صرع(تشنج)

صرع(تشنج) و علل ایجاد آن

بیمار)

پدری هستم که یک فرزند 14ساله دارم که از سه ماه پیش صبح‌ها که از خواب بیدار می ‌شود دچار پرش‌هایی در دست می ‌شود و تا کنون دو بار در خواب هم دچار تشنج‌هایی شده‌اند و من و مادرش از صدای خرخر و صدای تکان‌های تخت، متوجه تشنج ایشان شده‌ایم. پزشک معالج برای فرزند من تشخیص صرع گذاشته‌اند. لطفاً مرا راهنمایی کنید.

1- صرع چیست؟

صرع را به زبان ساده می ‌توان به صورت زیر تعریف کرد: چنان چه تنظیم جریان الکتریکی فرد به هم بخورد، مدارهای کل مغز دچار اتصال شده و در نتیجه هوشیاری به هم می ‌خورد.

صرع فقط افتادن فرد و عدم هوشیاری نیست، بلکه به چندین شکل می ‌تواند دیده شود. به ‌طور مثال صرع می ‌تواند به صورت افت تحصیلی در مدرسه باشد، جا انداختن کلمات در جمله به خصوص در هنگام املا نوشتن اتفاق می‌ افتد و متاسفانه معلم‌ها فکر می ‌کنند که این دانش‌آموز دچار حواس پرتی می ‌باشد.

2- عوامل زمینه ‌ساز صرع کدامند؟

یکی از علل صرع به دوران قبل از تولد برمی ‌گردد، ولی به طور عمده علل صرع به بعد از تولد مربوط می‌ شود. هم چنین علل زیادی از انواع صرع ناشناخته می‌ باشد.

از علل قبل از تولد می ‌توان به عفونت‌های داخل رحمی (در جنین) اشاره کرد. از عفونت‌های شایع ایجاد کننده ی صرع در دوران بارداری سرخجه  و توکسو پلاسموز می ‌باشد. سایر عفونت‌های ویروسی، سوء تغذیه و مصرف الکل و دخانیات  در مادر هم می ‌تواند باعث صدمه به جنین شود.

از دیگر علل می ‌توان به نقص‌های ژنتیکی ایجاد شده در حین بارداری در جنین اشاره کرد که می ‌تواند عامل بروز تشنج در سال‌های آینده باشد. هم چنین قرار گرفتن در معرض محیط‌ های آلوده (مانند اشعه ایکس) می‌ تواند باعث آسیب به جنین شود.

از دلایل دیگر می ‌توان به ضربه‌ های مغزی جنین در حین بارداری یا موقع زایمان اشاره نمود.

دسته ی دیگر از دلایل صرع، مربوط به ضایعات در حین زایمان است که به عنوان فلج‌های مغزی عنوان می ‌شود. چنان چه در حین زایمان سر بچه آسیب ببیند و منجر به اختلالات انعقادی یا خونریزی‌های مغزی شود، می ‌تواند فرم‌هایی از تشنج را ایجاد کند. این آسیب‌ها هنگام تولد یا هفته ی اول بعد از تولد گاهی از علل بسیار مهم، برای تشنج‌های بعدی می ‌باشد.

در دوران نوزادی عفونت‌های مغزی مانند مننژیت  و آنسفالیت (تورم مغز در اثر ویروس‌ها)، و ضربه‌هایی که به خاطر جنب و جوش یا تصادف با ماشین به مغز وارد می شود، ممکن است باعث تشنج شود.

صرع و تشنج طوری نیست که بلافاصله بعد از دیدن ضربه، این بیماری ایجاد شود، بلکه ممکن است 10 تا 20 سال بعد خود را نشان بدهد و آسیب‌های در حین زایمان یا بعد از زایمان نتایج خود را در اواخر کودکی و یا بزرگسالی نشان دهد.

هم ‌چنین سوء تغذیه در زمان کودکی می ‌تواند یکی از دلایل تشنج در سنین بالاتر باشد، به خصوص کمبود مواد معدنی مثل کلسیم و منیزیم می ‌تواند از عوامل ایجاد کننده ی تشنج باشد.

