توصیه‌های مهم پزشکی بهداشتی برای زائرین حج

همه ساله تعدادی از هموطنان ما وقتی از نیمه‌های ماه ذی‌القعده که می‌گذرد راهی صحرای عربستان برای ادای فریضه حج می‌شوند تا نوای لبیک اللهم لبیک در گوش‌ها طنین  اندازگردد.اما آنچه باعث می‌شود افراد بیشترین بهره را از فرائض این سفر ببرند، داشتن جسمی‌سالم و بدون ناراحتی است. افرادی که به حج مشرف می‌شوند، به خوبی می‌دانند که بیش از سی روز را باید در سفر باشند و نباید در طول این مدت سلامتشان به خطر بیفتد.

این روزها دوباره بوى میقات، احرام و طواف به مشام مى‏رسد. کسانى که پس از مدت‏ها انتظار امسال در فهرست زائران بیت ‏اللَّه الحرام و حج تمتّع قرار گرفته‏ اند، در جنب و جوشى شورانگیز خود را براى این سفر آماده مى‏کنند.ایام حج، این سفر سبز در پیش است و نیمى از زائران را بانوان تشکیل مى‏دهند که براى کسب آمادگى بیشتر، اطلاعات مربوط به این سفر را با اشتیاق و کنجکاوى خاصى دنبال مى‏کنند.سفر حج، سفری است که روح انسان‌ها را صیقل می‌دهد و تعالی می‌بخشد. اما برای اینکه بتوان از لحظات و فرصت‌های معنوی این سفر استفاده کرد، باید جسمی سالم داشته باشیم. به خصوص در سفر حج تمتع که مدت آن طولانی‌تر و اعمال آن بیشتر، سخت‌تر و دقیق‌تر است.آرزوی هر مسلمانی، رفتن به این سفر پررمزوراز و معنوی است؛ سفری که با همه سفرهای دیگر ما فرق اساسی دارد.در این ایام عده بسیار زیادی از مسلمانان از سراسر دنیا عازم مکه و مدینه می‌شوند و همین جمعیت زیاد و متنوع، با آداب، روحیات، شرایط اجتماعی و تندرستی متفاوت باعث بروز برخی مشکلات می‌شود که گاه گریبانگیر زائران می‌شود و آنان را از انجام اعمال و لذت از معنویات این سفر که کمتر نصیب افراد می‌شود، باز می‌دارد. هرچند مسوولان بهداشت و درمان حج، همه ساله تلاش خود را در آموزش‌ دادن به زائران و همچنین انجام معاینات قبل از اعزام، انجام آزمایش‌های تشخیصی و غربالگری،‌ ‌شناسایی و تشکیل پرونده برای افراد پرخطر نظیر مبتلایان پرفشاری خون، دیابت،‌ ‌بیماران دیالیزی، جانبازان یا افرادی با مشکلات جسمی‌ انجام می‌دهند، اما به طور حتم، زائران محترم در این راه بیشترین مسوولیت را دارند و لازم است به نکات بهداشتی قبل از تشرف به سرزمین وحی توجه کافی داشته باشند تا در این سفر پرخیر و برکت تنی سالم داشته باشند و بتوانند نهایت استفاده را از سفرشان ببرند.نکات بهداشتی که حجاج محترم ملزم به رعایت آن هستند، در ادامه ذکر می‌کنیم.

زائران حتماً قبل از صرف غذا دست‌های خود را با مواد شوینده شستشو دهند، به میزان کافی آب بنوشند و در صورت ابتلا به بیماری‌های تنفسی و سرماخوردگی ماسک بزنند. به‌منظور پیشگیری از ابتلا به بیماری به زائران عزیز تاکید می‌کنیم به توصیه های بهداشتی که از سوی پزشکان در کاروانها و مجموعه ها به آن گوشزد می شود، توجه ویژه داشته باشند.به منظور جلوگیری از بیماری‌ها بویژه بیماری‌های تنفسی زائران حتماً زمانی که از مسجدالحرام، مسجد النبی(ص)، بازار و دیگر اماکن عمومی به هتل بازمی‌گردند، به مدت حداقل ۳۰ ثانیه دست های خود را با محلول‌های شستشو دهنده یا صابون شستشو دهند بویژه زائرین عزیز حتماً قبل از صرف غذا دست های خود را بشویند.

