نقش تغذیه در سلامت دهان و دندان

آشامیدنى ها و تعداد وعده هاى غذایى با تاثیر بر روى میکروب هاى موجود در دهان، نقش مهمى را در تکامل دندان، لثه، نسوج و ساختار استخوانى محیط دهان و همچنین پیشگیرى از انواع بیمارى هاى دهان ایفا می کنند که عمدتاً این تاثیرات به شکل سیستمیک است.

کمبود ویتامین هاى B12  ، C ، ریبوفلاوین ، فولات  و مواد معدنى مثل روى ، آهن، در کاهش روند ترمیم نسوج دهانى موثر است. به همان نسبت که کمبود مواد یاد شده در شکل گیرى و سلامت دهان موثر است، متقابلاً شکل و سلامت حفره ی دهان نیز در دریافت مواد فوق و استفاده از آنها نقش دارد؛ به عبارتى مى توان گفت این دو وضعیت به گونه اى به هم وابسته اند.

بیمارى هاى دهان عمدتاً در پى پوسیدگى دندان ها ایجاد مى شود. فقدان یک یا چند دندان و یا بى دندانى کامل در سنین بالاى 65 سال رایج است که این مشکل تاثیر بسزایى در تغذیه ی این دسته از افراد دارد و علاوه بر آن باعث اختلال در رشد، تکامل، بقا و ساختار حفره دهانى مى شود.

جزئیات اشاره شده در ذیل بخشى از این مشکلات را مطرح مى سازد.

بیمارى هاى پریودنتال به صورت یک بیمارى موضعى و سیستمیک محسوب مى شود. کمبود موادى مانند ویتامین هاى A، C، E  ، فولات و بتاکاروتن  و املاح معدنى چون کلسیم ، فسفر  و روى در ایجاد بیمارى یاد شده نقش موثرى دارند.

سرطان دهان که اغلب در اثر استفاده ی بیش از حد تنباکو و الکل رخ مى دهد، از سویى باعث افزایش نیاز به کسب انرژى و مصرف مواد غذایى در بیمار مى شود و از طرف دیگر در خوردن و تغذیه ی بیمار مشکلاتی را به وجود می آورد که عمدتاً مى تواند ناشى از روش هاى درمانى مانند جراحى ها، رادیوتراپى، شیمى درمانى و سایر موارد درمانى باشد.

از بیمارى هاى حاد و مزمن دیگرى که مى تواند در توانایى خوردن فرد، تاثیر منفى داشته باشد مى توان به دیابت  کنترل نشده اشاره کرد که توام با سندرم سوزش زبان، برفک و خشکى دهان  است. همچنین مشکلات دهانى می تواند ناشى از نقص سیستم ایمنى بدن مانند ایدز  باشد.

* نقش تغذیه در تکامل دندان ها

تکامل دندان هاى شیرى در ماه دوم و سوم جنینى آغاز مى شود و معدنى شدن آنها از ماه چهارم جنینى تا دهه ی اول زندگى فرد ادامه دارد. مواد غذایى که جنین از بدن مادر دریافت مى نماید، نقش موثرى در تشکیل و تکامل ساختار دندان ها در مرحله قبل از رویش آنها دارد.

تشکیل دندان ها با معدنى شدن ماتریکس پروتئینى آنها همراه است. در عاج دندان، پروتئین به صورت الیاف کلاژن است که براى ساخت آنها وجود ویتامین C  ضرورى است. ویتامین D  جزء اساسى جهت تشکیل بلورهاى هیدروکسى آپاتیت از کلسیم و فسفر است. فلوراید نیز با اضافه شدن روى بلورهاى هیدروکسى آپاتیت، لایه ی مقاوم به پوسیدگى را روى دندان ها ایجاد مى کند.

تغذیه و رژیم غذایى در تمام مراحل تکامل، رویش و بقاى دندان موثر است. پس از رویش دندان، تغذیه نقش موثر و مداومى در تکامل، تقویت و معدنى شدن مینا و بقیه ی اجزاى دندان دارد.