در سنین بالا (افراد مسن) سکته ی مغزی  می ‌تواند باعث تشنج باشد و هم چنین به هم خوردن پایداری الکتریکی بدن باعث ایجاد صرع و تشنج در بیمار می ‌شود.

در افراد دیابتی  که از داروهای دیابتی برای پایین آوردن قند خون استفاده می ‌کنند یا بیمارانی که قند خون پایینی دارند، استعداد ابتلا به تشنج بیشتر از سایر افراد است.

با وجود تمام دلایل ذکر شده، علل درصد زیادی از انواع صرع در حال حاضر شناخته شده نمی ‌باشد.

حمله تشنجی چیست؟

یک حمله تشنجی مانند توفانی کوچک در سیستم الکتریکی مغز است و علائم حاصل از آن می‌تواند از چند دقیقه مات و مبهوت شدن تا افتادن و از دست رفتن کامل هوشیاری متفاوت باشد.

حتی یک شخص سالم ممکن است به ندرت دچار حمله تشنجی شود، اما به طور کلی حملات تشنجی در کودکان شایع‌تر از بزرگسالان است.

هنگامی که حمله تشنجی رخ می‌دهد، پزشکان مجموعه‌ای از آزمون‌ها را بر روی فرد انجام می‌دهند تا مطمئن شوند که عارضه وخیمی وجود ندارد.

آزمایشی که امواج مغز را اندازه می‌گیرد و الکتروانسفالوگرافی (EEG) نامیده می‌شود، می‌تواند با ثبت کردن امواج بلند و نوک تیز، وجود حمله تشنجی را ثابت کند.

تصویر برداری با تشدید مغناطیسی (MRI) می‌تواند علت زمینه‌ای تشنج مانند تومور، سکته مغزی یا ناهنجاری مادرزادی را نشان دهد.

تب اغلب باعث بروز حمله تشنجی می‌شود و گاهی علامت عفونتی مانند مننژیت است.

افت شدید قند خون و کم‌آبی بدن نیز می‌‌تواند حمله تشنجی را برانگیزد. با انجام آزمایش‌هایی ساده در اتاق اورژانس می‌‌توان این علل را تشخیص داد.

هنگامی که هیچ علت زمینه‌ساز ظاهری وجود نداشته باشد، پزشکان می‌گوید یک حمله تشنجی خوش‌خیم رخ داده است.

دو سوم افرادی که دچار حمله تشنجی می‌شوند، هرگز در طول عمرشان دوباره تشنج نمی‌کنند.

تصمیم‌گیری درباره اینکه برای جلوگیری از حمله بعدی باید تجویز دارو انجام داد یا نه و چه هنگامی باید این کار را انجام داد، در هر فردی متفاوت است و عمدتا بستگی به نوع و دفعات تشنج‌های یک فرد دارد.

صرع صرفا اصطلاحی دیگر برای اختلال تشنجی است، اما این کلمه دارای بار معنایی خاصی است، زیرا دفعات زیاد حمله تشنجی را در یک فرد به ذهن می‌آورد.

در هر حال متخصصان می‌گویند هر کسی که  دو بار دچار حمله تشنجی با علت نامعلوم شود، در معرض خطر بالا برای دچار شدن به حمله سوم است.

با اینکه برخی افراد به خصوص پس از حملات شدید نیازمند گذشت چند روز برای احساس بهبودی کامل هستند، اغلب افراد پس از 10 تا 15 دقیقه می‌گویند حال‌شان خوب شده است.

علایم تشنج و صرع

1- علایم تشنج و صرع کدام است؟

شایع‌ترین علایم که از نظر بالینی قابل مشاهده است، این است که بیمار به صورت ناگهانی جیغ می ‌کشد و به روی زمین می‌ افتد و از هوش می ‌رود. دست و پاهایش سفت می ‌شود (که به این مراحل تونیک گفته می ‌شود) و بعد از چند ثانیه (20الی 30 ثانیه) شروع به دست و پا زدن می‌ کند. سپس به حالت اغما(بیهوشی) می ‌رود و به صدا‌ها جواب نمی ‌دهد.