با توجه به گرمای هوا و تعریق بالا، زائران حتماً به میزان کافی مایعات مصرف کنند تا دچار مشکلاتی از جمله گرمازدگی نشوند که در میان مایعات توصیه می شود زائران بیشتر از آب آن هم به میزان حداقل روزانه  یک و نیم لیتر استفاده کنند و توجه داشته باشند استفاده از نوشابه و چای را به عنوان جایگزینی برای نوشیدن آب قرار ندهند. زائران بعد از زیارت حرمین شریفین و زیارت دوره‌ای زمانی که به هتل باز می گردند، معمولاً بدن آنان عرق کرده و آماده ابتلا به سرماخوردگی هستند، از این رو به آنان توصیه می شود از قرار گرفتن در معرض باد مستقیم کولر و دستگاه های خنک کننده و همچنین نوشیدن آب سرد جداً خودداری نمایند.

با توجه به تنوع برنامه غذایی در حج زائران رژیم غذایی مناسب را رعایت و از پرخوری پرهیز کنند و برای دریافت ویتامین‌ها حتما میوه ای که برای آنان درنظر گرفته شده مصرف کنند.به‌دلیل اینکه خوردن میوه بعد از صرف غذا موجب مشکلات گوارشی برای زائران می‌گردد، زائران عزیز قبل از وعده‌های غذایی میوه میل نمایند.زائران برای خواندن نماز در مسجدالحرام و مسجدالنبی(ص) از سجاده شخصی استفاده کنند و در صورتی که دچار علائم بیماری های تنفسی شدند حتماً از ماسک استفاده کرده و از دست دادن با دیگر زائران و هم اتاقی ها خودداری کنند و در صورت تداوم و تشدید علائم بیماری بعد از ۲۴ ساعت حتماً به پزشک مراجعه کنند.

توصیه ‏هایى براى خانم‏هاى باردار در طول این سفر:

اولاً توصیه ما به زنان باردار این است که حتى‏المقدور به این سفر نیایند؛ چون بارها مشاهده کرده‏ایم که زنان باردار با مشکلات بسیارى در سفر مواجه شده ‏اند.سفرهاى عمره مفرده شاهد حضور خانم‏هاى باردارى هستیم که در این سفر شرکت کرده و بر حسب سن باردارى‏شان مشکلات عدیده‏اى را براى خود و دیگران به وجود مى ‏آورند. ازدحام و شلوغى اماکن، سطح پایین بهداشت، عدم تغذیه مورد نیاز بدن باردار، راهپیمایى و پیاده ‏روى زیاد و آسیب‏هاى فیزیکى مکان‏هاى شلوغ همه و همه شرایطى هستند که براى یک زن باردار اصلاً مناسب نیست. این خانم‏ها بهتر است براى حضور در حج عمره مفرده شرایط را بسنجند زیرا اگر حتى در سه ماه اول باشند، مشکلاتى چون تهوع، استفراغ و تهدید به سقط در کمین آنهاست. اما در صورت آمدن به سفر در سه ماه اول باید:

۱ـ در مصرف مواد غذایى دقت کنند. به طورى که آن را در حجم کم و وعده‏هاى بیشتر استفاده کنند.
۲ـ از مصرف آجیل، شکلات و قهوه خوددارى کنند.
۳ـ مواد غذایى کم‏حجم و خشک مانند بیسکویت‏هاى سبک همراه داشته باشند.
۴ـ مصرف مایعات را به اندازه کافى داشته باشند.
۵ـ فعالیت بدنى و پیاده‏ روى زیاد که منجر به لکه‏بینى، خونریزى و احتمالاً تهدید به سقط مى‏شود را انجام ندهند و حالت استراحت نسبى داشته باشند.
۶ـ بهداشت فردى را بسیار رعایت کنند و بالاخره اگر دچار هر گونه لکه‏ بینى و خونریزى شدند بلافاصله به هیئت پزشکى مراجعه کنند. در سه ماهه دوم و سوم نیز احتمال زایمان زودرس وجود دارد لذا از فعالیت مداوم بپرهیزند و اگر علایمى به نفع زایمان زودرس مشاهده کردند حتماً به پزشک مراجعه کنند.

