گیر شود و همه مردم با ذخیره خون بندناف فرزندشان علاوه بر ذخیره سلامتی برای خود به بیماران سرطانی کمک کنند.

نشانه هایی که می گویند غلظت خون دارید

تنها راهی ‌که نشان می‌‌دهد فردی غلظت خون دارد یا نه، دادن آزمایش خون و اندازه‌گیری (اچ.تی.سی) هماتوکریت است. بعد از اینکه جواب آماده شد، پزشک دو دسته علت اولیه و ثانویه پیش رو دارد:

علت اولیه: مغز استخوان بدون هیچ محرکی از بیرون، خود به خود رفتار آنارشیستی نشان داده و شروع به تولید گلبول قرمز می‌‌کند که به آن پلیستمی می‌‌گویند و افزایش غلظت اولیه نامیده می‌‌شود بدون وجود علت ثانویه. درصد کمی از غلظت خون شامل علت اولیه می‌‌شود.

علت ثانویه: بین 90-95 درصد از کسانی‌که با غلظت خون به متخصص مراجعه می‌‌کنند، افرادی هستند که غلظت خون ثانویه دارند و این موضوع زمانی اتفاق می‌‌افتد که اکسیژن کافی به بافت‌‌های بدن نرسد. با کمبود اکسیژن در بدن، هورمونی به‌نام اریتروپویتین از کلیه ترشح می‌‌شود که این هورمون، مغز استخوان را برای ساخت بیشتر گلبول قرمز تحریک می‌‌کند تا بتواند کمبود اکسیژن‌رسانی به بافت‌‌های بدن را با افزایش تولید گلبول قرمز جبران کند. نمونه کسانی‌که با این مشکل مواجه می‌‌شوند، افرادی هستند که در ارتفاعات بلند و کوهستانی زندگی می‌‌کنند و چون با کمبود اکسیژن روبه‌رو هستند، دچار بیماری غلظت خون می‌‌شوند.

گاهی اوقات اکسیژن محیط مناسب است، اما به دلیل مشکلات ریوی، فرد دچار غلظت خون می‌‌شود یا ممکن است اکسیژن از ریه وارد خون شود، اما به‌دلیل مشکلات خونی، بین خون شریانی و وریدی، مشکلی وجود داشته باشد و خونی که در ریه پر از اکسیژن شده، بلافاصله با خون کم اکسیژن مخلوط شده و همین مسئله سبب بروز غلظت خون شود. علت بعدی، هموگلوبین مادرزادی است که در آن افراد فامیل پرخون هستند و به علل مختلفی، مغز استخوان به گلبول‌سازی تحریک شود. یکی دیگر از علل مهم غلظت خون، کشیدن سیگار و مسمومیت با منوکسیدکربن است که در نتیجه آنها اکسیژن‌رسانی به خون کم شده و غلظت خون ثانویه ایجاد می‌‌شود. مصرف دخانیات یکی از علت‌‌های جدی درکنار مسائل قلبی است که هم باعث بروز سرطان شده و هم سبب غلیظ شدن خون فرد می‌‌شود.

چطور درمان می‌شود؟
وقتی پزشک متخصص باتوجه به جواب آزمایش متوجه شد که علت بروز غلظت خون در فرد، اولیه است یا ثانویه، درمان را آغاز می‌‌کند. اگر علت ثانویه بود، درمان علت زمینه‌ای - قلبی یا ریوی – را در صورتی‌که امکان‌پذیر باشد، آغاز می‌‌کند و در کنار آن هرگاه غلظت خون از 56درصد در مردان و 52درصد در زنان بالاتر برود، بخشی از خون کشیده و دور ریخته می‌‌شود. این کار نیز به شکل استاندارد انجام می‌‌شود تا غلظت خون کاهش پیدا کند. این‌عمل تا زمانی ادامه دارد که یکی از مهم‌ترین مواد خونساز بدن بر اثر خروج از بدن کم شود. در واقع به بیمار فقر آهن می‌‌دهیم تا دچار غلظت خون نشود. حال اگر علت پرخونی براثر علت اولیه یعنی ناشی از مغز استخوان باشد، در این‌ حالت باید به درمان علت بیماری خونی بپردازیم و با خروج خون از یکی از رگ‌‌ها، میزان گلبول‌‌های قرمز خون تنظیم شود.