در فاز پس از حمله، بیمار به هوش می آید و تا یک روز سردرد و حالت کوفتگی، خواب‌آلودگی و بی ‌حالی دارد. بعد از دو روز این حالت‌ها برطرف می ‌شوند. البته نمونه ی ذکر شده فقط یک نوع از انواع صرع و تشنج می‌ باشد.

در حالت دوم بیمار موقع تشنج حالت‌های دل درد، بی حوصلگی، اضطراب بدون دلیل، درد پا و علایم پیش درآمد تشنج را دارد. اگر این حالات‌ بدون دلایل خاصی اتفاق بیافتد، بهتر است بیمار با پزشک مشورت کند، چون ممکن است نشانه‌ای از یک حمله ی صرع قریب‌الوقوع باشد.

از علایم دیگر در کودکان، افت تحصیلی و مشکل تحصیلی، به خصوص در درس املا می‌ باشد. معلم همیشه شکایت دارد که کودک به یک جا خیره می ‌شود و به نقطه خاصی می ‌نگرد. به این حالت، حالت عدم حضور گفته می ‌شود و به نظر می ‌رسد کودک فکرش در جای دیگری است. در این حالت هوشیاری برای مدت کمی از بین می ‌رود. این مدت به حدی کوتاه است که ممکن است بیمار دوچرخه سواری هم بکند و پا هم بزند، ولی این اختلال هوشیاری (در حد 3- 2 ثانیه) را هم داشته باشد و یا در حین نوشتن املا ممکن است در طول یک جمله چندین کلمه را جا بیاندازند. این نوع تشنج خوش ‌خیم می‌ باشد و اگر زود درمان شود، بهبود خواهد یافت.

از علایم دیگر تشنج در کودکان، افت تحصیلی، به خصوص در درس املا می‌ باشد. معلم همیشه شکایت دارد که کودک به یک جا خیره می ‌شود و یا در حین نوشتن املا ممکن است در طول یک جمله چندین کلمه را جا بیاندازند.

از علایم دیگر تشنج، علایم موضعی مانند اینکه یک دست در کنترل فرد نباشد، گزگز شدن و مورمور شدن ناگهانی یک طرف بدن، تغییر خلق به صورت گذرا (که یک انسان با شخصیت با حالت روحی پایدار ممکن است به مدت 6- 5 دقیقه دچار حالت گذرای موقت عجیب باشد) و بعضی از اختلالات رفتاری و رفتارهای نامناسب که با شخصیت فرد جور در نمی ‌آید، که این‌ها باید بررسی شوند.

2- شایع‌ترین نوع تشنج کدام است؟

شایع‌ترین نوع تشنج، تشنج روانی- حرکتی و یا تشنج لُب گیج‌گاهی می ‌باشد (عنوان می‌ شود که داستایوفسکی نویسنده ی مشهور هم این نوع تشنج را داشته است). این نوع تشنج به ‌صورت حملات از دست دادن ارتباط با محیط است. بیمار ممکن است رفتاری عجیب مانند بازی با دگمه ی لباس یا بازی با انگشتان داشته باشد که به این نوع صرع، اتوماتیسم گفته می‌ شود و برای مدت 1الی 2دقیقه فرد متوجه چیزی نیست و دچار اختلال هوشیاری می‌ شود. اگر این نوع تشنج به تنهایی باشد معمولاً اختلالی به وجود نمی ‌آورد، ولی به طور معمول به کل مغز پخش می ‌شود و هوشیاری از بین می ‌رود و اکثراً این نوع تشنج‌ها شایع‌ترین نوع می ‌باشند. ولی چون زود تبدیل به تشنج نوع دوم می‌ شوند، تشخیص داده نمی‌ شوند و در کودکان شایع‌تر است.

لازم به ذکر است چنانچه تشنج‌ها به صورت حملات تکراری باشند، تبدیل به صرع می ‌شوند، به طوری که در ایران حدود 6- 5 میلیون نفر تشنج دارند و حدود 10درصد از آن‌ها دچار صرع می ‌باشند.

