جایگاه ورزش در آیین اسلام

ورزش در اسلام

در عصر حاضر بیش از هر زمان دیگری اهمیت ورزش در تندرستی و سلامت روحی و روانی انسان به اثبات رسیده و علم پزشکی به مدد یافته‌های دانشمندان و محققان بر این واقعیت صحه نهاده است . امروزه علم پزشکی از یک سو در پی ترغیب عموم اقشارجامعه برای روی آوردن به ورزش به عنوان یکی از عوامل مهم حفظ تندرستی است و عامل بسیاری از بیماریها را کم تحرکی معرفی می‌کند .از دیگر سو رواج ورزشهای قهرمانی و حرفه‌ای شدن ورزش موجب شده کیفیت کار مدنظر گرفته شود . لذا امروزه به کمک پزشکی ورزشی ، کشورهای پیشرفته ورزشکاران خود را بر اساس متدهای علمی آماده رویارویی در مسابقات بین المللی و یا رقابتهای داخلی می‌کنند و به سبب همین موضوع به نتایج بهتر و درخشان تری دست می‌یابند .در روزگار ما بر اساس پژوهشها و یافته‌های نوین ، ورزش درمانی به عنوان یکی از راههای معالجه برخی از امراض و بیماری‌ها معرفی و توصیه می‌گردد و پزشکان در کنار تجویز دارو و رژیم‌های خاص غذایی ، به بیماران خویش ورزش کردن را نیز سفارش می‌کنند که غالبا به تناسب وضعیت بیماران ، شنا و پیاده روی از اهم ورزش‌ها به شمار می‌آید و همچنین نرمش‌های سبک در صبحگاهان و ایجاد طراوت و نشاط درآدمی بسیار موثر است .در آیین مبین اسلام به ورزش و لزوم حفظ تندرستی به عنوان یکی از نعمت‌های بزرگ پروردگار یکتا ارج و اهمیت بسیار نهاده شده و ضمن دعوت از انسان به قدر دانستن و شکر این نعمت سفارش شده است که در این طریق کوشا باشد.دین اسلام ، ورزش را یکی از نیازهای انسان برای رهایی از کسالت و خمودگی و رسیدن به آمادگی افزونتر جسمی و روحی می‌داندکه این صفات از اوصاف مومنین است که می‌کوشند در جهت رضای خالق ، خود را در بهترین شرایط و مراتب قرار دهند ، از این رو در قرآن کریم ، احادیث ، روایات و ادعیه شاهد این نکته هستیم که تلاش انسان در جهت قوت یافتن تحسین شده است ،خصوصا آنکه قوت و قدرت انسان درخدمت اطاعت از پروردگار قرار گیرد و در خدمت به همنوعان از آن استفاده شود ، به قول شاعر :

چیست ورزش ؟ رشد جسم و رشد روح

پایداری در حوادث همچو نوح

هست ورزش سیره پیغمبران

اهل بیت عصمت (ع) ، آن نام آوران

ورزش و تن پروری از هم جداست

روح ورزش ، سلم در نزدخداست ...

( در آمدی بر ورزش در اسلام - ص 15)

رسول اکرم (ص)به ورزش علاقه بسیار داشتند و ورزشهای مورد علاقه آن حضرت طبق احادیث و روایات ؛ شنا، سوارکاری ، تیراندازی و کشتی بوده است که در این مجال به ذکر احادیثی از آن حضرت درباره این ورزشها اکتفا می‌کنیم :

« احب اللهو الی الله تعالی اجرا الخیل و الرمی » بهترین بازی‌ها در نزد خدا سوارکاری و تیراندازی است.

( نهج الفصاحه- ص169 )

« ما تشهد الملائکه من لهوکم الا الرهان و انضال» فرشتگان از بازی‌های شما جز در اسب دوانی و کشتی حضور نمی‌یابند.

( نهج الفصاحه - ص 698 )

« خیر لهو المومن السباحه» بهترین بازی مومن شنا کردن است .

( نهج الفصاحه -473)

در برخی از احادیثی که در خصوص اهمیت ورزش از رسول اکرم (ص) نقل شده ، انجام این مورد نه تنها برای شخص مورد تاکید واقع شده ، بلکه در برخی از احادیث تلاش در فراگیری دیگران در این زمینه نیز واجب شمرده شده است .

« حق الولد علی الوالد ان یعلمه الکتابه و السباحه و الرمایه .» حق پسر بر پدر آن است که او را نوشتن ، شنا کردن و تیراندازی بیاموزد.

