فصل آلودگی هوا و سلامت انسان

زفصل آلودگی هوا وسلامت انسان

همه ساله با شروع فصل سرما و روشن شدن وسایل گرمازا، آلودگی هوا را در شهرها احساس می کنیم .این موضوع به این معنی نیست که ما در فصول گرم سال آلودگی نداریم، بلکه سرمای هوا باعث می شود که ما آلودگی را بیشتر احساس کنیم.

آلودگی هوا چیست؟

هر گونه تغییر در ترکیب شیمییایی، فیزیکی و حتی بیولوژیکی جو که باعث به خطر افتادن حیات موجودات زنده شود، آلودگی هوا گفته می شود.منابع آلودگی هوا متفاوت است و امکان دارد طبیعی یا مصنوعی باشد که از آن جمله می توان به وجود خودروها در کلان شهرها ، احتراق، فرایندهای صنعتی و گاهی فعالیت آتش فشان ها اشاره کرد.

مواد آلوده کننده هوا

مونواکسیدکربن ، اکسیدهای نیتروزن، هیدروکربن ها ، اکسیدهای سولفور، ذرات معلق و سرب از جمله مواد آلوده کننده هوا به شمارمی روند.

1- مونواکسیدکربن یا  co: گازی است بی رنگ و بی بو که وجود مقادیر هر چند اندک آن در محیط برای سلامت انسان نامطلوب است. این گاز باعث بروز اختلال در تنفس سلول ها می شود. علایم مسمومیت با گاز co بستگی به مقدار گاز در محیط دارد.

سردرد و سرگیجه، حالت خواب آلودگی و در نهایت بی هوشی که منجر به مرگ می شود، از علایم وجود گاز co در محیط است.  

2- اکسیدهای نیتروزن : وجود این گاز در محیط باعث تحریک چشم ، بینی، گلو و شش ها می شود. تماس طولانی مدت با این گاز باعث افزایش آسیب پذیری بدن انسان در برابرعفونت های بیماری زا نظیر آنفلوانزا می شود. میزان زیاد این گاز در محیط ، باعث اختلال در قوه بویایی، ناراحتی های حفره بینی، اشکالات تنفسی ، ناراحتی های اعصاب، ادم ریوی و سرانجام مرگ می شود.

3- هیدروکربن ها : این گروه مهم ترین منبع آلودگی هوا در محیط هستند. وجود این آلاینده در محیط باعث تحریک چشم ، سرطان و اختلال در مرکز خون سازی بدن می شود.

4- اکسید های سولفور : این اکسید از طریق منابع طبیعی و انسانی وارد محیط می شود. قرار گرفتن در معرض این گاز باعث سوزش گلو، افزایش ضربان قلب و سرعت حرکات تنفسی می شود.

5- ذرات معلق : ذرات معلق به ذرات جامد کوچک و قطرات مایع موجود در هوا اطلاق می شود. از عمده ترین عوارض ذرات معلق بر روی انسان می توان به بیماری های عفونی بخش های بالای دستگاه تنفسی، اختلالات قلبی ، برونشیت ، تنگی نفس ، التهاب ریوی و کاهش مکانیسم های دفاعی بدن اشاره کرد.

علاوه بر موارد فوق، امروزه آلودگی هوا به عنوان یک بحران جهانی مد نظر است و پدیده هایی همچون وارونگی گرمایش جهانی، افت لایه ازن، استراتوسفری و باران های اسیدی حاصل این بحران است.

هنگام بروز پدیده آلودگی هوا چه باید کنیم؟

1- هنگام بروز پدیده آلودگی هوا، فضای داخل خانه هم به اندازه هوای بیرون خانه دچار آلودگی می شود که برای جلوگیری از این کار بهتر است هر روز میزان حرارت وسیله ی گرما زا را در کمترین حد خود قرار دهیم تا هوای خانه عوض شود.

2- استفاده از ماسک در هنگام آلودگی هوا توصیه می شود، اما این ماسک باید از جنس فیبر باشد، نه ماسک پارچه ای و نه ماسک دندان پزشکی، و بعد از هر بار مصرف باید تعویض شود.