چه کنیم که دوباره غلیظ نشود؟
یکی از سئوالات افرادی‌که خون‌شان به حالت طبیعی برگشته این است که چه کار‌هایی انجام دهیم تا خون‌مان دوباره غلیظ نشود؟ این افراد بهتر است هم برای جلوگیری از غلیظ شدن خون و هم برای کمک به نیازمندان، به طور مستمر خون بدهند. مردان بهتر است هر سه ماه و زنان هر چهار ماه یکبار خون‌شان را اهدا کنند.

این نشانه‌ها می‌گویند خون‌تان غلیظ است:
زمانی‌که سیالیت خون از حدی بالاتر برود، اکسیژن‌رسانی‌کم شده و حتی ممکن است سبب توقف حرکت خون در رگ‌ها شود، به همین دلیل غلظت خون در برخی مواقع می‌تواند با توقف حرکت خون، فرد را دچار سکته مغزی کند. پس وجود نشانه‌‌هایی که در ادامه می‌آوریم را جدی بگیرید!

1. لب‌های‌تان بنفش شده؟
وقتی میزان هموگلوبین بدون اکسیژن بیش از حد باشد، مخاط‌‌های بدن مثل لب به رنگ بنفش درمی‌آیند. انگشتان دست و پا و زیر ناخن‌ها بنفش شده، چشم‌‌ها پرخون و پوست صورت نیز بر افروخته می‌‌شود.

2. سرتان گیج می‌‌رود؟
وقتی غلظت هموگلوبین خون زیاد می‌‌شود، سیالیت، روانی و حرکت خون کم شده و فرد دچار سرگیجه و رخوت شده و خون دماغ می‌‌شود. اگر سرگیجه و رخوت بدون هیچ دلیل زمینه‌ای دیگری سراغ شما بیاید و گاه و بی‌گاه بینی‌تان هم خون‌ریزی کند، باید نسبت به غلیظ شدن خون‌تان مشکوک شوید و این نشانه‌ها را بررسی کنید.

3. نفس‌نفس می‌‌زنید؟
کسانی‌که مشکل ریوی دارند، تنگی نفس پیدا می‌‌کنند و نفس‌نفس می‌‌زنند هم ممکن است به‌خاطر غلظت خون‌شان دچار تشدید این علائم شده باشند. پس هر تنگی نفسی را به حساب آلرژی یا آلودگی هوا نگذارید. طب سنتی چه می‌‌گوید؟گرچه به باور طب رایج، افزایش تعداد گلبول‌های قرمز خون می‌تواند نشانه غلیظ شدنش باشد، اما طب سنتی تعریف نسبتا متفاوتی از غلظت خون ارائه می‌دهد. این علم، مشکل غلظت خون را به شکل زیر توضیح می‌دهد:

سرم خون غلیظ شود...
در طب رایج، می‌‌گویند اگر تعداد گلبول‌‌های خون در حجم به‌خصوصی از خون بیشتر باشد، فرد مبتلا به غلظت خون است و با بخش سرمی یا مایع کاری ندارند. اما در طب سنتی، اگر گلبول‌‌های خون کمتر شود، اما سرم خون غلیظ‌تر باشد، می‌‌گوییم غلظت خون وجود دارد. غلظت خون مشکل شایعی است که می‌تواند به علت‌های متفاوتی فرد را گرفتار خود کند.

چرا این اتفاق می‌‌افتد؟
غلیظ شدن خون دلایل مختلفی دارد. طب سنتی معتقد است مزاج آدم‌ها می‌تواند کنترل بدنشان را به دست بگیرد.گاهی اوقات گرمای مزاج ما بیش از حد نرمال است و این گرما سبب تجزیه شدن رطوبت و مایعات بدن که خون هم جزء آن است، شده و بخش سرمی خون غلیظ می‌‌شود.

دمای بدن شما هم بی‌تاثیر نیست
گاهی اوقات هم اگر دمای بدن از آن حد طبیعی که 37درجه است، پایین‌تر بیاید و سردتر شود، خون هم متراکم شده و غلیظ می‌‌شود. در این شرایط دمای بدن فرد می‌تواند بدون وجود عوامل زمینه‌ای دیگر، او را به مشکل غلظت خون دچار کند.