در کل صرع بیماری درمان ‌پذیری می ‌باشد و افراد نباید هیچ نگرانی از این بابت داشته باشند.

3- آیا این بیماران می‌ توانند ورزش کنند؟

بله، ورزش برای بیماران صرعی هیچ خطری ندارد. فقط ورزش‌های سنگین مانند کوه نوردی ، صخره نوردی  را نباید انجام دهند و اگر می ‌خواهند شنا کنند، باید یک نفر همراه داشته باشند.

کودکان محدودیت زیادی برای ورزش ندارند. بیماران صرعی هیچ‌گونه محدودیتی برای شغل‌های اداری- دفتری و ... ندارند، فقط باید از انجام کارهایی که دقت و هوشیاری بسیار لازم دارد (مانند خلبانی) پرهیز کنند

راه‌های درمان تشنج و صرع

در مطالب قبلی ، علل و علائم بیماری صرع گفته شد. در این مطلب چگونگی درمان این بیماری توضیح داده می شود.

1- راه‌های درمان تشنج و صرع کدام است؟

برای آن که بیماری صرع اثبات شود، باید ابتدا یک سری بیماری‌های مشابه شناخته شوند. یکی از بیماری‌های مشابه سنکوب می‌ باشد که خون به مقدار کافی به مغز نمی ‌رسد و به صورت گذرا در اثر دیدن مثلاً یک حادثه یا تصادف؛ یا در اثر گرمای یا سرمای زیاد، خون برای مدت کوتاهی به مغز نمی ‌رسد؛ یا به دنبال افت فشار به علت از دست دادن خون و شوک عصبی ممکن است فرد دچار سنکوب شود و بیافتد. این بیماران باید با توجه به شرح حال و معاینه، از بیماران صرعی افتراق داده شوند.

بعضی موارد در بیماری‌های قلبی یا سکته‌های مغزی  که خون کافی به مغز نمی ‌رسد ممکن است کاهش هوشیاری رخ دهد که نباید با صرع اشتباه شود.

بیمارهای دیگری مانند میگرن  ممکن است باعث از دست رفتن هوشیاری شود.

هم چنین کمبود مواد معدنی و تغذیه‌ای می ‌تواند سبب از دست دادن هوشیاری شود.

بعضی از ضایعات مغزی مثل عفونت‌های مغزی- تومورهای مغزی، فشار بالای جمجمه ممکن است بدون ایجاد تشنج باعث افت هوشیاری شوند، ولی گاهی اوقات این موارد خود باعث تشنج می ‌شوند.

از نوار مغز، آزمایشات اختصاصی خون، آزمایشات عمومی خون، CTS ، SCAN وMRI برای تأیید یا ردّ تشنج استفاده می ‌شود.

بعد از مشخص شدن تشنج، درمان به دو دسته ی دارویی و غیردارویی تقسیم می ‌شود.

درمان‌های غیردارویی بدین جهت دارای اهمیت زیادی می ‌باشند که شامل حذف عوامل خطرناک به خصوص برای پیش‌گیری از آسیب‌های مغزی می ‌باشد که از زمان جنینی شروع می ‌شود و شامل خودداری از مصرف دخانیات، عدم مصرف الکل، خودداری از محیط ‌های آلوده مثل رادیواکتیو می ‌باشد.

انجام ورزش و پیاده روی به ‌طور غیرمستقیم آمار تشنج‌ها را پایین می ‌آورد.

برای جلوگیری از تشنج باید فرد خواب منظم و کامل داشته باشد (بی ‌خوابی یکی از مهم ‌ترین عواملی است که باعث تشدید تشنج می ‌شود). باید به تغذیه هم ‌اهمیت زیادی داده شود و و لبنیات ، سبزیجات  و پروتئین  به مقدار کافی در برنامه ی غذایی بیمار گنجانده شود.

جلوگیری از چاقی و پرخوری و جلوگیری از استرس  و اضطراب  بسیار مهم می ‌باشد.