 توصیه ما به خانم‏هاى عزیز پیش از سفر این است که حتماً چند هفته قبل از سفر توسط پزشک متخصص زنان ویزیت شوند و علاوه بر چکاپ و معاینه، در مورد مصرف قرص‏ها براى جلوگیرى از پریود با پزشک مشاوره داشته باشند و به هیچ وجه قرص‏ها را بدون مشاوره با پزشک و تنها بر اساس راهنمایى و صحبت دوست و آشنا و زائران دیگر مصرف نکنند. چون همین روند به ظاهر ساده‏اى در صورت مصرف ناآگاهانه، عواقب بسیار نامطلوب و سختى را بر زائر تحمیل مى‏کند. از مشکلات دیگر خانم‏ها در این سفر، مشکلات پوستى است. بسیارى از بانوان زائر دچار عرق‏ سوز در قسمت‏هاى مختلف بدن مانند زیر سینه، کشاله ران و غیره مى‏شوند. توصیه من براى پیشگیرى به این افراد همان رعایت بهداشت فردى است که شامل: استحمام به‏ موقع، تعویض لباس‏هاى زیر به صورت مرتب و زود به زود، خشک نگه داشتن ناحیه‏اى که عرق مى‏کند، دقت در شستن و خشک کردن لباس زیر و به همراه داشتن پودر بچه یا پودر عرق‏سوختگى، کرم ضد سوختگى یا پماد اکسیددوزنگ و مصرف آن در طول سفر است. به هر حال باز هم در صورت مشاهده عرق‏ سوختگى سریع‏تر به پزشک مراجعه کرده و دارو مصرف کنند تا از افزایش آن جلوگیرى شود.

مسئله بعدى، محافظت از پوست صورت و چشم‏ها در برابر نور آفتاب شدید است. توصیه مى‏کنم خانم‏ها عینک آفتابى مناسب به همراه داشته باشند تا بدین وسیله از ضایعات چشمى که در اثر تابش مستقیم آفتاب روى سنگ‏ هاى سفید ایجاد مى‏شود جلوگیرى شود. از نگاه کردن مستقیم روى سنگ‏ها بپرهیزند و با پوششى که عینک بهترین است، در معرض نور مستقیم آفتاب قرار نگیرند. در مورد محافظت از پوست صورت هم خانم‏ها مى‏توانند از کِرم‏هاى ضد آفتاب براى پیشگیرى از لکه‏هاى پوستى در مواقعى که مُحرم نیستند استفاده کنند. ضایعه دیگر پوستىِ مشاهده‏شده در این سفر، عفونت‏هاى ویروسى پوست است. به همه زائران توصیه مى‏کنم حتى‏المقدور از حوله و لوازم شخصى خود استفاده کنند و از وسایل عمومى هتل مانند حوله‏ها استفاده نشود. گاهى حساسیت آزاردهنده‏اى به علت استفاده از شامپو و صابون موجود در هتل براى زائران ایجاد مى‏شود. توصیه مى‏کنم در صورتى که عادت به مصرف شامپو یا صابون خاصى دارید، همراه بیاورید تا عوارض ناشى از مواد شوینده که با پوست شما سازگارى ندارد مانند خارش هنگام مُحرم بودن برایتان مشکل ایجاد نکند.

گاهى زائران با سوختگى شدید کف پا مراجعه مى‏کنند و مواردى تاول شدید و حتى عفونت دیده شده است. گاهى زائران کفش یا دمپایى خود را هنگام برگشت از مساجد گم مى‏کنند و با پاى برهنه سنگ‏هاى داغ را طى کرده و خود را به هتل مى‏رسانند. در صورت بروز چنین مشکلى مى‏توانند از کفشدارى، دمپایى یا کفش امانت بگیرند یا صبر کنند تا دوستان‏شان براى آنها دمپایى تهیه کنند. میزان ابتلا به عفونت‏هاى چشمى هم در زائران بالاست و گاهى منجر به «سلولیت چشمى» مى‏شود. بنابراین به همه زائران عزیز توصیه مى‏کنم هنگام سجده کردن از موادى که سجده جایز دارد استفاده کنند و حتى ‏المقدور از تماس چشم با زمین خوددارى کرده و از حصیر یا دستمال کاغذى کوچکى هنگام سجده استفاده کنند. پس از نمازها صورت خود را بشویند به طورى که آب اول شستشو وارد چشمان‏شان نشود.