خون تیره همیشه غلیظ نیست
خونی‌ که در سرخرگ‌‌ها جریان دارد، شفاف و قرمزرنگ است، اما خونی‌که در سیاهرگ‌ها وجود دارد، تیره‌ رنگ است و اکسیژن کمی دارد. اکسیژن این خون در سیاهرگ مصرف شده، به بافت‌‌ها آمده و حین گردش، مقداری از فضولات گردش سلولی هم به آن اضافه شده و این خون به قلب و ریه برمی‌گردد تا دوباره اکسیژن بگیرد، بنابراین نمی‌‌توانیم بگوییم لزوما خونی‌که تیره است، غلیظ هم هست. به بیان دیگر، خون تیره، لزوما غلیظ نیست، ولی خون غلیظ به طور قطع تیره هست. ممکن است خون تیره داشته باشیم اما غلیظ هم نباشد. به همان دلیلی که اشاره شد ممکن است سلول‌ها به هم چسبیده باشند و به نظر بیاید خون تیره است، اما در واقع غلیظ نیست.

تشخیص به موقع کمبود آهن وکاهش عوارض ضریب هوشی

کمبود آهن عمدتا در دوره شیرخوارگی، زنان باردار ونوجوانان، جوانان دیده می شود که علایم آن در سنین مختلف متفاوت است.

این علائم در دوره شیرخوارگی عمدتا به صورت بی قراری، تحریک پذیری، گریه های بی مورد، عدم رشد کافی و تمایل به خوردن خاک (مصرف مهر نماز)، گچ دیوار است.

متاسفانه نداشتن شناخت ازبیماری و تشخیص به موقع موجب کاهش جبران ناپذیر ضریب هوشی می شود. شروع به موقع قطره آهن (زمانی که وزن شیرخوار دو برابر وزن موقع تولد می شود) و تغذیه غذاهای جامد پروتئنی بر طبق دستوالعمل های بهداشتی باعث کاهش شیوع کم خونی فقر آهن در این دوره سنی می شود.

 کم خونی ناشی ازفقر آهن در دوره کودکی و تحصیلی همچنین باعث بی قراری، عدم تمرکز و افت تحصیلی می شود و در زنان باردار نیز باعث نارسی نوزاد و رشد ناکافی نوزاد می شود. زنان باردار کم خون ویار به صورت مصرف بی رویه یخ و خاک دارند و ریزش مو، شکنندگی ناخن ها، زخمهای گوشه لب ها، خستگی، رنگ پریدگی و تنگی نفس نیز در آنها بیشتر دیده می شود.

 دانش آموزان دارای اضافه وزن و چاق به دلیل مصرف بیش از حد کربوهیدرات ها، تنقلات و غذاهای آماده و مصرف کمتر پروتینها بیشتر مستعد کم خونی فقر آهن هستند. عدم تمایل به انجام فعالیت های ورزشی و اتلاف مستمر وقت در تماشای تلویزیون و بازیهای کامپیوتری و تنقلات باعث چاقی و کم خونی می شود و کاهش آهن در دانش آموزان باعث کاهش عدم تمرکز و افت تحصیلی به خصوص در دروس ریاضی می شود.

کم خونی موجب کاهش قدرت یاد گیری می شود

اگر برای ساختن گلبول های قرمز خون, آهن به مقدار کافی در اختیار بدن نباشد ابتدا فرد از ذخایر بدن خود استفاده می کند و به همین دلیل ذخایر آهن بدن کاهش می یابد. اگر این کمبود ادامه پیدا کند ذخایر آهن بدن تخلیه شده وکم خونی فقر آهن بروز می کند.

 کم خونی در کودکان زیر 2 سال و کودکان سنین مدرسه با تأخیر رشد خفیف همراه است. تأخیر رشد در کودکان کم خون به علت نقش کلی آهن در واکنش های حیاتی بدن و رابطه آن با سیستم ایمنی و یا تأثیر آن بر اشتها است. همچنین کم خونی فقر آهن در کودکان سنین مدرسه, موجب کاهش قدرت یادگیری می شود و ضریب هوشی این کودکان 5 تا 10 درصد کمتر از حد طبیعی برآورد شده است.

 در این کودکان میزان ابتلا به بیماری های عفونی بیشتر است زیرا سیستم ایمنی آنان قادر به مبارزه با عوامل بیماری زا نیست.