3- در آلودگی هوا، کودکان بیشتر از افراد دیگر آسیب می بینند. پس باید امکانات لازم را برای حفظ سلامتی آنها مهیا کنیم.

4- تغذیه مناسب برای کاهش مضرات آلودگی هوا مهم است. به همین منظور مصرف شیر و ماست کم چرب، میوه ها و سبزیجات تازه برای دفع مسمومیت از بدن، به ویژه مسمومیت ناشی از سرب توصیه می شود.

هنگام بروز پدیده آلودگی هوا، از خوردن فست فودها (غذاهای آماده) ومواد غذایی حاوی مواد نگه دارنده مثل چیپس و انواع کنسرو خودداری کنید.

5- ذرات ریز ناشی از آلودگی هوا روی سطح پوست می نشینند. بنابراین هنگام شستشوی دست و صورت از آب خالی استفاده نکنید، زیرا ترکیب این ذرات با آب، ماده اسیدی ضعیفی را ایجاد می کند که به مرور باعث پیری زودرس پوست می شود.

منابع:

1- منابع اثرات آلودگی محیط زیست/دکتر مهدی تقی زاده

2- آلودگی محیط زیست-هوا-آب خاک-صوت/مینو دبیری

3- اکولوژی /دکتر محمد اردکانی

4- فرهنگ محیط زیست/حسن دولت آبادی

آلودگی‌ هوا به چشم‌ها نیز صدمه می زند

این روزها بحث آلودگی هوا و وجود ذرات ریز معلق در آن، از جمله مهم‌ترین موضوعاتی است که بر سلامتی ما سایه ‌افکنده است. شاید تاثیر آلودگی‌ هوا بر ریه و قلب مشخص‌تر از دیگر اندام های بدن باشد و کمتر کسی از تاثیر این آلودگی‌های زیست‌محیطی بر روی چشم اطلاع داشته باشند. این مشکل در کلان‌شهرها به‌ویژه در تهران بارزتر است.

تقریبا همه تاثیر آلودگی هوا را در بدن خود حس می‌کنند. در هوای آلوده، دود ناشی از سوخت خودروها، ریزگردها، مونوکسیدکربن، دی‌اکسیدنیتروژن، ازن، آلاینده‌های آلی، ذرات غیرعادی دیگر مثل آزبست، همه و همه تاثیرات مضر جبران‌ناپذیری روی بدن انسان می‌گذارند. البته آثار آلودگی هوا بر افراد، با مشکل قلبی و ریوی قابل مشاهده است. تنگی نفس و کبودی لب‌ها از علایم آن می‌باشد.

ریزگردها ذراتی بسیار ریزتر از شن و به قطر چند میکرون هستند که به راحتی در ریه رفته و حتی از آن عبور می کنند و در طولانی مدت در عروق ریز رسوب کرده و باعث التهاب عروق می‌گردند (شبیه به آترواسکلروز) و باعث کم‌شدن کیفیت خون‌رسانی به چشم ها می‌شوند که درست مثل افزایش میزان مونوکسیدکربن خون، باعث خاکستری دیدن رنگ‌ها می‌گردند.

وقتی خون‌رسانی و اکسیژن‌رسانی به چشم مختل شود، در طولانی مدت باعث ایجاد آب مروارید می‌گردد (درست مثل عوارض سیگار).

قدرت چسبندگی مولکول های مونوکسیدکربن به گلبول‌های قرمز خون، 200 برابر مولکول های اکسیژن است. در هوای سالم 6 ساعت و با کپسول اکسیژن خالص سی‌دقیقه طول می‌کشد تا مونوکسیدکربن از خون برود و خون پاک شود.

غیر از مونوکسیدکربن و دی‌اکسید نیتروژن، سرب نیز در هوا وجود دارد. سرب با غلظت 60 میکروگرم در دسی‌لیتر خون، سبب افزایش ورم مغزی می‌شود که علایم آن سردرد و کاهش دید است و حاصل مسمومیت مزمن آن کم‌خونی، افسردگی و کند ذهنی می‌باشد.