نقش موضعى مواد غذایى مصرفى به ویژه کربوهیدرات ها و دفعات مصرف غذا را نباید فراموش کرد که در پی آن باکترى هاى دهان باعث تولید اکسیدهاى آلى از این مواد غذایی و در نتیجه پوسیدگى دندان ها می شوند.

در طول زندگى فرد رژیم غذایى نقش موثرى را در دندان ها، استخوان ها، پایدارى نسوج دهان و مقاومت در مقابل عفونت و افزایش عمر دندان ها دارد.

میکروب ها و بوی بد دهان

دهان شامل حفره دهان – دندان ها- زبان- بزاق – لثه و سقف دهان است . دهان به علت وجود بزاق که از غدد بزاقی ترشح می شود دائماً مرطوب است. میزان ترشح بزاق دریک شخص سالم معادل 1500 -500 میلی لیتر در روز است و میزان تولید به عوامل متعددی از جمله سن – جنسیت – ساعات متفاوت روز- ماه های مختلف سال ، حالات روحی و وضعیت غذایی بستگی دارند. بزاق بدون رنگ بوده و کمی حالت چسبندگی دارد و چون حاوی انواع متفاوت ترکیبات آلی و معدنی است ، محیط مناسبی برای رشد باکتری ها در دهان است.

باکتری های موجود در دهان می توانند بر روی مواد موجود در بزاق مخصوصاً ذرات غذا در بین دندان ها تأثیر گذاشته و در اثر عمل تخمیر و فساد ، گازهای بدبو تولید نمایند. بنابراین عمل باکتری ها در دهان را می توان مهم ترین عامل تنفس بدبو به حساب آورد. علاوه براین باکتری های موجود در دهان می توانند با تأثیر بر مواد قندی ، اسیدهای آلی تولید نموده  و اسیدهای حاصله به تدریج باعث پوسیدگی دندان ها بشوند. برخی از باکتری های دهان درعمق دندان ها و اطراف لثه فعالیت بیشتری داشته و می توانند بیماری های عفونی لثه و دندان را موجب شوند. در طول روز به علت باز و بسته شدن دهان و در نتیجه دفع گازهای تولید شده توسط باکتری ها از شدت بوی دهان کاسته می شود.

علاوه براین در طول روز بلع بزاق به تنهایی و یا همراه با مواد غذایی ، از تجمع باکتری های داخل دهان کاسته و موجب کاهش متابولیسم باکتری ها در دهان می شوند. به عکس در طول شب به علت محبوس شدن گازهای تولید شده در دهان و تولید ترکیبات متعدد مخصوصاً توسط باکتری هایی که برای رشد به کمی اکسیژن نیاز دارند بوی دهان شدت می یابد. درحقیقت تنفس بد بوی صبحگاهی دهان، در رابطه مستقیم با فعالیت شبانه باکتری ها در دهان است. اغلب میکروب های موجود در دهان بیماری زا نبوده و جزو ساکنان طبیعی دهان انسان سالم به حساب می آیند. در دهان ، انواع میکروب های بیماری زا نیز موجود بوده و در شرایط خاص قادر به تولید بیماری های عفونی در دهان و سایر قسمت های مجاور هستند. میکروب های موجود در دهان می توانند به سادگی توسط بزاق از فردی به فرد دیگر با جمعیت میلیونی منتقل شوند. تعداد میکروب های موجود در دهان به حدی زیاد است که هر انسان درهنگام صحبت کردن ، میلیون ها میکروب را با ترشحات فوق العاده کوچک بزاق درهوای اطراف خود پراکنده می نماید.

اگر فردی دهانش همیشه بوی بد نمی دهد و دفعتاً چنین می شود، بدون شک باید نشانه هایی ازیک بیماری را در بدن خود حس کند و بی درنگ درصدد رفع بوی بد دهان و شناخت بیماری برآید. بوی بد ناگهانی دهان می تواند به دلایل زیر باشد:

- عفونت و تورم لثه ها و یا آبسه دندان

- عفونت گلو و یا متورم شدن آن

- سینوزیت

- عفونت ریه

-Sjogren (بیماری که در آن چشم و دهان به طور مزمن خشک می شوند)