 آهن کافی برای حفظ سلامت, رشد مطلوب و فراهم ساختن زمینه مناسب برای یادگیری در دوران تحصیل ضروری است اگر چه کمبود آهن می تواند در تمام دوران زندگی سبب کاهش قدرت ادراک ویاد گیری شود ولی اثرات نامطلوب کم خونی در دوران شیر خوارگی ودر اوایل کودکی غیر قابل جبران است.

آهن اساسی ترین ماده اولیه برای ساختن گلبول های قرمز خون است و البته علاوه برآهن مواد مغذی دیگری مثل اسید فولیک, ویتامین 6B , ویتامین 12 B, ویتامین C و پروتئین نیز برای خون سازی لازم است که باید از طریق رژیم غذایی مناسب روزانه تأمین شوند.

 کودکان و دانش آموزانی که دچار کم خونی فقر آهن هستند, همیشه احساس خستگی وضعف می کنند و اغلب از ورزش و فعالیت های بدنی دوری می کنند و یا در هنگام ورزش خیلی زود خسته می شوند. در این افراد تغییرات رفتاری به صورت بی حوصلگی وبی تفاوتی مشاهده می شود, کم خونی فقر آهن به علت تأثیر بر قدرت یادگیری وکاهش آن, افت تحصیلی دانش آموزان را باعث می شود.

 علل ایجاد کم خونی در دوران مدرسه و بلوغ : برخی از عوامل بروز کم خونی فقر آهن در کودکان سنین مدرسه ونوجوانان شامل مصرف ناکافی مواد غذایی آهن دار, جایگزین شدن غذاهای غیر خانگی بجای غذاهای خانگی, خونریزی های شدید عادت ماهیانه در دختران, هیجان های عصبی دوران بلوغ که باعث بی اشتهایی می شود مصرف چای همراه با غذا و یا بلافاصله بعد از صرف غذا, مصرف بی رویه انواع شکلات و شیرینی که منجر به کم اشتهایی و کاهش دریافت مواد غذایی از جمله آهن, مصرف نان هایی حاوی خمیر مایه جوش شیرین و آلودگی های انگلی مانند شیستو زوما و کرم قلاب دار و ژیاردیا هستند که مقدار آهن بدن را کاهش می دهند.

 رنگ پریدگی دائمی زبان و مخاط داخل پلک چشم ولب ها, احساس ضعف وخستگی, سیاهی رفتن چشم, بی تفاوتی, سرگیجه, سردرد, بی اشتهایی, حالت تهوع و خواب رفتن و سوزن سوزن شدن دست ها و پاها در افراد مبتلا به کم خونی فقر آهن بسیار شایع است.

توزیع قرص های آهن بین گروه های در معرض خطر ودر معرض کم خونی, آموزش تغذیه وایجاد تنوع غذایی, کنترل بیماری های عفونی و انگلی وهمچنین غنی سازی مواد غذایی با آهن را از روش های اساسی برای پیشگیری از ایجاد کم خونی است: در صورت بروز کم خونی, شخص مبتلا باید تحت درمان قرار گیرد زیرا در این حالت افزایش مصرف غذایی غنی از آهن به تنهایی نمی تواند کم خونی فقر آهن را جبران کند بخصوص اگر کم خونی شدید باشد درمان انتخابی تجویز خوراکی ترکیبات آهن دار مثل سولفات آهن است که میزان توصیه شده برای درمان کم خونی بستگی به شدت کم خونی دارد وپزشک آن را تعیین می کند

هوای آلوده به افراد کم‌خون آسیب بیشتری می‌رساند

آلودگی هوا به کودکان، سالمندان، بیماران قلبی و بیماران ریوی آسیب می‌رساند.

 تغذیه صحیح می‌تواند از عوارض آلودگی هوا در بدن جلوگیری کند همچنین تغذیه صحیح، متعادل و کافی سیستم ایمنی بدن را قوی‌تر می‌کند.

 افرادی که به کم‌خونی مبتلا هستند بیشتر در معرض تضعیف سیستم ایمنی بدن قرار دارند به همین دلیل مصرف موادغذایی که موجب افزایش سیستم ایمنی بدن می‌شود، می‌تواند اهمیت داشته باشد.

 مصرف موادغذایی حاوی ویتامین C بدن را تقویت می‌کند همچنین مصرف شیر می‌تواند رادیکال‌های موجود در هوای آلوده را خنثی ‌‌کند.