ذرات شیمیایی موجود در هوا مثل نیترات‌ها و ازون، سبب ایجاد سوزش چشم ناشی از اسیدی شدن سطح اشک می‌گردند و قرمزی و اشک‌ریزش ایجاد می‌کنند (مثل بوی پیاز پوست کنده که با ایجاد اسید سولفوریک در چشم، اشک ریزش ایجاد می‌کند).

نفس کشیدن زن باردار در هوای آلوده باعث کند ذهنی جنین او به علت افزایش میزان سرب، مونوکسیدکربن و آلاینده‌های آلی در خون مادر می‌گردد. استفاده از منابع غذایی چربی امگا 3 ، ویتامین C و E ، آب نارنج، آب انار و چای سبز در پاک سازی خون از این آلاینده ها بسیار موثر است.

اگر موتور سواری، بدون عینک محافظ انجام شود، به علت خیس بودن چشم ها، ذرات آلاینده‌ هوا ، در تمام مسیر فیلتر شده و روی چشم می‌نشینند و آلودگی هوا چند برابر در چشم رسوب می‌کند و عوارض زیادی بر جای می‌گذارد که قرمزی، سوزش، تغییر رنگ سفیدی چشم و کدر شدن آن، ضخیم شدن و قرمز شدن لبه پلک از عوارض آن است.

تأثیر آلودگی هوا بر کودکان

شایع‌ترین بیماری که در شهرهای بزرگ و آلوده بچه‌ها را مبتلا می‌ کند، بیمار‌های تنفسی و در رأس آنها آسم است. در حال حاضر آسم و آلرژی تنفسی، از بیماری‌های شایعی است که در تهران به چشم می ‌خورد و دلیل آن هم وجود آلودگی در این شهر است.

از دیگر بیماری‌ها که به دلیل محیط آلوده ایجاد می‌ شود، می ‌توان آلرژی پوستی و سرطان را نام برد. احتمال سرطان در بچه‌هایی که در مناطق آلوده زندگی می ‌کنند، بیشتر است.

گذشته از آن آلودگی‌هایی که در آب وجود دارد یا آلودگی‌های ناشی از سوخت مواد پلاستیکی می‌ تواند حاوی میکروب‌هایی باشد که به صورت معلق درهوا سبب عفونت‌های تنفسی و گاهی گوارشی در کودکان شوند. کودکان بیشتر از بزرگسالان به این عفونت‌ها حساسیت دارند.

آسیب‌پذیری کودکان به دلیل حساسیت ویژه‌ای است که به خصوص در مخاط آنها وجود دارد (منظور مخاط بینی، حنجره، نای و مخاط روده کوچک و بزرگ است). به طوری که در حال حاضر بعضی از کودکان در تهران به دنبال یک سرماخوردگی کوچک و مختصر دچار سرفه‌های طولانی می ‌شوند.

از دیگر موارد شایع در بچه‌ها سوزش چشم و پوست و کمبود اکسیژن در خون است که همگی موجب بی ‌قراری در آنها شوند.

الان ثابت شده حتی در بیماری‌های روحی- روانی مانند افسردگی یا اسکیزوفرنی‌ها ردپایی از آلودگی هوا یافته می‌ شود.

همچنین آلودگی‌ها می ‌تواند علت بیماری بچه‌های بیش‌فعال باشد و حتی می ‌تواند روی ضریب هوشی بچه اثر بگذارد.

هنوز سرب به عنوان آلاینده جدی در شهرهای بزرگ وجود دارد و غیر از مواد سوختی مانند بنزین که سبب متصاعد شدن سرب می ‌شوند، وسایلی که روزمره از آنها استفاده می‌ کنیم مانند وسایل الکترونیکی و اسبا‌ب‌بازی‌ها نیز دارای سرب هستند و ثابت شده که آلودگی سرب آثار زیان‌باری بر سلامت کودکان دارد.