این توصیه ها رانیز در ایام حج رعایت کنید تا به حفظ سلامتی خود و هم کاروانیانتان کمک کنید
▪ اگر مبتلا به بیماری خاص و مزمنی هستید، پیش از سفر حتما به پزشک متخصص‌تان مراجعه کنید و دستورات و داروهای مربوط به مدت یک ماه را که در سفر هستید از او بگیرید و داروهایتان را تأمین کنید.
▪ اگر مجبورید فقط از داروهای خارجی استفاده کنید، بهتر است داروهایتان را از ایران به طور کامل تهیه کنید، چون داروخانه‌های ایرانی مستقر در مکه و مدینه فقط داروهای ایرانی دارند و قیمت داروهای خارجی در داروخانه‌های عربستان بسیار بیشتر از ایران است.
▪ سعی کنید تا آن جا که ممکن است ساعت‌های خنک برای انجام مناسک یا خرید از هتل خارج شوید.
▪ بهتر است هر زائر همیشه یک قمقمه آب یا یک بطری آب معدنی همراه داشته باشند و در صورت بروز مشکلاتی مثل تکرر یا سوزش ادرار به پزشک کاروان مراجعه کنند.
▪ اگر ناچارید از غذاهای رژیمی استفاده کنید، این موضوع را پیش از سفر با پزشک کاروان در میان بگذارید و در طول سفر وسوسه نشوید که غذاهای غیررژیمی بخورید، چون مشکلاتی که ممکن است برایتان پیش بیاید می‌تواند شما را از یک سفر خوب و انجام اعمالتان محروم کند.
▪ به پزشک کاروان اعتماد کنید و برای یک سرماخوردگی کوچک راهی بیمارستان نشوید.
▪ اگر دارو مصرف می‌کنید، در طول سفر به هیچ‌وجه بدون مشورت با پزشک، دوز داروهایتان را تغییر ندهید و به امید شفا پیدا کردن داروهایتان را قطع نکنید.
▪ اگر از وسایل توانبخشی مثل عینک، سمعک، عصا، ویلچر یا عضو مصنوعی استفاده می‌کنید، قبل از سفر از سلامت آنها مطمئن شوید و ترجیحا یدکی آنها را همراه داشته باشید تا در صورت آسیب دیدن یا مفقود شدن آنها دچار مشکل نشوید.
▪ سعی کنید به اندازه بخوابید تا کمبود خواب و خستگی مفرط باعث ضعف و بیماری شما نشود.
▪ مصرف نوشابه زیاد، به خصوص برای افراد مسن مشکل‌زاست، پس سعی نکنید به زور هم که شده سهمیه نوشابه‌تان را همیشه مصرف کنید.
▪ غذایی که در اختیار شما قرار می‌گیرد، توسط کارشناسان تغذیه تصویب و تأیید شده، پس به برنامه غذایی کاروان احترام بگذارید و سعی نکنید از غذاهای بیرون استفاده کنید.
▪ در ایام تشریق که حاجیان (مردان) موهای خود را می‌تراشند، باید دقت شود که هر حاجی موهایش را در کیسه یا در تلق پلاستیکی بریزند تا در چادر پخش نشود. ضمنا به یاد داشته باشید که فقط از تیغ‌های یکبار مصرف و مخصوص خودتان استفاده کنید، در غیر اینصورت ممکن است باعث انتقال بیماری‌های عفونی شوید.
▪ فقط از آب‌های بهداشتی و بطری شده‌ای که کاروان در اختیارتان قرار می‌دهد برای نوشیدن استفاده کنید، چون منابع تأمین آب عربستان شامل آب‌های بهداشتی و آب‌های زیرزمینی و چاه می‌شود و اگر شما نادانسته از آب‌های غیربهداشتی چاه استفاده کنید، سلامت خود را به خطر می‌اندازید.
▪ سعی کنید هر شب راه‌های تنفسی خود را با سرم آب و نمک شستشو دهید و ضدعفونی کنید تا از بروز بیماری‌ها و عفونت‌های تنفسی پیشگیری شود.
* افرادی که مشکلات تنفسی و ریوی دارند، می‌توانند از ماسک‌های پرسی (و نه دوخته شده) که استفاده از آنها طبق فتوای مراجع اشکال شرعی ندارد، استفاده کنند. می‌توانید از پزشک کاروان بخواهید تا برایتان از این ماسک‌ها تهیه کند.
 