 مواد حاوی آنتی اکسیدان از حمله به سلول‌های بدن پیشگیری می‌کند و موادغذایی مانند میوه‌ها و سبزی‌ها برای تقویت سیستم ایمنی بدن مفید است

5 نشانه ابتلا به کم خونی

کم‌خونی وضعیتی است که در آن تعداد یا اندازه گلبول‌های قرمز و یا مقدار هموگلوبین موجود در خون کاهش یافته و تبادل اکسیژن و دی‌اکسیدکربن بین خون و سلول‌هادچار اختلال می‌شود.

از مهم‌ترین مواد مغذی جهت خون‌سازی که کمبود آن‌ها موجب بروز کم‌خونی می‌شود می‌توان به آهن،‌ ویتامین ب 12 و اسیدفولیک اشاره کرد. از بین آن‌ها کم‌خونی ناشی از فقر آهن یکی از شایع‌ترین کم‌خونی‌های تغذیه‌ای است.

دلایل اصلی کم خونی:

1 ـ دریافت ناکافی آهن به دلیل رژیم غذایی مورد استفاده که در آن آهن کمی ‌وجود دارد، مانند بعضی از رژیم‌های گیاه خواری.

2 ـ جذب ناکافی آهن در اثر اسهال، کاهش ترشح اسید معده، مشکلات گوارشی یا تداخلات دارویی و داروهایی مثل کلستیرامین، سایمتیدین، پانکراتین، رانیتیدین و تتراسایکلین).

3 ـ افزایش نیاز به آهن برای افزایش حجم خون در دوران نوزادی، نوجوانی، بارداری و شیردهی.

4 ـ خون‌ریزی زیاد در دوران عادت ماهانه و یا در اثر جراحات یا ناشی از همورویید (بواسیر) یا بیماری‌های بدخیم و انگل‌ها. کمبود آهن در مردان بزرگسال معمولا در اثر از دست دادن خون است.

بعضی از علایم کم‌خونی فقر آهن عبارتند از:
رنگ پریدگی پوست، زبان و مخاط داخل لب و پلک چشم‌ها، خستگی زودرس، سرگیجه و سردرد، خواب رفتن و سوزن سوزن شدن دست و پاها، حالت تهوع و در کم‌خونی شدید گود شدن روی ناخن(ناخن قاشقی).

برای پیشگیری از کم خونی به نکات زیر توجه کنید:

افزایش مصرف منابع غذایی آهن دار نظیر جگر، قلوه، گوشت قرمز، ماهی، زرده تخم مرغ، سبزی های دارای برگ سبز تیره مثل جعفری، اسفناج، حبوبات مثل عدس و لوبیا و دانه های روغنی و خشکبار مثل برگه زردآلو.

مصرف منابع حاوی ویتامین C نظیر انواع مرکبات، لیموترش، گوجه فرنگی، انبه، گلابی، طالبی، گل کلم، ریواس، سیب، خربزه و فلفل سبز در هر وعده غذایی جهت جذب بیشتر آهن

چطور خونریزی را بند بیاوریم؟

خونریزی از شریان (سرخرگ) ممکن است در طول چند دقیقه باعث مرگ شود. بنابراین کمک فوری در این مورد حیاتی است. این نوع خونریزی نبض‌دار است و باعث فوران در هر بار تپش می‌شود. خون اغلب رنگ قرمز روشن دارد.

در مصدوم دچار خونریزی، ابتدا اقدامات زیر را به ترتیب به عمل آورید :

1- محل خونریزی را مشخص کنید.

2-  نوع خونریزی را مشخص نمایید (داخلی یا خارجی).

3- خونریزی را کنترل کنید ( باید از حداقل امکانات حداکثر استفاده به عمل آید).

4- بیمار را جهت پیگیری صدمات وارد شده کنترل کنید.

فراموش نکنید که تمامی این عملیات را موقعی می توان انجام داد که ابتدا وضع تنفس و قلب بیمار کنترل شده باشد.

توقف خونریزی شریانی

برای متوقف کردن خونریزی از شریان، کارهای زیر را باید انجام دهید:

- ابتدا فرد دچار خونریزی را گرم و آرام نگه دارید و فورا به اورژانس زنگ بزنید یا او را به نزد پزشک برسانید.