بیماری اوتیسم (نوعی اختلال رشدی که با رفتارهای ارتباطی ، کلامی غیر طبیعی مشخص می شود) و همچنین گوشه‌گیری کودکان و بیماری‌های گوارشی و تنفسی از آثار مخرب سرب موجود در محیط زندگی کودکان است.

بعضی از آلاینده‌های داخل منزل شامل وسایل گازسوز و از جمله بخاری است که اگر تهویه بخاری گازسوز صحیح نباشد، گازهای متصاعد از آن امکان آلودگی هوای داخل منزل را فراهم می ‌کند.

همچنین دستگاه‌های تهویه هوای منزل و استعمال سیگار در منزل که اکسیژن ‌رسانی به کودک را دچار اختلال می‌ کند و استفاده از وایتکس و مواد شوینده در منزل می‌ تواند سبب ایجاد و تشدید آسم در کودکان شود.

البته در این زمینه تبلیغات و فرهنگ سازی خوبی در ایران صورت گرفته است، به‌ خصوص صدا و سیما و مطبوعات که اطلاع ‌رسانی مناسبی داشتند و در حال حاضر سازمان بهزیستی به‌عنوان یک نهادی که پشتوانه قانونی دارد و اعمال نظر می‌ کند، شاخص‌ها و استانداردهای تعریف شده را در واحدهای تابعه اعمال می ‌کند.

با افزایش شهرنشینی و کارخانجات، آلودگی هوا زیاد شده است تا جایی که طبیعت، به تنهایی نمی تواند هوای سالم را تامین کند.

آلودگی هوا عبارت است از مخلوط ذرات جامد و گازهای موجود در هوا که برای سلامت انسان، حیوان و گیاهان ضرر دارد.

اتومبیل ها، مواد شیمیایی ناشی از کارخانه ها، گرد و غبار، گرده های گیاهان می توانند موجب آلودگی هوا گردند.

برخی از آلودگی های هوا موجب مشکلات جهانی می شود، مثل نازک شدن لایه اوزون در جو زمین و گرم شدن زمین.

یکی از علل عمده آلودگی هوا در شهرها ناشی از گاز اوزون می باشد. هنگامی که اوزون، آلودگی هوا را موجب می شود، به نام دود می خوانند.

آلاینده ها

موادی که باعث آلودگی هوا می شود را آلاینده ها می خوانند.

به آلاینده هایی که در هوا پر می شوند و به طور مستقیم باعث آلودگی هوا می شوند، آلاینده های اولیه می گویند.

انواع آلاینده های اولیه عبارتند از: مونوکسیدکربن ناشی از اگزوز ماشین ها و دی اکسید سولفور ناشی از سوختن زغال سنگ.

اگر آلاینده های اولیه تحت واکنش های شیمیایی در هوا قرار بگیرند، آلودگی بیشتر می شود و به این نوع آلاینده ها، آلاینده های ثانویه می گویند. دود فتوشیمیایی نمونه ای از آلاینده های ثانویه می باشد.

تخریب ریه در اثر آلودگی هوا موجب بیماری های تنفسی و قلبی عروقی می گردد

اجزای سیستم تنفسی

هوا از طریق بینی وارد بدن می شود. بینی به عنوان یکی از مهم ترین تصفیه کننده های بدن می باشد.

موهای کوتاه و شرایط گرم و مرطوب بینی باعث می شود که آلاینده های بزرگ وارد بدن نشوند.

سپس هوا وارد نای می شود.

نای به دو قسمت تقسیم می شود، برونش راست و برونش چپ.

هر کدام از برونش ها (نایژه ها) به محفظه های کوچک تری تقسیم می شوند.

کوچکترین محفظه برونش را به نام برونشیول (نایژک) می خوانند.

هر نایژک محتوی میلیون ها کیسه های هوایی به نام آلوئول می باشد.

آلودگی هوا و سیستم تنفسی

ذرات جامد می توانند بر روی دیواره های نای، نایژه و نایژک ها بنشینند. بیشتر این ذرات توسط زائده های کوچک مومانند، از بینی خارج می شوند (زمانی که سرفه و یا عطسه می کنید، این ذرات را از بینی خود خارج می سازید).