رعایت بهداشت و مسائل مربوط به حفظ سلامت، از سوی مدیر کاروان و خدمه، از موارد مهمی است که تأثیر بسیار خوبی در افراد کاروان و روحیه آنها می‌گذارد. یکی از مواردی که گاه باعث ایجاد مشکلاتی مثل مسمومیت دسته‌جمعی اعضای کاروان می‌شود، نگهداری نادرست از مواد غذایی و غذای مورد استفاده حجاج (به خصوص در منا و عرفات) است. دستگاه‌های هیتر ساعت‌ها قبل از وعده‌های شام و ناهار، غذای کاروان را برای آنها می‌فرستد و مدیر کاروان و خدمه باید بعد از رسیدن هیتر بلافاصله آن را به برق متصل کنند و مراقب باشند دمای هیتر کمتر از ۷۰ یا ۸۰ درجه نشود، چرا که اگر غذا سرد و دوباره گرم شود امکان ایجاد مسمومیت بسیار بالا می‌رود. از موارد مهم دیگر دفع زباله‌های کاروان (به خصوص در منا و عرفات) است. هر کاروان باید زباله‌های تمام چادرها و اتاق‌ها را جمع و در جای مشخصی نگهدارد تا مسئولین جمع‌آوری زباله آنها را بردارند. اگر این زباله‌ها پخش باشند،‌ ممکن است روزها در گوشه و کنار بمانند و موجب عفونت و آلودگی شوند.

از کجا بفهمیم آب مروارید داریم؟

سال هاست که چشمانش تار می بیند با این وجود خللی در زندگی روزمره اش ایجاد نشده است؛ این تصویر شاید زندگی بسیاری از مادربزرگ ها و پدربزرگ ها باشد اما آیا این مساله خطری برای آنان ندارد؟تار شدن دید، دیدن لکه، دیدن هاله در اطراف لامپ، از دست دادن لحظه ای دید در هنگام نور شدید این ها می تواند نشانه ای باشد برای این که فرد دچار آب مروارید یا بیماری کاتاراکت (cataract) شده باشد.

آب مروارید کدورتی است که در بخشی از عدسی چشم ایجاد می شود. عدسی چشم در وضعیت طبیعی شفاف است اما هنگام بروز آب مروارید، تاری مختصر تا کدورت شدیدی در دید بروز پیدا می کند. شیوع آب مروارید تقریبا بین زنان و مردان به یک میزان است و در بیشتر موارد هر دو چشم به این بیماری مبتلا می شوند اما یکی از آنان وضعیت وخیم تری دارد.

شایع ترین علت بروز آب مروارید

آب مروارید، کدورت عدسی چشم است و زمانی که منجر به کاهش دید شود به آن آب مروارید اطلاق می شود.شایع ترین علت بروز آب مروارید، سن است؛ مردم با افزایش سن به آب مروارید مبتلا می شوند همانگونه که با افزایش سن، موها سفید می شوند با افزایش سن نیز چشم ها مبتلا به آب مروارید می شوند.عدسی چشم در آب مروارید تغییر کرده و شفافیت آن از بین رفته و دچار کدورت می شود.بسیاری از افراد با شنیدن اسم مروارید در بیماری آب مروارید، می خواهند بدانند که آیا طی این بیماری مرواریدی داخل چشم، پدید می آید.

پاسخ به این سوال هم بله و هم نه است؛ به گفته مدیر گروه چشم پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در موارد بسیار پیشرفته آب مروارید، دانه ای مانند مروارید داخل چشم قابل مشاهده است. البته این دانه شبیه مروارید فقط ظاهری شبیه مروارید دارد و واقعا مروارید نیست.