( نهج الفصاحه- ص447)

تعداد احادیث در این باره بسیار متعدد و متواتر است و نشانگر توجه رسول اکرم (ص) به اهمیت ورزش و تندرستی است. در واقع آن حضرت بر این باور بودندکه جامعه اسلامی می بایست جامعه‌ای نیرومند و با نشاط باشد . آن حضرت در آن دوران بر این نکته اشراف داشتند که تفریح و ورزش یکی از نیازهای جسمی و روحی انسان است که علاوه بر پرکردن اوقات فراغت او ، به جامعه آرامش بخشیده و چهره دین را دلپذیرتر می‌نماید چنانکه در حدیثی فرموده‌اند :

« الهوا و العبوا فانی اکره ان یری فی دینکم غلظه» تفریح و بازی کنید ، زیرا دوست ندارم که در دین شما خشونتی دیده شود .

( نهج الفصاحه- ص259)

پیامبر اکرم (ص) در مسابقات ورزشی حضور می‌یافتند و گاه نیز شخصا در برخی از مسابقات شرکت می‌کردند چنانکه روایت شده است که آن حضرت با پیشنهاد ابوقتاده مبنی بر مسابقه اسب دوانی موافقت کردند و در آن مسابقه ازهمگان پیشی گرفتند و یا در روایت دیگری آمده است که آن حضرت در مسابقه شتر دوانی شرکت فرمودند و در پایان مسابقه جوان عربی زودتر به خط پایان رسیده و برنده مسابقه شد ، در این حال رسول اکرم (ص) با خوشرویی با او برخورد کردو پیروزی اش را تبریک گفت ، که چنین روایاتی در بردارنده اخلاق حسنه آن حضرت و الگویی برای اصحاب ورزش است .نکته‌ای که جا دارد در اینجا به آن اشاره شود این است که اگر چه در آن عصر ورزش به شکل امروزین آن و باوجود رشته‌های متعددو رقابتهای بین المللی وجود نداشته است، اما در اصل ماجرا و اهمیت قائل بودن برای ورزش به عنوان یک نیاز برای آمادگی جسمانی و روحی و نیز تفریح و سرگرمی تفاوتی نبوده هر چندکه به لحاظ شیوه زندگی ، تحرک و کار جسمانی نیز بیشتر بوده است ، اما علی رغم تفاوتها، مشابهت‌های فراوانی نیز در این زمینه دیده می‌شود که این مشترکات با مرور زمان تغییری نیافته است ، به عنوان مثال در روایتی نقل شده است که حضرت امام حسن (ع) و امام حسین ( ع) در پیشگاه رسول اکرم (ص) با یکدیگر کشتی می‌گرفتند و آن حضرت با هیجان و شادمانی آنان را تحریک و تشویق می‌فرمود.پیشوایان عالی‌قدر مکتب تشیع ، همانند رسول اکرم (ص) ورزش و حفظ تندرستی و آمادگی جسمانی و روحی را ارج می‌نهادند ، چنانکه در این زمینه نیز از سرآمدان عصر خویش بودند و نمونه بارز این مدعا حضرت امیر المومنین امام علی بن ابیطالب (ع) است که هیچ مبارزی توان شمشیر زنی با او و یا پنجه در پنجه او درافکندن را نداشت آن حضرت با آنکه قهرمان بی رقیب همه میدان‌ها و پر افتخار ترین پهلوان میدان‌ها بود اما به سبب اخلاص و جوانمردی محبوب خاص و عام بود تا به آنجا که قهرمانان شکست خورده و یاخانواده‌های آنان با افتخار از این موضوع سخن می‌گفتند و چنین است که پس از قرنها پهلوانان با گفتن یا علی مدد از آن حضرت یاری می‌جویند.امام علی (ع) شخصیتی بسیار سختکوش و خستگی ناپذیر داشتند و باتمرین‌های سخت و دشوار می‌کوشیدند توانایی های خویش را افزایش دهند و دیگران را نیز به این روش ترغیب می‌کردند ، چنانکه در کتاب « بحار الانوار» نقل شده است که بسیار اتفاق می‌افتاد آن حضرت سنگ بزرگی را از قله کوه برداشته ، آن را با یک دست می‌گرفت و پایین می‌آورد و پیش روی مردم می‌گذاشت ، به طوری که یک یا دو سه مرد ، قادر به حرکت دادن آن نبودند .( بحار الانوار - ج 41 -ص275 )امام علی (ع) به تقویت جسم و ارتقای توانایی ها اهمیت بسیاری قائل است چنانکه در دعای کمیل می فرمایند : « یارب قو علی خدمتک جوارحی» پروردگارا ! اعضا و جوارح مرا در راه خدمت به خودت قوی و نیرومند گردان .( مفاتیح الجنان- ص 109 )

امام علی (ع) در عین حالی که بر امر تلاش در جهت کسب توانمندی تاکید می ورزند و به شدت جامعه را از کسلی و تن پروری نهی می‌فرمایند برآنند که زورمندی نباید انسان را آن گونه بفریبد که خدا را از یاد ببرد و در کلامی موجز از در آویختن و کشتی گرفتن یاد کرده‌اند تا بر حق جویی و عاقبت درافتادن با حق سخن بگویند :

« من صارع الحق صرعه» کسی که با حق کشتی بگیرد ، حق او را بر زمین می‌کوبد.