- بر روی زخم دچار خونریزی محکم فشار بیاورید و به فشار دادن ادامه دهید تا بیمار را به پزشک برسانید. با یک گاز استریل یا اگر چیزی در دسترس ندارید، با دست‌تان روی زخم فشار دهید.

برای این کار، گاز استریل (یا تکه پارچه تمیز) را روی محل خونریزی گذاشته و با دست روی آن فشار وارد کنید تا خونریزی قطع گردد. یا می توانید قطعه ای گاز استریل را روی محل خونریزی گذاشته و به وسیله بانداژ، محکم آن را ببندید تا خونریزی کنترل گردد.

- در صورت امکان، عضو دچار خونریزی بالاتر از بقیه بدن قرار داد شود (در زخم دست و پا). به این ترتیب فشار خون و در نتیجه خونریزی کاهش پیدا می‌کند.

این روش در کنترل خونریزی قسمت هایی از بدن که امکان قرار دادن آنها در سطحی بالاتر از سطح بدن وجود دارد مورد استفاده قرار می گیرد که به علت نیروی جاذبه زمین، فشار خونریزی کمتر می شود.

البته در صورت وجود شکستگی در عضو مربوطه، نباید از این روش استفاده کنید.

-  در صورت امکان روی زخم پانسمان بگذارید. اگر خون از بانداژ عبور کرد، شدت فشارتان را بیشتر کنید تا زمانی که خونریزی متوقف شود.

- باندهای آغشته به خون را برندارید. در صورت لزوم باند دیگری روی زخم بگذارید.

در خونریزی های خفیف می توان با استفاده از کیسه یخ در محل آسیب، علاوه بر کاهش درد و ورم، باعث کاهش خونریزی نیز شد

- در خونریزی های خفیف می توان با استفاده از کیسه یخ در محل آسیب، علاوه بر کاهش درد و ورم، باعث کاهش خونریزی نیز شد.

پزشکان می گویند روش معمول قرار دادن یخ روی جراحت و زخم در پیشگیری یا بند آوردن خونریزی واقعا موثر است. هرچند سال هاست که استفاده از این روش برای کاهش خونریزی در بین مردم عادی رواج دارد، اما اکنون پزشکان دلیل علمی این تاثیر را پیدا کرده اند. آنها می گویند در صورتی که روی زخم یا جراحت کیسه یخی قرار دهید از بافت ملتهب، هورمونی تولید می شود که به ترمیم و بهبود ماهیچه های آسیب دیده کمک می کند.

توجه داشته باشید که استفاده از سرما به تنهایی نمیتواند در کنترل خونریزی موثر باشد و باید همراه با دیگر اقدامات انجام گیرد. همچنین برای جلوگیری ازسرمازدگی، کمپرس سرما را نباید بیش از 20 دقیقه روی عضو گذاشت.

- فردی که دچار خونریزی شریانی است، باید در حالت درازکش باشد، و ترجیحا پاها بالاتر و سر پایین‌تر از بدنش قرار داده شود. به این ترتیب اکسیژن به مغز می رسد.

ـ روی نقاط فشار، فشار وارد کنید. منظور از نقاط فشار، نقاطی هستند که شریان یا همان سرخرگ اصلی از آن عبور کرده است. چنانچه در نقاط فشار، شکستگی استخوانی وجود داشته باشد، نباید از این روش استفاده کنید.

ـ اگر خونریزی جزئی باشد، خونریزی ممکن است با ریختن آب سرد بر  روی آن بند بیاید.

ـ در خونریزی های شدید، از تورنیکت یا شریان بند (توسط فرد امدادگر) استفاده کنید. تورنیکت باند پهنی است که استفاده از آن به طور صحیح سرخرگ را بسته و مانع خونریزی می شود. از این وسیله تنها در موارد بسیار ضروری (نظیر قطع سرخرگ بزرگ، قطع عضو و یا عدم مهار خونریزی با روش های دیگر) استفاده می شود.

در بستن تورنیکت باید بسیار دقت کرد. چه بسا افرادی که به دلیل سهل انگاری امدادگران در استفاده از این وسیله، عضو خود را از دست داده اند. به همین دلیل استفاده از تورنیکت تنها در موارد خاص مورد استفاده قرار می گیرد و حدالمقدور سعی شود از تورنیکت استفاده نشود.