ذرات بسیار کوچک ممکن است وارد آلوئل های ریه شوند و چندین هفته، ماه و یا سال در آنجا بمانند.

آلودگی هوا بر عملکرد ریه اثر می گذارد. تنفس دائمی آلودگی هوا بر عملکرد صافی اثر می گذارد و در نتیجه مقدار زیادی آلاینده وارد قسمت های پایین ریه می گردد.

ریه یک عضو مسئول جذب اکسیژن هوا و دفع دی اکسید کربن خون می باشد.

تخریب ریه در اثر آلودگی هوا موجب جلوگیری از این فرایند و بروز بیماری های تنفسی و قلبی عروقی می گردد.

گروه های در معرض خطر

- بیماران قلبی

- بیماران ریوی

- افراد مسن

- نوزادان و کودکان: بیشتر در معرض خطر می باشند، چراکه ریه های آنها در حال رشد می باشد.

- زنان باردار

اثرات آلودگی هوا بر سلامت

اگر در معرض آلودگی هوا قرار داشته باشید، ممکن است بیماری هایی را بگیرید، از جمله: ذات الریه (پنومونی)، بیماری های قلبی-عروقی و تخریب و یا تضعیف سیستم عصبی.

گرچه آلودگی هوا بر پوست، چشم و یا دیگر سیستم های بدن اثر دارد، اما مهم ترین اثرات آن بر سیستم تنفسی می باشد.

اثرات حاد و مزمن آلودگی هوا بر سلامتی

1- اثرات حاد: این اثرات موقتی است و اگر در معرض آلاینده ها قرار نگیرید، قابل برگشت می باشد. برخی از این اثرات شامل: سوزش چشم، سردرد و حالت تهوع می باشد.

2- اثرات مزمن : برعکس اثرات حاد می باشد و غیرقابل برگشت می باشد. از اثرات مزمن آلودگی هوا می توان به: بیماری و سرطان ریه اشاره نمود.

آلودگی هوای داخل خانه

آلودگی هوا منحصر به خارج خانه نیست، بلکه ممکن است هوای داخل خانه نیز آلوده شود و سلامتی را به خطر بیاندازد.

آلودگی هوای داخل خانه موجب: سردرد، خستگی، سرگیجه، تهوع و سوزش گلو می شود.

عوارض جدی تر عبارتند از: سرطان و تشدید بیماری های مزمن تنفسی مانند آسم.

دود سیگار نیز یکی از انواع آلوده کننده های هوای خانه می باشد که باعث سوزش چشم، بینی و گلو می شود و سرطان‌زا می باشد

اثرات مضر هر یک از اجزای هوای آلوده

هر یک از اجزای آلودگی هوا باعث بروز یک سری مشکلات سلامتی در ما می شوند که آنها را برایتان می گوییم:

1- مونوکسید کربن:

- سردرد

- کاهش هوشیاری

- حمله قلبی

- بیماری های قلبی عروقی

- ناتوانی در رشد جنین

- در نهایت مرگ

2- دی اکسید سولفور:

- سوزش چشم

- خس خس سینه

- تنگی و سفتی قفسه سینه

- تنگی نفس

- تخریب ریه

- اختلالات بینایی

3- دی اکسید نیتروژن:

- عفونت دستگاه تنفسی

- تحریک ریه

- سرفه

- درد قفسه سینه

- مشکل تنفس

4- اوزون:

- سوزش چشم و گلو

- سرفه

- مشکلات راه تنفسی

- آسم

- تخریب ریه

5- سرب:

- کم خونی

- افزایش فشار خون

- تخریب کلیه و مغز

- اختلالات عصبی

- سرطان

- کاهش ضریب هوشی

6- ذرات بسیار کوچک دوده، گردوغبار و قطرات کوچک مایع:        

- سوزش چشم

- آسم

- برونشیت

- تخریب ریه

- سرطان

- مسمومیت فلزات سنگین

- اثر بر سیستم قلبی عروقی

- اختلالات بینایی