آب مروارید از نوع شیرین

فقط افزایش سن موجب بروز آب مروارید نمی شود؛علل دیگری مانند بیماری های زمینه ای موجب بروز آب مروارید می شوند از بین این بیماری ها، بیش از همه قند یا همان بیماری دیابت علت اصلی بروز آب مروارید است.آب مروارید ممکن است مادرزادی باشد به آن معنا که نوزادی ممکن است در لحظه تولد دچار آب مروارید باشد.آب مروارید ممکن است جنبه تکاملی داشته باشد به آن معنا که از دو تا چهار سالگی به بعد ایجاد می شود.

در 30 درصد موارد ابتلا به آب مروارید، سابقه خانوادگی بیماری، نقش دارد. وی تاکید کرد: پس آب مروارید یا در بزرگسالان و یا در کودکان ایجاد می شود.ضربه ها می توانند علت دیگری برای بروز آب مروارید باشند.ضربه ممکن است یا نافذ باشد به آن معنا که بطور مثال سوزن داخل چشم رفته باشد یا اینکه ضربه ممکن است غیرنافذ باشد و ضربه ای به سطح قرنیه وارد شود.

مراحل اولیه آب مروارید، وضعیت بینایی با استفاده از عینک، عدسی های بزرگ نما و نورهای قوی تر بهبود می یابد. اما اگر این تدابیر کمک کننده نباشد، جراحی تنها راه درمان است که شامل خارج کردن عدسی کدر شده و جایگزینی آن با عدسی مصنوعی است. دارو، قطره، ورزش یا عینک مانع بروز یا بهبود آب مروارید نمی شوند.

 جراحی آب مروارید در کودکان باید با نظر متخصص مربوطه و در اسرع وقت انجام شود.به ویژه کودکان کمتر از 7 یا 9 سال در سریع ترین زمان ممکن باید عمل کنند زیرا خطر تنبلی چشم آنان را تهدید می کند.آب مروارید به خودی خود، خطری ایجاد نمی کند فقط موجب کاهش دید می شود و نیاز به جراحی آن بستگی به نیاز فرد به دید برای اداره زندگی دارد.بطور مثال آب مروارید در جوانی که رانندگی می کند، موجب بروز اختلال در زندگی روزمره او می شود اما یک فرد بازنشسته با دید کمتر نیز می تواند زندگی خود را اداره کند.

چنین نتیجه گرفته می شود که زمان عمل با توجه به نیاز و شرایط هر فرد متفاوت است؛ در افراد مسن که نیاز چندانی به دید کامل ندارند ممکن است دیرتر نیاز به انجام جراحی باشد. به هرحال افراد با کمک چشم پزشک در این زمینه تصمیم خواهند گرفت.شایع ترین علامت بیماری آب مروارید، تاری دید است.

تاری دید دو نوع تظاهر دارد به آن معنا که ممکن است هر دو دید نزدیک و دور با هم تار شوند و فرد زودتر به عمل نیاز پیدا کند یا اینکه ممکن است در افرادی به ویژه افراد حدود 75 سال، دید نزدیک بهتر شده و دید دور تار شود.میزان نیاز دید در دو گروه جوان و پیر، یکسان نیست؛ به ندرت ممکن است که آب مروارید فردی تا آن اندازه پیشرفت کند که به آب سیاه منجر شود. آب مروارید فقط موجب تاری دید شده و ربطی به سوزش، اشک ریزش و خارش چشم ندارد.

صرف داشتن آب مروارید، دلیلی نمی شود که فرد عمل جراحی کند.تصمیم عمل جراحی آب مروارید در کودکان کاملا به عهده پزشک و متخصص است اما در افراد بالغ و مسن، تصمیم برعهده خودشان است.حتی فرد می تواند فقط یک چشم مبتلا را عمل کند و با چشم دیگر به راحتی زندگی روزمره خود را داشته باشد و اجباری برای عمل جراحی نیست.

جراحی آب مروارید، شایع ترین عمل چشم در جهان و ایران به شمار می رود.خوشبختانه بر اساس مطالعات CSR (میزان عمل آب مروارید)، انجام این جراحی در ایران مطابق با استانداردهای بین المللی بوده و مردم به این جراحی دسترسی دارند.درمورد شیوع آب مروارید بایدگفت هر کسی درجاتی از آب مروارید را دارد به آن معنا که یک فرد 35 ساله هم ممکن است درجه ای از آب مروارید را داشته باشد.