( نهج البلاغه - ص1277)

فرزندان ارجمند آن حضرت نیز هر یک نمونه ارزنده و الگوی راستینی در این زمینه هستند چنانکه در خصوص دلاوری ها ، قدرت و استقامت آنان روایات فراوانی نقل شده است که جای هیچ گونه تردیدی در صحت آن وجود ندارد. شجاعت و پایداری در میدان‌های دشواری همانند صفین و نیز مقاومت جوانمردانه ، نابرابر و پر صلابت حضرت امام حسین (ع) و یارانش در میدان عاشورا که زیباترین حماسه حق جویی و ایستادگی است ، مبین این واقعیت بزرگ است . امام سجاد (ع) در نیایش‌های آسمانی خویش بر اهمیت تقویت جسمانی و لزوم نیرومندی بسیار تاکید فرموده ‌اند که به عنوان مثال می‌توان به مناجات مرزداران در کتاب ارجمند صحیفه سجادیه اشاره نمود . همچنین درفرازی از دعای ابوحمزه ثمالی که روایت است آن حضرت این دعا را در سحرگاهان ماه مبارک رمضان می‌خوانده‌اند ، چنین می‌فرمایند : ( الها ! به من صحت و سلامت در جسم و قدرت و نیرو در بدن عطا فرما.)

( مفاتیح الجنان - ص322)

در سیره امام باقر (ع) آمده است که آن حضرت در باغ فدک به کار سخت جسمانی ساعتها مشغول می‌شده‌اند ، همچنین سید بن طاووس در کتاب امان الاخطار نقل کرده است از کتاب « دلائل الائمه» محمد بن جریر طبری که امام صادق (ع) فرموده‌اند به همراه پدر بزرگوار خویش امام محمد باقر (ع) در بارگاه هشام خلیفه اموی در « شام » حضور یافتند و در آنجا مسابقه تیراندازی بر پا بود. در آن حال هشام ، امام باقر (ع) را دعوت به شرکت در مسابقه تیراندازی نمود ، اما امام باقر (ع) گفت که من پیر شده‌ام و موقع تیر اندازیم گذشته است . اما هشام با اصرار تیرو کمان یکی از شخصیت‌های بنی امیه را گرفته و به دست امام باقر (ع) داد تا آن حضرت در مسابقه تیر اندازی شرکت کند .امام بعد از این اجبار ، کمان را گرفته و تیری در چله کمان نهاد و پس از نشانه گیری هدف ، تیررا رها کرد و تیر در نقطه وسط هدف جا می‌گرفت . تیر دوم هم به وسط تیر اول اصابت کرد و آن را شکافت آن حضرت 9 تیر پشت سر هم به هدف زد که تیر قبلی را شکافت و در یکدیگر داخل شد ، آنچنان که هشام به اضطراب گرفتار شد و به تحسین آن حضرت زبان گشود و گفت : خوب زدی ! تو بهترین تیر انداز عرب و عجم هستی ، چطور می‌گفتی که پیر شده‌ای ؟!

( بحار الانوار - ج 11- ص 217)

امام صادق (ع) نیز علاوه بر مطالعه و تدریس ، بخشی از وقت خود را در باغی که در خارج مدینه به نام « عین زیاد » داشتند صرف کار و تلاش می‌فرمودند و از فعالیت جسمی پرهیز نداشتند .

( معلم کبیر - ج 1- ص172 )

آن حضرت در آن دوران یکی از بزرگترین دانشگاههای تاریخ اسلام و جهان را اداره می‌کردندو شاگردان بسیاری از اطراف و اکناف جهان برای بهره گیری از دانش آن حضرت به محضر ایشان شرفیاب می شدند که برخی از آنان مانند جابر بن حیان در شمار مفاخر بزرگ علمی هستند . از امام صادق (ع) در علم طب و شیوه حفظ تندرستی ، آثاری برجای مانده است که از آن با عنوان « طب الصادق » یاد می‌شود .امام موسی کاظم (ع) همانند پدر ارجمند خویش ازکاهلی و تن آسایی رویگردان و بخشی از اوقات خویش را به انجام فعالیت‌های بدنی می‌گذراندند ، آن حضرت به اسب سواری علاقه بسیار داشتند و احادیث و روایاتی در این خصوص از ایشان به یادگار رسیده است .( فرهنگ و آداب کار در کلام امام کاظم (ع) - ص50 )آن حضرت در حدیثی افراد را سفارش می‌کند که اوقات در اختیار خویش را به چهار قسمت تقسیم و برنامه ریزی کنند ، آن‌گاه یک قسمت از آن را برای درک لذتهای غیرحرام و مجاز اختصاص دهند تا برای دیگر امور نیرو یابند .

تحف العقول- ص 748