در درمان دارویی، با داروهای معمولی حدود 70- 60 درصد بیماران کنترل می‌ شوند و در درصد کمی از بیماران نیاز به درمان با چند دارو وجود دارد.

در مجموع حدود 85 درصد بیماران تشنجی با یک یا چند دارو کنترل می ‌شوند و در 20- 15درصد موارد ممکن است با مصرف دارو به خوبی کنترل نشوند یا احتمالا بهبود نیابند. این‌ها بیمارانی هستند که آسیب‌های شدید مغزی دارند (مانند بیماران عقب‌مانده ی ذهنی یا افراد دچار ناهنجاری‌های شدید مغزی مادرزادی). البته این بیماران نیز درمان می‌ شوند.

در مجموع با درمان کامل، حدود 95درصد بیماران طول عمر طبیعی دارند و ترس جامعه از این بیماری همیشه بی‌ مورد می ‌باشد.

البته درصد کمی ممکن است افراد وابسته‌ای باشند، ولی اکثر افراد با درمان دارویی یا غیردارویی در زندگی هیچ مشکلی را نخواهند داشت، چه بسا افراد به ظاهر سالم ممکن است در برخورد با مشکلات زندگی عاجز باشند ولی این افراد در زندگی خود هیچ مشکلی نداشته باشند.

داروهای ضد صرع را در خانم‌های باردار نیز می ‌توان استفاده کرد.

2- عدم درمان به موقع این بیماری چه عواقبی ممکن است داشته باشد؟

عدم درمان به موقع باعث می ‌شود که کانون ایجاد تشنج (کانون شورشی تشنج) به صورت فونکسیون و فیزیولوژیک دچار اختلال شود و اگر درمان نشود ممکن است باعث تغییرات ساختمانی در بافت مغز گردد و نواحی دیگر مغز را نیز درگیر کند و کارکرد فکری فرد را کم کند. بنابراین درمان این بیماران الزامی است.

درمان صرع، طولانی مدت و حدود دو تا سه سال می‌ باشد و بعد از این دوره درمان کامل می‌ شود.

درصد بسیار کمی از بیماران ممکن است درمان طولانی مدت داشته باشند.این افراد، افرادی هستند که در لب گیج‌گاهی اختلال دارند یا دارای آسیب‌های مغزی بارزی‌ هستند یا مشکل مادرزادی دارند، ولی به ‌طور غالب با درمان 3-2 ساله به طور کامل بهبود می یابند.

3- توصیه ی شما به این جوان 14 ساله چیست؟

یکی از شایع‌ترین انواعی که می ‌تواند ارثی هم باشد به نام "صرع پرشی" جوانان گفته می ‌شود که در واقع صبح‌ها و حتی حین صبحانه خوردن اتفاق می ‌افتد. این نوع تشنج با این که خوش ‌خیم است نیاز به درمان دارد و بیش‌تر با درمان طولانی مدت درمان می ‌شود. تشنج‌های خوش ‌خیم بر روی کارآیی فکری و اجتماعی تأثیری ندارند، ولی چون به هر حال این بیماری وجود دارد باید درمان شود.

4- توصیه ی کلی شما به این بیماران چیست؟

به طور کلی صرع بیماری درمان‌پذیر و خوش ‌خیم می ‌باشد و ترس جامعه از این بیماری کاملاً نا بجا و ناآگاهانه می ‌باشد و اکثر بیماران دچار صرع از خیلی از افراد جامعه بالاتر می باشند و تا آخر عمر ممکن است هیچ مشکلی نداشته باشند. آقایان و خانم‌های جوان مبتلا به بیماری صرع به‌ هیچ وجه نگران ازدواج و عواقب بعدی نباشند.

در مجموع چون یک بیماری خوش ‌خیم می ‌باشد، بهتر است در صورت ثابت شدن این بیماری توسط پزشک متخصص، اقدامات درمانی انجام گیرد و مطمئن باشید که درصد بسیار زیادی از این افراد (بالای 95درصد) به ‌طور کامل درمان خواهند شد.