- بیماری ناشی از الکلی بودن افراد

- بیمارهای کلیه که درآن کلیه ها قادر نیستند به درستی سموم را به خارج بفرستند

- یبوست

- بیماری کبد

بعضی اوقات بوی بد دهان از میکروبی به نام ( هلیکوباکتر پیلوری)Helico Bacter  Pglori  است. این میکروب در جهاز هاضمه باقی می ماند  و ممکن است تولید زخم معده هم بکند و درهرحال بوی بد دهان را  باعث شود . در این موارد ضمن این که به پزشک معالج خود مراجعه می کنید با انجام آزمایش های لازم و پیگیری های مداوم درصدد رفع این عارضه برآیید چون در مراحل بعدی می تواند خطرناک تر باشد.

با رعایت بهداشت دهان می توان میکروب های دهان  و در نتیجه اعمال ناخواسته آنها را به حداقل رساند. بهترین روش برای کاهش میکروب های دهان ، شستشوی مداوم دهان و دندانها پس از صرف غذا ( مخصوصا هنگام شب) است. شستشو موجب خارج شدن ذرات غذای موجود درحفره دهان شده و دراصل با حذف مواد غذایی مورد نیاز میکروب ها ، از جمعیت آنها کاسته می شود. به خصوص عامل مؤثری در به حداقل رساندن میکروب ها ی دهان و ممانعت از پوسیدگی دندان ها است. مواد پروتئینی  مانند ذرات گوشت در بین دندان ها محیط مناسبی برای رشد باکتریها ایجاد می نماید . بنابراین بوی بد دهان اغلب درارتباط با فساد مواد پروتئینی است. بلع بزاق ، نوشیدن مایعات ، دفع بزاق وشستشوی دهان با مواد شیمیایی ضد میکروب از جمعیت میکروب های دهان به میزان قابل ملاحظه ای می کاهد. اگرچه پس از چند ساعت جمعیت میکروب ها مجدداً به حالت اولیه برمی گردند، اما مصرف مواد ضد بو مانند آدامس ، پوششی بر روی تنفسهای بدبو بوده و به علت بالا بردن ترشح بزاق و بلع بزاق از جمعیت میکروبه ا می کاهند.

ناگفته نماند که آدامس و ترکیبات مشابه به علت داشتن قندهای ساده باعث رشد باکتری های موثر برپوسیدگی دندان ها می شود.

از دیدگاه طب نتروتپ ، تغذیه دربوی بد دهان بسیار اهمیت دارد. سعی کنید حدوداً دو لیتر آب در روز حتماً استفاده  کنید. همچنین از خوردن گوشت تا آن جایی که امکان دارد پرهیز کنید و به جای آن از پروتئین های گیاهی استفاده کنید. غذاهای سرخ کردنی به هیچ عنوان استفاده نشود ، فقط بخارپز، آب پز یا در فر گذاشته شود.

از ادویه جات کمتر استفاده کنید . سعی کنید به غذای خود کمی نمک برای مزه ، و زعفران به عنوان ادویه بزنید. از مصرف مواد کارخانجاتی مانند سوسیس ، کالباس ، چیپس و پفک و غیره خودداری کنید.

سبزیجات سبز تیره که دارای کلروفیل زیاد هستند استفاده کنید مانند جعفری ، اسفناج ، کاهو ، کدو ، شاهی آبی و غیره .

از لحاظ بهداشت دهان سعی کنید بعد از هر وعده غذا دندان ها را مسواک کنید . می توانید بعد از مسواک کردن کمی هل،  رازیانه و تخم گشنیز در دهان بریزید و بجوید.

ضمناً می توانید یک قاشق چایخوری جوش شیرین را در نصف لیوان آب گرم حل کنید و وقتی نیمه گرم شد مقداری از آن را در دهان نگاه دارید و مزمزه کنید و دندانها و دهان تان را با آن کاملاً بشویید. بدین طریق ، هم دندان های تمیز و شفافی خواهید داشت وهم نفس تازه و خوشبویی پیدا می کنید. بد نیست بدانید چنان چه پوست شما دچار آفتاب سوختگی شده است اگر خمیری از جوش شیرین درست کنید و روی آن بگذارید بسیار مؤثر خواهد بود